Dimitri Çupovski
| Dimitri Çupovski | |
|---|---|
 | |
| Doğum tarixi | 8 noyabr 1878 |
| Vəfat tarixi | 29 oktyabr 1940 (61 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Fəaliyyəti | yazıçı, siyasətçi |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Dimitri Çupovski (mak. Димитрија Чуповски;8 noyabr 1878 – 29 oktyabr 1940, Leninqrad) — Makedoniyalı ictimai xadim, filoloq və leksikoqraf, "Makedon dili" dərsliklərinin müəllifi.
Həyatı[redaktə | mənbəni redaktə et]
Dimitri Çupovski Osmanlı imperiyasının (indiki Şimali Makedoniya) Papradişte kəndində (indiki Çaşka icmasına daxildir) anadan olub. Onu atası, o, hələ dünyaya gəlməmiş vəfat edib. Çupovskinin 10 yaşı olanda yaşadığı kənd yandırılır və o, ailəsi ilə birgə anasının doğulduğu Kruşevo kəndində məskunlaşır. Təhsilini tamamladıqdan sonra o, qardaşları ilə birlikdə iş üçün Sofiyaya getməli olur. Yeni yaradılmış Bolqarıstan çarlığının paytaxtında Çupovski gün ərzində çalışıb, Damyan Qruyev, Petar Pop Arsov və digər tələbələrin təşkil etdiyi məktəbdə də təhsilini davam etdirib.
Sonraki təhsilini Çupovski, Belqrad və Sankt-Peterburqda davam etdirib. O zaman Sankt-Peterburqda yaşayan bolqar inqilabçı Xristo Şaldev Çupovskini rusiyayönlü baxışları olan şəxs kimi xarakterizə edirdi. Sankt-Peterburq və Daxili Makedoniya İnqilabi Təşkilatında gizli Makedoniya dərnəyinin üzvü Şaldevin fikrincə, Çupovski serb professorlar Stoyan Novakoviç, Yovan Sviyiç və Aleksandr Beliç kimi ideoloqlardan təsirlənib.[1] Xüsusilə, Novakoviç, 1902-ci ildə Sankt-Peterburqda yaradılmış və Çupovski kimi makedoniyalı üzvlərin olduğu Makedoniya Ədəbiyyat Cəmiyyətinin dəstəyi ilə öz ideyalarını gerçəkləşdirirdi.[2][3]
Çupovski 1905-ci ildə Velesdə ilk pan-Makedoniya konfransını təşkil etməyə cəhd edərkən, o, yerli Daxili Makedoniya İnqilabi Təşkilatının lideri İvan Naumov tərəfindən şəhərdən qovuldu[4][5] və hətta makedoniyapərəst və anti-bolqar ideyalarına görə ölümlə də hədələndi.[6] Blaje Ristovski bunun, yerli Bolqarıstan metropoliteninin oyunları və o zaman Çupovskini serb agenti adlandıran Şaldevin fəaliyyəti ilə bağlı olduğunu iddia edirdi. Lakin sonrakı xatirələrində o, Çupovskinin 1904-cü ildə yazdığı məktubundan yazaraq Çupovskinin "Makedoniyada serb təbliğatına və onun xalqa dağıdıcı təsirinə" qarşı çıxdığını vurğulayır. Bəzi bolqar tədqiqatçılar hələ də Çupovskinin Rusiya imperiyası Xarici İşlər Nazirliyi xidmətində marjinal fiqur və serb agenti olduğuna inanırlar.[7][8]
1912-ci ildə Birinci Balkan müharibəsinin başlamasından və Osmanlı Makedoniyasının ərazilərinin Balkan İttifaqı orduları tərəfindən işğalından sonra Çupovski noyabrın 17-də Sofiyaya gəldi. O, Makedoniyadan mühacirət edənlərin bir hissəsi ilə görüşsə də burada qalmadı. Dekabrın 4-də o, Skopyeyə gəldi. Əmisinin evində qalan Çupovski yerli sakinlərlə də görüşdü. Onun makedoniyapərəst ideyaları burada da qəbul edilmədi və o, hətta qohumları tərəfindən də rədd edildi.[9]
Velesə gedən Çupovski, Daxili Makedoniya İnqilabi Təşkilatı sol qanadından olan yerli inqilabçıların konfransını, Pan-Makedoniya Konfransını təşkil etdi. Çupovski onları keçmiş Osmanlı Makedoniyasının ərazisinin bütövlüyünü qorumağa çalışmaq üçün London Sülh Konfransına nümayəndələr göndərməyə çağırdı, lakin bu cəhdi də uğursuzluqla nəticələndi. Makedoniya ərazisini tərk edərək Sankt-Peterburqa qayıdan Dimitri Çupovski, burada Makedoniyanın muxtariyyəti haqqında Böyük dövlətlərə və Balkan İttifaqının digər ölkələrinə memorandumun göndərilməsi təşəbbüsü ilə çıxış etdi.[10].
O, 1902-ci ildə Sankt-Peterburqda təşkil edilmiş Makedoniya Ədəbiyyat Cəmiyyətinin yaradıcılarından biri olub və 1902–1917-ci illərdə cəmiyyətin rəhbəri olub. Çupovski həm də xeyli sayda məqalə və rəsmi sənədlərin müəllifi olub, Makedoniya koloniyasının bir bülletenini nəşr etdirib, bir sıra təşkilatçılıq fəaliyyətləri də olub. O, rus və makedon dillərində şeirlər yazıb. O, həmçinin ilk Makedonca-Rusca lüğəti nəşr etdirib, makedon dili qrammatikası aid nəşrlər və "Makedoniya və makedoniyalılar" haqqında ensiklopedik monoqrafiya üzərində işləyib. O, həmçinin Makedoniyanın etnik-coğrafi xəritəsini də tərtib edib.
1913–1914-cü illərdə Çupovski Sankt-Peterburqda "Makedoniyanın səsi" qəzetini dərc etdirib.
Rusiyada Birinci Dünya müharibəsi və Oktyabr inqilabından sonra Çupovskinin siyasi fəaliyyəti dayandırıldı. Sovet Rusiyasına mühacirət etmiş Çupovski və 1940-cı il oktyabrın 29-da Leninqradda vəfat etmişdir.
Dimitri Çupovski Makedoniya milli hərəkatının ən öncül simalarından biri olub.
İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
- ↑ "Extracts from the memoirs of Hristo Shaldev, Macedonian revolutionary (1876—1962), Macedonian Patriotic Organization «TA» (Adelaide, Australia, 1993), 2". 2016-03-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-04-07.
- ↑ One hundred years of Yugoslavia: the vision of Stojan Novaković revisited, The Journal of Nationalism and Ethnicity, Volume 39, Issue 6, 2011, Bojan Aleksov, pp. 997–1010.
- ↑ The national idea as a research problem Problems in European civilization, Instytut Slawistyki (Polska Akademia Nauk) Jolanta Sujecka, 2002, ISBN 838661949X, p. 279.
- ↑ We, the People: Politics of National Peculiarity in Southeastern Europe, Diana Mishkova, Central European University Press, 2009, ISBN 9639776289, p. 133.
- ↑ Blaže Ristovski, Вардар: научно-литературно и општествено-политичко списание на К.
- ↑ The Past in Question: Modern Macedonia and the Uncertainties of Nation, Keith Brown, Princeton University Press, 2003, ISBN 0691099952, p. 270.
- ↑ Historical Dictionary of the Republic of Macedonia, Dimitar Bechev, Scarecrow Press, 2009, ISBN 0810862956, p. 52.
- ↑ Македонизмът и съпротивата на Македония срещу него. Коста Църнушанов, Унив. изд. "Св. Климент Охридски", София, 1992 г. p. 82.
- ↑ Македонизмът и съпротивата на Македония срещу него. Коста Църнушанов, Унив. изд. "Св. Климент Охридски", София, 1992 г. стр. 82.
- ↑ The Balkan Wars in the Eyes of the Warring Parties: Perceptions and Interpretations, Igor Despot, iUniverse, 2012, ISBN 1475947038, p. 242.
