Evarist Qalua

Vikipediya, azad ensiklopediya
Jump to navigation Jump to search
Evarist Qalua
fr. Évariste Galois
Evariste Galois.jpg
Doğum tarixi 25 oktyabr 1811(1811-10-25)[1]
Doğum yeri
Vəfat tarixi 31 may 1832(1832-05-31)[2][1] (20 yaşında)
Vəfat yeri
Vəfat səbəbi güllə yarası[d]
Dəfn yeri
  • Monparnas qəbiristanlığı[d]
Vətəndaşlığı
Elm sahəsi qrup nəzəriyyəsi
İş yeri
Təhsili
İmza
Commons-logo.svg Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Evarist Qalua (fr. Évariste Galois; 25 oktyabr 1811(1811-10-25)[1], Bur-la-Ren – 31 may 1832(1832-05-31)[2][1], Paris) — fransız riyaziyyatçısı, müasir cəbrin və qrup nəzəriyyəsinin banisi. Onun cəbri tənliklərə aid əsərləri müasir cəbrin əsaslarını qoymuşdur; cəbrin əsas anlayışlarından olan qrup, sahə və s. Qaluanın ideyaları ilə bağlıdır.[3]

Həyatı[redaktə | əsas redaktə]

Riyaziyyata kiçik yaşlarından meyl edib. O, dörddən yüksək dərəcəli cəbri tənliyin radikallarla ümumi şəkildə həll edilmədiyini Paolo Ruffini və Nils Hendrik Abeldən asılı olmadan göstərmişdir.

Qalua yüksək dərəcəli cəbri tənliklərin radikalla həlli üçün zəruri şərtləri tapmış və Paris Elmlər Akademiyasına göndərmişdir. Qaluanın işləri yalnız XIX əsrin 70-ci illərində Jozef Liuvillin 1846-cı ildə çap olunmuş əsərlərindən sonra geniş yayılmışdır. Qalua cəbri funksiyaların inteqralı haqqında əsas teoremləri ifadə etməklə bərabər, riyaziyyata qrup, altqrup, normal bölən və meydan anlayışlarını da gətirmişdir. Onun ideyaları təkcə cəbrin yox, bütün riyaziyyatın inkişafına təsir göstərmişdir.

Qaluanın qrup nəzəriyyəsi müasir kvant mexanikasında, kristalloqrafiyada və təbiətşünaslıqda öz tətbiqlərini tapmışdır. Son yüzillikdə riyaziyyatın bütün sahələrində Qaluanın ideyaları bu və ya digər şəkildə tətbiqini tapmışdır.

Qalua 1832-ci ildə 20 yaşında dueldə öldürülmüşdür. Əsərləri müxtəlif dillərə tərcümə olunmuşdur.

Həmçinin bax[redaktə | əsas redaktə]

İstinadlar[redaktə | əsas redaktə]

  1. ↑ 1 2 3 4 MacTutor History of Mathematics archive
  2. ↑ 1 2 Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru: açıq data platforma — 2011.
  3. ↑ "Uşaqlar üçün ensiklopediya. Riyaziyyat.", Bakı, "Şərq-Qərb", 2008. səh.608

Xarici keçidlər[redaktə | əsas redaktə]

Vikianbarın loqosu Vikianbarda Evarist Qalua ilə əlaqəli mediafayllar var.
Education - Grad Hat.svg  Alim ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Evarist_Qalua&oldid=5136045"