Evarist Qalua

Evarist Qalua
fr. Évariste Galois
Evarist Qaluanın 15 yaşında karandaşla çəkilmiş portreti
Doğum tarixi	25 oktyabr 1811(1811-10-25)
Doğum yeri	Bur-la-Ren, O-dö-Sen, Fransa
Vəfat tarixi	31 may 1832 (20 yaşında)
Vəfat yeri	Paris, Fransa
Vəfat səbəbi	güllə yarası[d]
Dəfn yeri	Monparnas qəbiristanlığı[d]
Vətəndaşlıq	Fransa
Elm sahəsi	Qrup nəzəriyyəsi, Theory of equations[d], Galois theory[d] və field theory[d]
İş yeri	Paris Ali Normal Məktəbi
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Evarist Qalua (fr. Évariste Galois; d. 25 oktyabr 1811 - ö. 31 may 1832) — fransız riyaziyyatçısıdır, müasir cəbrin və qrup nəzəriyyəsinin banisi. Onun cəbri tənliklərə aid əsərləri müasir cəbrin əsaalarını qoymuşdur; cəbrin əsas anlayışlarından olan qrup, sahə və s. Qaluanın ideyaları ilə bağlıdır.

Həyatı

Riyaziyyata kiçik yaşlarından meyl edib. O, dörddən yüksək dərəcəli cəbri tənliyin radikallarla ümumi şəkildə həll edilmədiyini Paolo Ruffini və Nils Hendrik Abeldən asılı olmadan göstərmişdir.

Qalua yüksək dərəcəli cəbri tənliklərin radikalla həlli üçün zəruri şərtləri tapmış və Paris Elmlər Akademiyasına göndərmişdir. Qaluanın işləri yalnız XIX əsrin 70-ci illərində Jozef Liuvillin 1846-cı ildə çap olunmuş əsərlərindən sonra geniş yayılmışdır. Qalua cəbri funksiyaların inteqralı haqqında əsas teoremləri ifadə etməklə bərabər, riyaziyyata qrup, altqrup, normal bölən və meydan anlayışlarını da gətirmişdir. Onun ideyaları təkcə cəbrin yox, bütün riyaziyyatın inkişafına təsir göstərmişdir.

Qaluanın qrup nəzəriyyəsi müasir kvant mexanikasında, kristalloqrafiyada və təbiətşünaslıqda öz tətbiqlərini tapmışdır. Son yüzillikdə riyaziyyatın bütün sahələrində Qaluanın ideyaları bu və ya digər şəkildə tətbiqini tapmışdır.

Qalua 1832-ci ildə 20 yaşında dueldə öldürülmüşdür. Əsərləri müxtəlif dillərə tərcümə olunmuşdur.

Həmçinin bax

• Evklid həndəsəsi

Xarici keçidlər

• Qalua