Firdovsi

Firdovsi
fars. فردوسی
Doğum adı	حکیم ابوالقاسم فردوسی طوسی
Doğum tarixi	940
Doğum yeri	Tus, İran
Vəfat tarixi	1020
Vəfat yeri	Tus, İran
Vətəndaşlığı	Samanilər dövləti Qəznəvilər dövləti
Fəaliyyəti	şair, yazıçı
Əsərlərinin dili	Fars dili
Tanınmış əsəri	Şahnamə
Firdovsi Vikimənbədə
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Firdovsi (d. 935–1020, tam adı: Əbülqasim Həsən bin Əli Tusi, farsca: حکیم ابوالقاسم فردوسی توسی) — İran ədəbiyyatının görkəmli simalarında biri.

Firdovsi Sultan Mahmud Qəznəvinin zamanında yaşamışdır. O əsərlərində Ərəb sözlərindən yayınmağa cəhd etmiş ilk İran şairlərindən biridir. Dünya şöhrətli Şahnamə əsəri üzərində 30 il zəhmət çəkmiş və dünya ədəbiyyatının ən gözəl incilərindən birini yaratmışdır.

Firdovsi Fars dilinddən əlavə, Ərəb və Pəhləvi dillərini də kamil bilmişdir.

Teymur və Firdovsi

Firdovsinin 30 ilə yazdığı "Şahnamə" poeması İranın VII əsrədək olan tarixini özündə əks etdirir. Bu əsər 60 min beytdən ibarətdir və əfsanəvi İran-Turan müharibələrindən bəhs edir.

Rəvayət görə, Qəznəvilər dövlətinin ən qüdrətli hökmdarı Sultan Mahmud əsərin hər beytinə bir qızıl pul verəcəyini deyir, lakin "Şahnamə"ni oxuyandan sonra bəyənmir və Firdovsiyə hər beyt üçün qızıl yox, gümüş pul verir. Bundan sonra Firdovsi sultana həcv yazır və doğma yurdunu tərk edir.

1020-ci ildə vəfat edən Firdovsi Tus şəhərindəki bağında dəfn edilir.

Lakin Firdovsinin türkləri aşağılaması unudulmur. Əsərin yazılmasından təxminən bir neçə əsr sonra qüdrətli türk hökmdarı Əmir Teymur İranı fəth edir və "Şahnamə"də türkləri aşağılayan Firdovsinin məzarına gəlir. O, ayağını məzarın üstünə qoyaraq deyir:

"Ey Firdovsi, qalx, qalx da, hər sətrində aşağıladığın "məğlub türkü" indi gör! Qalx da küfr etdiyin, küçümsədiyin türkə bax! Qalx, qalx da bax, İsfahanmı gözəl, yoxsa Səmərqəndmi? Bağdaddan bu yatdığın yerə qədər fars sağ qoymadım! Topal ayağımın dəydiyi yerdə ot bitməz oldu…"

Qeyd edək ki, Firdovsi ömrünün son illərində yazdığı "Yusif və Züleyxa" əsərində "Şahnamə"ni özündən uydurub yazdığını etiraf edir və orada yazılanların yalan olduğunu bildirir.