Frigiya papağı
Frigiya papağı və ya azadlıq papağı — Şərqi Avropa, Kiçik Asiya, o cümlədən, Frigiya, Dakiya və Balkanlarda yaşayan müxtəlif xalqların tarixi keçmişi ilə simvolizə olunan, ucu qabağa doğru əyilmiş konusşəkilli papaq. Müasir Avropada o, azadlıq və müstəqilliyə işarədir və tez-tez qədim Romada qulların sərbəst buraxılamasının rəmzi olan papaq-pilosla qarışıq salınır.
Qədim dövrdə monarxiya rejimlərində tac hakimiyyətdə olan sülaləni təmsil edirdisə, respublika qurulmuş dövlətlərdə gerb Frigiya papağı ilə təsvir olunurdu. Müxtəlif dövlətlərin milli simvollarında, o cümlədən də Fransanın Mariannasında bu papağı görmək olar.
Qədim dövrlərdə
[redaktə | vikimətni redaktə et]İlkin ellin dövlətlərində
[redaktə | vikimətni redaktə et]Frigiya papağı e.ə. 4-cü əsrə qədər frigiyalıların ana ilahəsi Kibelanın əri Attislə simvolizə olunub. Sonralar qədim yunan vazalarında və memarlıq abidələrində əfsanəvi hökmdar Midas və başqa frigiyalılar bu papaqla təsir olunmağa başladılar.[1] Rəvayət görə Midas bu papaqdan Apollonun lənətinə görə ona verilən uzun qulaqlarını gizlətmək üçün istifadə edirdi.
Tezliklə Frigiya papağına qeyri-yunan xalqlarının mədəniyyətlərində də rast gəlinir. Troyalılar və Kiçik Asiyanın qərbində yaşayan digər xalqlar, həmçinin onların qəhrəmanları - Paris, Eney, Hanimed bu papaqla təsvir olunurlar. Qədim Frakiyanın ay və ov ilahəsi Bendis və əfsanəvi musiqiçi və şair Orfeyin Frigiya papağında olan rəsmləri meydana çıxır.
Adətən Frigiya papağı yun parçadan və yumşaq dəridən tikilsə də təxminən e.ə. V əsrə qədər Frakiya, Dakiya və digər ellin dövlətlərində oxşar formalı Frigiya dəbilqələri hazırlamağa başlayırlar.
Qədim Romada
[redaktə | vikimətni redaktə et]Sonralar bu konsepsiya Romaya ötürülür və imperator Trayanın daklar üzərində qələbəsinə həsr olunmuş Trayan sütununda əsir alınmış döyüşçülər Frigiya papağında təsvir olunurlar. II əsrə aid Roma imperiyasının Parfiya üzərində uğuruna həsr olunan Septimius Severus zəfər tağında parfiyalılar Frigiya papağındadırlar.
Frigiya papağı Mitraizm dini ilə əlaqədar müxtəlif fiqurların üzərində də müşahidə olunur.
Azadlıq simvolu kimi
[redaktə | vikimətni redaktə et]Frigiyadan azadlıq papağına
[redaktə | vikimətni redaktə et]Roma Respublikasının son dövrlərində pilos adlı papaq azadlığın rəmzi kimi çıxış edir, köləlikdən sərbəst buraxılan qullara simvolik olaraq təqdim olunurdu. Bununla onlar təkcə şəxsi azadlıq yox, həm də tam hüquqlu vətəndaş kimi səsvermə hüququ əldə edirdilər (yalnız kişilər). E.ə. 44-cü ildə Yuli Sezarın sui-qəsdindən sonra Brut və müttəfiqləri pilosu Sezar diktaturasının sonu və Romanın respublika quruluşuna qayıtmasının simvolu elan etdilər.
Pilosun azadlıq və respublikaçılığın rəmzi olması ilə bağlı Roma yanaşmaları 18-ci əsrə qədər davam edir və pilos Frigiya papağı ilə birləşərək sonuncu bu dəyərlərin simvoluna çevrilir.[2]
Fransada bonnet rouge
[redaktə | vikimətni redaktə et]İnqilabi Fransada
[redaktə | vikimətni redaktə et]1675-ci ildə dözülməz vergilər və zadəğan ağalığı əleyhinə Bretan ərazisində başlanan Stampt-Paper qiyamı tezliklə Fransanın şimal-qərbinə yayılır. Üsyançılar mavi və ya qırmızı papaq qoyduqlarından bonnets rouges (qırmızıpapaq) adlanmağa başlayırlar. Tezliklə bu papaqlar feodallara qarşı mübarizənin simvoluna çevrilir.
Frigiya papağının inqilabi Fransanın simvolu olması ilə bağlı ilk nümunələr 1790-cı ilə aiddir. Belə ki, Truvada keçirilən festivalda xalqı təmsil edən heykəldə, Lionda isə azadlıq ilahəsi Libetasda bu papağa rast gəlinir.[3] Bu günə qədər Fransanın milli simvolu Marianna Frigiya papağında təsvir olunur.[4]
Bonnets rouges qoymaqla sanskulotlar öz inqilabi əhval-ruhiyələrini göstərirdilər. Eyni zamanda Parisin işçi sinfi onlarla həmrəy olduqlarını nümayiş etdirirdi.
1792-ci ilin sentyabrın 22-də Milli Konventin möhüründə nizəyə keçirilmiş Frigiya papağının təsvir olunması təklif edilir. Bu papaq yalnız azadlığın və vətəndaşlığın rəmzi olduğundan Konventin dekreti ilə məhkumlara qırmızı papaqdan istifadə qadağan olunur. 1792-ci ilin mart ayında Volterin Brut əsəri Comédie-Française-da tamaşaya qoyulduqdan sonra onun büstü Frigiya papağı ilə bəzədilir.
Bu papaq adətən Tricoteuse adlanan fransız toxucu qadınları tərəfindən hazırlanırdı və onlar gilyotinin yanında oturaraq edamlara baxa-baxa Frigiya papağını toxuyurdular. 1794-cü ildə dağıdılmasının qarşısını almaq məqsədilə Strasburq Katedralının zirvəsində də Frigiya papağı dalğalanırdı.
Restavrasiya dövründə
[redaktə | vikimətni redaktə et]1814-cü ildə Napoleon Bonapartın devrilməsi və Burbonlar sülələsinin restavrasiyasından sonra bonnets rouges, Marselyeza və Bastiliya gününün qeyd edilməsi qadağan olunur. Bu simvollardan qısa müddət ərzində-1815-ci ilin martından iyuluna qədər Napoleonun 100 günlük hakimiyyəti dövründə yenidən istifadə olunur, amma bu yalnız 1815-ci il iyulun 8-də XVIII Lüdovikin hakimiyyətinə qədər davam edir.
1830-cu il İyul İnqilabından sonra taxt-tacı ələ keçirən I Lui Filippin dövründə inqilabi simvollar- himn, bayram və bonnets rouges müqəddəs elan edilir və dövlət tərəfindən qorunur.[5]
Müasir Fransada
[redaktə | vikimətni redaktə et]2013-cü ilin oktyabrında Fransada vergi əleyhinə Bonnets Rouges hərəkatı başlayır. Genişmiqyaslı mübarizə və nümayişçilərin qətiyyətli müqaviməti Fransa hökümətini vergiləri azaltmağa məcbur etməyi bacarır.
ABŞ-də
[redaktə | vikimətni redaktə et]18-ci əsrdə Frigiya papağı İngiltərənin siyasi dairələrində azadlığın simvolu kimi qəbul edilirdi. ABŞ İstiqlal Müharibəsindən sonra respublikaçı, anti-monarxiya, azadlıq fikirlərini özündə birləşdirən ilahə Kolumbiya Frigiya papağında təsvir edilir. Müasir dövrdə bu papağa Qərbi Virciniya, Nyu-Cersi, Nyu-York ştatlarının bayrağında, Şimali Karolina və ABŞ Senatının möhürlərində rast gəlmək mümkünür.[6]
Latın Amerikasında
[redaktə | vikimətni redaktə et]Müstəmləkə əleyhinə azadlıq hərəkatına başlayan xeyli Latın Amerikası dövlətləri Fransa və ABŞ inqilablarından təsirlənmişdilər. Buna görə də Frigiya papağı bir neçə Cənubi Amerika dövlətinin gerbində var. Bu papağı 19-cu əsrin sonlarından 20-ci əsrin ortalarına qədər Meksika sikkələrinin üstündə görmək olardı. Hal-Hazırda Argentina, Boliviya, Kolumbiya, Kuba, Salvador, Haiti, Nikaraqua və Paraqvayın dövlət gerblərində Frigiya papağı təsvir olunub.
.jpg)
Maraqlı faktlar
[redaktə | vikimətni redaktə et]Bugattinin ilk loqosu Frigiya papağı qoymuş adamdan ibarət idi və bu təsvirdən 1927-ci ilə qədər istifadə edilib.
Robert Haynlaynın “Ay sərt sahibədir” adlı romanında qəhrəmanlar azadlıq papağındadırlar.
“Şirinlər” cizgi filmində şirinlər ağ Frigiya papağından istifadə edirlər. Yalnız Şirin Atanın papağı qırmızı rəngdədir.
İstinadlar
[redaktə | vikimətni redaktə et]- ↑ Lynn E. Roller, "The Legend of Midas", Classical Antiquity, 2.2 (October 1983:299–313) p. 305.
- ↑ Korshak, Yvonne, "The Liberty Cap as a Revolutionary Symbol in America and France", Smithsonian Studies in American Art, 1 (2), 1987: 52–69, doi:10.1086/424051.
- ↑ Albert Mathiez, Les Origines des cultures révolutionnaires, 1789–1792 (Paris 1904:34).
- ↑ , Richard Wrigley, "Transformations of a revolutionary emblem: The Liberty Cap in the French Revolution, French History 11(2) 1997:131–169.
- ↑ Philip G. Nord. The Republican Moment: Struggles for Democracy in Nineteenth-Century France. President & Fellows of Harvard College. 1995.
- ↑ Senate of North Carolina // College of Arms Newsletter, No. 8 (March 2006), London: College of Arms, 8 September 2022 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 13 January 2008