Kabarda-Balkarya Muxtar Sovet Sosialist Respublikası

Vikipediya, azad ensiklopediya
Jump to navigation Jump to search
Kabarda-Balkarya Muxtar Sovet Sosialist Respublikası
PaytaxtıNalçik
Tarixi 
• Yaranması
5 dekabr 1936
• Süqutu
16 may 1992
Ərazisi
• Ümumi
  • 12.470 km²

Kabarda-Balkarya Muxtar Sovet Sosialist Respublikası və ya Kabarda-Balkarya MSSR - keçmiş Sovet İttifaqında Rusiya Sovet Federativ Sosialist Respublikasının muxtar respublikası idi və əvvəlcə Dağ Muxtar Sovet Sosialist Respublikasının tərkibində idi. Bölgə 16 yanvar 1922-ci ildə Dağ MSSR və 1 sentyabr 1921-ci ildə Kabarda-Balkarya Muxtar Vilayətindən ayrıldı. 5 dekabr 1936-cı ildə muxtar respublika oldu. 30 yanvar 1991-ci ildə Kabarda-Balkarya MSSR dövlət suverenliyini elan etdi.[1] İndi Rusiya Federasiyasının federal subyekti olan Kabarda-Balkariya respublikasıdır. Kabarda-Balkarya MSSR Sovet İttifaqının mövcud olduğu dövrdə başqa heç bir suveren dövlətlə həmsərhəd deyildi.

Çeçen-İnquş Muxtar Sovet Sosialist Respublikası kimi, Kabarda-Balkarya MSSR də iki millət tərəfindən bölüşdürüldü. Hər iki muxtar respublika Rusiya Sovet Federativ Sosialist Respublikasının tərkibindədir və ruslar etnik çoxluğu təşkil edir.

Tarix[redaktə | əsas redaktə]

Rus, Osmanlı və Səfəvi imperiyaları bölgənin Rusiya nəzarətində olduğu 17-19-cu əsrlər arasında bölgə üçün mübarizə aparırdı. Bölgə oktyabr inqilabından sonra, 1921-ci ildə Rusiya Vətəndaş Müharibəsi dövründə Dağ Muxtar Sovet Sosialist Respublikasına qoşuldu. 1922-ci ildə Dağ MSSR-dən Kabarda-Balkarya Muxtar Vilayətinə ayrıldı və 5 dekabr 1936-cı ildə Kabarda-Balkarya Muxtar Sovet Sosialist Respublikası adlandırıldı.[2]

1944-cü ildə Ali Sovet İosif Stalin balkarları Nasist Almaniyası ilə əməkdaşlıqda günahlandırdı və bütün əhalini Orta Asiyaya sürgün etdi.[2][3] Stalin Baksan vadisini Gürcüstan SSR-ə verdi.[4] Dövlətin adı Kabarda MSSR olaraq dəyişdirilərək "Balkar" sözü çıxarıldı. Balkar əhalisinə yalnız 1957-ci ildə Xruşşovun rəhbərliyi dövründə qayıtmağa icazə verildi, bu zaman respublikanın müharibədən əvvəlki adı bərpa edildi.[4]

Coğrafiyası[redaktə | əsas redaktə]

Kabarda-Balkariya Muxtar Sovet Sosialist Respublikası Şimali Qafqaz dağlarında yerləşirdi. 12.500 km² bir ərazini əhatə etdi.

Çaylar[redaktə | əsas redaktə]

Respublikanın əsas çaylarına Terek çayı (623 km), Malka çayı (216 km), Baksan çayı (173 km), Urux çayı (104 km) və Çerek çayı (76 km) daxil idi.[3]

Göllər[redaktə | əsas redaktə]

18,740 km² (7,240 kv m) sahə yalnız çay hövzələri ilə əhatə olunmuşdur. 100-dən çox göl sərhədlərdə yerləşir, baxmayaraq ki, bunların heç birində çox böyük səth sahəsi yoxdur.[3] Göllərin çoxu buzlaq mənşəlidir və dağlarda yerləşir.[3] Düzənlikdə yerləşən göllərə Tambukan gölü daxildir.

Dağlar[redaktə | əsas redaktə]

Elbrus dağı (5.642 m) vulkanikdir və Qafqazdakı ən yüksək zirvədir.[2]

Digər böyük dağlara Diqtau dağı (5,402 m), Koşxatau dağı (5,151 m) və Şxara dağı (5.068 m) daxildir.

Ehtiyatlar[redaktə | əsas redaktə]

Meşə ehtiyatı ilə yanaşı, dəmir, molibden, qızıl, kömür, volfram və qurğuşun kimi mineralların çıxarılması Kabarda-Balkar MSSR-nin əsas sənayesini təşkil edirdi. Bölgədə də çoxlu miqdarda mineral su var.[3]

Əhalisi[redaktə | əsas redaktə]

Əhalinin sayı[redaktə | əsas redaktə]

İl Əhali, nəf.
1939 359 219[5]
1959 420 115[6]
1970 588 203[7]
1979 674 605[8]
1989 759 586[9]

Əhalinin milli tərkibi[redaktə | əsas redaktə]

millət/il 1939 1959 1970 1979 1989
Ruslar 35,9 % 38,7 % 37,2 % 35,1 % 31,9 %
Kabardinlər 42,4 % 45,3 % 45,0 % 45,5 % 48,2 %
Balkarlar 11,3 % 8,1 % 8,7 % 9,0 % 9,4 %
Ukraynalılar 3,1 % 2,0 % 1,8 % 1,8 % 1,7 %
Almanlar 1,5 % … … 1,5 % 1,1 %
Osetinlər 1,3 % 1,5 % 1,6 % 1,5 % 1,3 %

İnzibati ərazi bölgüsü[redaktə | əsas redaktə]

17 yanvar 1979-cu ildə respublikaya 3 respublika tabeliyindəki şəhər və 8 rayon daxil idi.

  • Respublika tabeli şəhərlər :
  1. Nalçik
  2. Proxladnı
  3. Tırnıauz
  • Rayonlar :
  1. Baksan rayonu — mərkəzi; Baksan şəhəri
  2. Zolski rayonu — mərkəzi; Zalukokoaje qəsəbəsi
  3. Proxladnenski rayonu — mərkəzi; Proxladnı şəhəri
  4. Terek rayonu — mərkəzi; Terek şəhəri
  5. Urvan rayonu — mərkəzi; Nartkala şəhəri
  6. Mayski rayonu — mərkəzi; Mayski şəhəri
  7. Çerek rayonu — mərkəzi; Kaşxatau qəsəbəsi
  8. Çeqem rayonu — mərkəzi; Çeqem qəsəbəsi

Həmçinin bax[redaktə | əsas redaktə]

İstinadlar[redaktə | əsas redaktə]

  1. ↑ "Russian S.F.S.R. Autonomous Republics". İstifadə tarixi: 12 July 2011.
  2. ↑ 1 2 3 "BBC News - Kabardinio-Balkaria profile". BBC Online. 19 January 2011. İstifadə tarixi: 10 July 2011.
  3. ↑ 1 2 3 4 5 "Kommersant - Russia's Daily Online". Kommersant Publishing House. 6 June 2011 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 10 July 2011.
  4. ↑ 1 2 "An article from The Columbia Electronic Encyclopedia". Columbia University Press. İstifadə tarixi: 13 July 2011.
  5. ↑ "Всесоюзная перепись населения 1939 г."
  6. ↑ "Всесоюзная перепись населения 1959 г." 2012-02-19 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-25.
  7. ↑ "Всесоюзная перепись населения 1970 г." 2011-08-23 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-25.
  8. ↑ "Всесоюзная перепись населения 1979 г." 2011-08-23 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-25.
  9. ↑ "Всесоюзная перепись населения 1989 г."
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Kabarda-Balkarya_Muxtar_Sovet_Sosialist_Respublikası&oldid=5730960"