Çeçen-İnquş Muxtar Sovet Sosialist Respublikası
| Tarixi dövlət | |||||
| Çeçen-İnquş Muxtar Sovet Sosialist Respublikası | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| inquş Нохч-ГӀалгӀай Автономе Советий Социализма Республика | |||||
|
|||||
 |
|||||
| 5 dekabr 1936 — 1991 | |||||
| Paytaxt | Qroznı | ||||
| Ərazisi |
|
||||
| Əhalisi |
|
||||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||||
Çeçen-İnquş Muxtar Sovet Sosialist Respublikası[a][b] və ya Çeçen-İnquş MSSR — Rusiya SFSR-yə daxil olan muxtar respublika. Paytaxtı Qroznı şəhəriydi.
1989-cu il siyahıyaalmasına görə respublikanın ərazisi 19.300 km² , əhalisi isə 1.275.513 nəfərdir: 734,500 çeçen, 163,800 inquş, qalanları rus və digər etnik qruplardır.[2]
Tarixi
[redaktə | vikimətni redaktə et]Rusiya İmperiyası
[redaktə | vikimətni redaktə et]1810-cu ildə İnquşetiya könüllü olaraq Rusiya İmperiyasının tərkibinə qatıldı. 1859-cu ildə tarixi Çeçenistan torpaqları da, uzun müddətli Qafqaz müharibəsi (1817-64) zamanı Rusiyaya ilhaq edildi.
Sovet dövrü
[redaktə | vikimətni redaktə et]1917-ci il Rusiya inqilabından sonra, 20 yanvar 1921-ci ildə Çeçenistan və İnquşetiya Dağ Sovet Respublikasına qoşuldu. Dağ MSSR-nin parçalanması yarandıqdan qısa müddət sonra başladı və Çeçen rayonu 30 noyabr 1922-ci ildə Çeçen Muxtar Vilayəti olaraq ayrıldı. 7 iyul 1924-cü ildə Dağ MSSR-nin qalıqları Şimali Osetiya Muxtar Vilayətinə və İnquş Muxtar Vilayətinə bölündü. 15 yanvar 1934-cü ildə Çeçen və İnquş Muxtar Vilayətləri 5 dekabr 1936-cı ildə Çeçen-İnquş MSSR-də birləşdirildi.[3].
İkinci dünya müharibəsi
[redaktə | vikimətni redaktə et]
40.000 çeçenin Qızıl Orduda döyüşdü İkinci Dünya müharibəsi dövründə, 1942-43-cü illərdə respublika qismən Nasist Almaniya tərəfindən işğal edildi. 3 mart 1944-cü ildə İosif Stalinin əmri ilə işğalçılarla əməkdaşlıq və separatizm ittihamları ilə respublika ləğv edildi və əhalisi zorla deportasiya edildi. Bölgədəki yer adları ruslaşdırıldı, MSSR-nin ərazisi Stavropol diyarı (Qroznı dairəsinin yarandığı yer),[4] Dağıstan MSSR, Şimali Osetiya MSSR və Gürcüstan SSR arasında bölüşdürüldü.
Müharibədən sonra
[redaktə | vikimətni redaktə et]9 yanvar 1957-ci ildə Nikita Xruşşov tərəfindən respublika bərpa edildi. Sürgündə olan çeçen və inquşlar öz torpaqlarına qayıda bildilər.[5][6]
1990-cı ilin noyabrında respublika öz suverenliyini elan etdi.[7] 1991-ci ilin mayında müstəqil Çeçen-İnquş Respublikası təsis edilsə də,[8] sonradan müstəqil Çeçenistan Respublikası və İnquşetiya Respublikası olaraq bölündü.[9]. Bu gün hər ikisi Rusiyanın federal subyektləridir.
Əhali
[redaktə | vikimətni redaktə et]Çeçen-İnquş MSSR-nin əhali sayı müxtəlif onilliklərdə:
| İl | Əhali, nəf. | Tarix |
|---|---|---|
| 1939 | 697 009[10] | 1939 siyahıyaalınması |
| 1959 | 710 424[11] | 1959 siyahıyaalınması |
| 1970 | 1 064 471[12] | 1970 siyahıyaalınması |
| 1979 | 1 153 450[13] | 1979 siyahıyaalınması |
| 1989 | 1 275 513[2] | 1989 siyahıyaalınması |
Çeçen-İnquş MSSR-nin milli tərkibi:[14]
| Millət | 1959, min. nəf.[15] | 1970, min. nəf.[16] | 1979, min. nəf.[17] | 1989, min. nəf.[18] |
|---|---|---|---|---|
| çeçenlər | 244,0 (34,3 %) | 508,9 (47,8 %) | 611,4 (52,9 %) | 734,5 (57,8 %) |
| ruslar | 348,3 (49,0 %) | 367,0 (34,5 %) | 336,0 (29,1 %) | 293,8 (23,1 %) |
| inquşlar | 48,3 (6,8 %) | 113,7 (12,0 %) | 134,7 (11,7 %) | 163,8 (12,9 %) |
| ermənilər | 13,2 (1,9 %) | 14,5 (1,4 %) | 14,6 (1,3 %) | 14,8 (1,2 %) |
| ukraynalılar | 13,7 (1,9 %) | 12,7 (1,2 %) | 12,0 (1,0 %) | 12,6 (1,0 %) |
Həmçinin bax
[redaktə | vikimətni redaktə et]Qeydlər
[redaktə | vikimətni redaktə et]İstinadlar
[redaktə | vikimətni redaktə et]- ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus89_reg1.php.
- ↑ 1 2 "Всесоюзная перепись населения 1989 г." 22 iyun 2011 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 10 oktyabr 2010.
- ↑ "Краткая справка об административно-территориальных изменениях Ставропольского края за 1920—1992 гг". 11 may 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 oktyabr 2019.
- ↑ "ИНГУШЕТИЯ.РУ История". 1 fevral 2014 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 oktyabr 2019.
- ↑ "Указ Президиума ВС СССР от 09.01.1957". 6 sentyabr 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 oktyabr 2019.
- ↑ "УКАЗ ПРЕЗИДИУМА ВС РСФСР ОТ 09.01.1957 N 721/4 О ВОССТАНОВЛЕНИИ ЧЕЧЕНО-ИНГУШСКОЙ АССР И УПРАЗДНЕНИИ ГРОЗНЕНСКОЙ ОБЛАСТИ". 24 mart 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 oktyabr 2019.
- ↑ "Декларация о государственном суверенитете Чечено-Ингушской республики". 22 oktyabr 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 oktyabr 2019.
- ↑ "Закон РСФСР от 24 мая 1991 года «Об изменениях и дополнениях Конституции (Основного Закона) РСФСР»". 23 yanvar 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 oktyabr 2019.
- ↑ "Конституция СССР в редакции от 26 декабря 1990 г." 10 may 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 oktyabr 2019.
- ↑ "Всесоюзная перепись населения 1939 г." 4 mart 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 10 oktyabr 2010.
- ↑ "Всесоюзная перепись населения 1959 г." 28 oktyabr 2011 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 10 oktyabr 2010.
- ↑ "Всесоюзная перепись населения 1970 г." 3 noyabr 2011 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 10 oktyabr 2010.
- ↑ "Всесоюзная перепись населения 1979 г." 3 noyabr 2011 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 10 oktyabr 2010.
- ↑ "население чечни". 13 oktyabr 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 oktyabr 2019.
- ↑ "Sovetlərin siyahıyalınması 1959-cu il. Əhalinin milli tərkibi". 17 fevral 2012 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 oktyabr 2019.
- ↑ "Sovetlərin siyahıyalınması 1970-cu il. Əhalinin milli tərkibi". 18 may 2012 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 oktyabr 2019.
- ↑ "Sovetlərin siyahıyalınması 1979-cu il. Əhalinin milli tərkibi". 18 may 2012 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 oktyabr 2019.
- ↑ "Sovetlərin siyahıyalınması 1989-cu il. Əhalinin milli tərkibi". 3 aprel 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 oktyabr 2019.