Kazikumux Koysu çayı
| Kazikumux Koysu | |
|---|---|
| Казикумухское Койсу | |
 | |
| Ölkələr | |
| Mənbəyi | |
| • Yüksəkliyi | 3200 m |
| Mənsəbi | Qaragöysu |
| • Yüksəkliyi | 650 m |
| Uzunluğu | 81 km |
| Su sərfi | 13 m³/s |
| Hövzəsinin sahəsi | 1850 km² |
|
|
|
| DSR[ru] | 07030000112109300001190 |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Kazikumux Koysu — Rusiyada, Dağıstanın cənub-qərb hissəində çay. Karakoysu çayının sağ qolu. Lak, Levaşi və Gergebil rayonları ərazisindən axır. Çayın orta illik su sərfi — 13,0 m³/s-dir. Çayın mənsəbi dəniz səviyyəsindən 650 metr yüksəklikdə yerləşir. Mənbəyi isə dəniz səviyyəsindən 3200 metr yüksəklikdədir. Kazikumux Koysu çayının meyilliyi — 31,5 m/km-dir.
Coğrafiyası[redaktə | mənbəni redaktə et]
Kazikumux Koysu çayı öz mənbəyini Duti-Dağ silsiləsinin şimal yamacındakı buzlaqdan götürür və Karakoysu çayının mənsəbindən 10 km aralıda, Gergebil kəndi yaxınlığında çaya tökülür. Çayın uzunluğu 81 km, enməsi isə 2550 metrdir. Çay hövzəsinin sahəsi 1850 km²-dir. Orta hündürlüyü 1990 m-dir. Hövzənin əhəmiyyətli hissəsi (təxminən 30%) Qafqazın yüksək dağlıq bölgəsində yerləşir (2500 m-dən çox hündürlükdə). Çay hövzəsində buzlaşma sahəsi 6 km²-dir.[1]
Adlanması[redaktə | mənbəni redaktə et]
"Koysu" adı türkcə (Kumuk) "koy suv" — göy suy[2] deməkdir. XX əsrin ortalarına qədər "KoYsu" adı Sulak çay adlanırdı.
Hidrologiyası[redaktə | mənbəni redaktə et]
Çay yağış, qrunt suları, buzlaq və qar suları ilə qidalanır. Çay rejiminin əsas fazaları yaz-yay daşqınları və qışın az sulu dövrləridir. Yağışlı daşqınlar tez-tez payız aylarında müşahidə olunur.
Bir il ərzində su axınının paylanması son dərəcə qeyri-bərabərdir. Onun çox səviyyə yay-payız aylarında, qışda suyun az olduğu dövrdə çay illik axının cəmi 5–6%-ni gətirir.
Qolları[redaktə | mənbəni redaktə et]
Ən böyük qolları bunlardır: Arsalinex (uzunluğu 18 km), Xunnix (uzunluğu 46 km), Akuşa (uzunluğu 43 km). Çay şəbəkəsinin sıxlığı 0,87 km/km²-dir.
Təsərrüfat əhəmiyyəti[redaktə | mənbəni redaktə et]
Çay rejimi əsas iki məntəqədə öyrənilir: Qumux və Gergebil. Çay suyunun idarə olunması böyük əhəmiyyət daşıyır. Çay suyundan qonşu kəndlərin su təchizatı və əkin sahələrinin suvarılması üçün istifadə olunur. Müxtəlif illərdə çayda Kumux, Unçukatl, Kuba, Tsudaxar və Taşkəpur kəndləri yaxınlığında kiçik su elektrik stansiyaları mövcud olmuşdur. Çayın axdığı yuxarı axarları dağ turizmi üçün əlverişli ərazidir.