Lena Şakirjan

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç
Lena Şakirjan
tatar. Лена Шагыйрьҗан
Doğum tarixi 4 iyun 1945(1945-06-04)
Vəfat tarixi 16 yanvar 2017(2017-01-16) (71 yaşında)
Vəfat yeri
Təhsili
  • Tatar Dövlət Humanitar Pedaqoji Universiteti[d]
Fəaliyyəti şairə, tərcüməçi, publisist, ədəbiyyat tənqidçisi, uşaq ədəbiyyatı yazıçısı
Fəaliyyət illəri 1977–2017
Əsərlərinin dili Tatar dili
Mükafatları Tatarıstan Respublikasının əməkdar incəsənət xadimi
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Lena Qalimjanovna Şakirjan (tatar. Лена Галимҗан кызы Шакирҗан; 4 iyun 1945 – 16 yanvar 2017, Kazan) — - Sovet və rus tatar şairəsi, publisist, ədəbiyyatşünas. Tatarıstan Respublikasının xalq şairi (2016), Tatarıstan Respublikasının əməkdar artisti (2000). Tatarıstan Respublikasının Qabdulla Tukay adına Dövlət Mükafatı laureatı (2011).

1945-ci ildə tatar müəllim ailəsində anadan olub. 1967-ci ildə Kazan Pedaqoji İnstitutunu bitirib, bir müddət məktəbdə müəllim işləyib. Sonra TASSR Mahnı və Rəqs Ansamblında müğənni olub. TASSR Dövlət Televiziya və Radio Verilişləri Komitəsində jurnalist-tərcüməçi işləyib. Uşaqlıqdan şeir yazıb, 1982-ci ildə ilk kitabını çap etdirib. 1984-cü ildə SSRİ Yazıçılar İttifaqına üzv olub. 1987-ci ildən ədəbi fəaliyyətlə peşəkar şəkildə məşğul olmağa başlayıb. On şeir toplusunun, şeirlər məcmuəsinin, ədəbi tənqidi və publisistik məqalələrin, tərcümələrin müəllifidir. Şakirjanın yaradıcılığı qadın həyatının əks olunması, onun sevgi axtarışı, eləcə də şairin ətraf aləmdəki rolunun dərk edilməsi, müasir cəmiyyətin problemlərinin, xüsusən də milli məsələnin təqdimatı ilə səciyyələnir. Bir sıra şəxsi çətinliklərlə üzləşən o, son illərdə ciddi xəstə idi və 2017-ci ildə 71 yaşında vəfat edib.

Həyatı[redaktə | mənbəni redaktə et]

Tukay Mükafatının təqdimatı. Dövlət mükafatını Tatarıstan Respublikasının Prezidenti Rüstəm Minnexanov Lena Şakirjana şəxsən təqdim edir, 2011-ci il

Lena Qalimjanovna Şakirjanova 4 iyun 1945-ci ildə Tatarıstan Muxtar Sovet Sosialist Respublikası Aktanış rayonunun Poiseva kəndində anadan olub.[1] Atası və anası müəllim olub. Atası Qalimjan fizika və riyaziyyat, anası alman dili, tatar dili və ədəbiyyatdan dərs deyib.[2][3][4] Ailənin dörd övladı var idi. Valideynlər onlara çayların adını vermişdilər.[3][5] Onun kiçik bacısı - Laura,[6][7] qardaşları isə Amur və Nildir.[4][5]

Lena anadan olduqdan sonra ailə uşaqlığını keçirdiyi Ətnə rayonuna köçdü. O, Kiçik Quyruq kəndində ibtidai məktəbi bitirib. Həmən illərdə onla birlikdə əktəbdə Sibqat Həkim də təhsil alırdı.[8][3] Lena Şakirjan təhsil aldığı müddətdə məktəbin özfəaliyyət tədbirlərində fəal iştirak edir, müxtəlif dərnəklərə gedir, mandolina çalır, şeir oxuyur, rəqs və akrobatik çıxışlar göstərirdi. O, həmçinin ev işlərində də valideynlərinə kömək edirdi.[9][3][4]

Lena Şakirjan 1962-ci ildə məktəbi bitirdikdən sonra Kazana gedib. Orada gənc Lena Pedaqoji İnstitutun tarix-filologiya fakültəsinin tatar ədəbiyyatı şöbəsinə daxil olub. 1967-ci ildə oranı bitirib və sonra bir il Kazan şəhər 80 nömrəli orta məktəbində müəllim işləyib.[8][10] Gözəl xarici görünüşü və gözəl səs tembrinə malik olan Lena 1968-1973-cü illərdə Tatarıstan Mahnı və Rəqs Ansamblında vokalçı kimi fəaliyyət göstərib.[1][10] 1974-1987-ci illərdə Tatarıstan Dövlət Televiziya və Radio Verilişləri Komitəsində jurnalist-tərcüməçi işləyib.[8][1]

1984-cü ildən Lena Şakirjan SSRİ Yazıçılar İttifaqının (Tatarıstan) üzvü olub.[8][11] 1987-ci ildən o, peşəkar əsaslarla ədəbi fəaliyyətlə məşğuldur.[8][11] Ümumilikdə o, bir neçə şeir və poemalar məcmusu müəllifidir: "Daşan can" (“Molderəmə künel", 1982), “Ürəyimə inanıram" (“Yşanam yörəqəmə”, 1986),, "İman əlifbası" ("Иман әлифбасы", 1993)“Şeirlər və Şeir" (“Şığırlər və sığır",1996), "Dövrə" (“Boҗra vә Хөҗрә”, 2002), “Pətəklərin sehrli hədiyyəsi”, 2014 ), “Allah sizə kömək olsun!”, 2017).[1][10] Tatar ədəbiyyatı və incəsənətinin inkişafına verdiyi töhfəyə görə 2000-ci ildə Tatarıstan Respublikasının əməkdar artisti fəxri adına layiq görülüb.[8][1] 2007-ci ildə Hadi Takdaşa həsr olunmuş əsərlərə görə H.Taktaş mükafatını alıb.[8][11] O, 2011-ci ildə iki şeir toplusu üçün qazandığı Tatarıstan Respublikasının Qabdulla Tukay adına Dövlət Mükafatına dəfələrlə namizəd olub.[12][13][14] 2016-cı ildə Tatarıstan Respublikasının xalq şairi adına layiq görülüb.[15]

Şakirjan yazı yaradıcılığını ömrünün qalan hissəsindən ayırmadan yüksək ictimai vəzifə hissi ilə seçilib və ictimai fəaliyyətdə fəal olub. O, xüsusən də 1993-cü ildə yaradılmasında fəal iştirak etmiş, uzun illər “Ak Kalfak” Ümumtatar Qadınlar Birliyinin vitse-prezidenti olub.[8][16] O, yaradıcılığında ümumbəşəri dəyərlər arasında cəmiyyətdə insanı və onun xoşbəxtliyini, o cümlədən sevgini, imanı, azadlığı, zəkasını və şərəfini birinci yerə qoyub.[9] Qohumlarının və dostlarının dediyinə görə, gəncliyindən o, səmimi, düz və ehtiraslı bir insan olub,[7][17] cəmiyyətlə fikir ayrılığını açıq şəkildə ifadə edib[7][18] və bu, onun xeyli şəxsi problemlərinə səbəb olub.[19] O, bütün ömrünü tək yaşayıb, heç vaxt ailə qurmayıb. O, şəhərin mərkəzində yaşayırdı, küçə tıxaclarının sıx olması səbəbindən pəncərəni aça bilmir və eyvanı olmadığı üçün ulduzların ləzzətini ala bilmir, buna çox təəssüflənirdi və ömrünün sonunda özünü bədbəxt hiss edirdi.[7][19] O, Rusiyada şair taleyinin demək olar ki, həmişə faciəli olduğunu qeyd edərək, bu sözləri yazıb:[9] "Ömrümün yarım əsrində mənə edilən bütün əzablardan, təhqirlərdən canavar kimi ulamalı oldum. Və həqiqətən təəssüflənirəm ki, mənim bütün incə hisslərim, o cümlədən bu sözün geniş anlayışında sevgi hissi nədənsə çirkinləşdi, Marina Svetayeva kimi nifrətlə qarışdı. Çünki hər addımda çox da sevilmədiyimi hiss edirdim; və onlar məni qeyri-insani və ya axmaq, həyasız və ya xain olduğum üçün deyil, əksinə, saf, ağıllı, ədalətli, gözəl, səmimi, sevilən olmaq istədiyim üçün sevirdilər. Uzun illər məni müşayiət edən paxıllıq, pis niyyət, aldatma, hiylə ona gətirib çıxardı ki, mən də ən yaxşı keyfiyyətlərimi, arzularımı itirməyə başladım. Bu, həqiqətən faciədir"!

Lena Şakirjan 16 yanvar 2017-ci ildə Kazanda vəfat edib.[20][21]. Ей был 71 год[22] Onun 71 yaşı var idi. Son illərdə o, depressiya və tənhalıqdan əziyyət çəkirdi. Psixoloji problemlər onun əsəb fəaliyyətinə təsir göstərmiş, nəticədə ayağı iflic olmuşdu. Ölümündən bir il yarım əvvəl isə o, yıxılmış və onurğasını sındıraraq daha sonra başqa bir zədə aldı. Şakirjan ömrünün son iki ayını yataq xəstəsi olaraq keçirib, sonra Kazan xəstəxanalarından birinə yerləşdirildi və bir neçə gün sonra orada vəfat edib.ref name="intertat" />[19] Vida mərasimi Tatarıstan Respublikası Yazıçılar İttifaqının binasında baş tutub.[6] Şakijan uşaqlığını keçirdiyi Qüllə-Kimi kəndindəki qəbiristanlıqda müsəlman ayinlərinə uyğun dəfn edilib.[23]

Yaradıcılığı[redaktə | mənbəni redaktə et]

Yaradıcı təxəllüsü - Lena Şakirjan (tatar. Лена Шагыйрьҗан),tatar. Лена Шагыйрьҗан)[8][1] tatar dilində olan şair (tatar. шагыйрь) sözündən götürülüb.[10] O, poetik janra üstünlük verib[24] və tatar dilində yazıb.[10] Abdulla Tuqayın şeirlərindən oxumağı öyrənib.[2] Məktəb illərində özünü şeirdə sınamağa başlamış, valideynləri tərəfindən bu hobbiyə həvəslənmiş, ilk poetik təcrübələrini rayon qəzetində paylaşıb. Lena Şakirjan 1970-ci illərdən isə artıq respublika səviyyəsində, xüsusən də “Yalğın”, “Kazan utları”, “Azat xatın" kimi jurnallarda dərs olunurdu.[24][9][10] 1977-ci ildə onun bir sıra lirik şeirləri “Qızlar nəğməsi” (“Qızlar qırı”) kollektiv poeziya toplusunda dərc edilib.[24][1] İlk müstəqil şeirlər toplusu "Daşan can" (“Molderəmə künel”) adı ilə 1982-ci ildə nəşr olunub və əsasən vətənə, müasirlərə, gəncliyə, sevgiyə həsr olunub.[8][16]

" Mən həyatın özündən ilham alıram. Həm fırtınalı, həm də sakit fırtınalı adi günlərdən. Əsas odur ki, öz hisslərim, məni narahat edən şeylərə reaksiyamdır: psixoloji vəziyyət, sürpriz və hətta ümidsizlik. Məyusluq və ya yeni bir şey gözləməyim. Ruhum yatmazsa, ilham gələcək. Amma ən xoşbəxt və ən titrək dəqiqələr, saatlar nəyinsə ruhunuzu o dərəcədə həyəcanlandırdığı vaxtdır ki, hər şeyi atıb süfrəyə oturursunuz. Bəzən "ən sadə" leysan, yay tufanı ilham verir. Və ya çox tanış, lakin "qeyri-adi" ay işığı. Ancaq ruh sərtləşsə, heç bir ilham verən kömək etməyəcək. Özüm yoxam - ilhamım yoxdur. Mənsiz, məndən kənarda heç nə yoxdur...
Lena Şakirjanın müsahibəsindən, 1997-ci il[9]
 "

Lena Şakirjanın yaradıcılığı ənənəvi olaraq kişilərin üstünlük təşkil etdiyi tatar ədəbiyyatında nadir bir fenomendir.[25] O, Anna Axmatova və Marina Svetayevanı poeziyada özünə nümunə adlandırıb.[26] O, elə ilk şeirlərindən özünü heç kəsə bənzəməyən xüsusi yazı üslubu ilə istedadlı şairə kimi göstərib. Müxtəlif mövzulardan, mənəvi axtarış, assosiativ düşüncə, dəqiqlik və həssaslıqdan istifadə etməklə Şakirjan öz yaradıcılığında romantizm və realizmi modernizmin ayrı-ayrı elementləri ilə vəhdətdə ustalıqla birləşdirib. O bunu bacaran nadir tatar şairlərindən biri olub. Onun poetik üslubu obrazlı, canlı detalların, poetik vasitələrin bolluğu ilə seçilir. Misranın mətninə müxtəlif xalq deyimlərinin daxil edilməsi, eləcə də tatar ənənəvi poetik formasına əməl olunması Şakirjan yaradıcılığının özəl xüsusiyyətidir.[8][1][16]

" Xoşbəxtlik sevimli məşğuliyyətiniz, işləmək və yaşamaq üçün öz yerinizin olmasıdır. Xoşbəxtlik payını vaxtında almaq və ömrün boyu qaytarmaqdır. Xoşbəxtlik qanunlarla dəstəklənən hüquq və vəzifələrinizdir. Xoşbəxtlik, ağlınla və zəhmətinlə buna can atsan, xoşbəxtliyin təminatına sahib olmaqdır. Xoşbəxtlik mehriban bir ailədir. Bərabər həyat yoldaşı tapın. Xoşbəxtlik yazmaq, yazmaq və nəşr etmək istəyidir. Xoşbəxtlik azadlıqdır. Xoşbəxtlik odur ki, sən öz ana dilindən, millətindən utanmayasan, qorxmayasan. Xoşbəxtlik tənha və tərk edilmiş olmaq deyil.
Lena Şakirjanın müsahibəsindən, 1997-ci il[9]
 "

Şakirjanın uşaq ədəbiyyatı sahəsinə verdiyi ciddi töhfələr də maraq doğurur.[8] Belə ki, onun uşaqlar üçün yazdığı “Qanadlı at” (“Kənatlı at ”, 1999) şeirlər toplusu gənc nəslə doğma ədəbiyyata, dilə, incəsənətə böyük maraq və məhəbbət aşılamaq baxımından tənqidçilər tərəfindən yüksək qiymətləndirilib.[1][16] Onun uşaqlar üçün yazdığı bir sıra şeirləri uşaqlara tatar dilinin öyrədilməsi və onların dil praktikasında mühüm element kimi səciyyələndirilib. Şairənin məharəti bədii tərcümə janrında da üzə çıxıb.[27] O, tatar oxucusu üçün Aleksandr Puşkinin, Qavril Derjavinin, Anna Axmatovanın, Marina Svetayevanın, Nizami Gəncəvinin, Yusif Balasaqunlunun əsərlərini tərcümə edib.)[1][10][16] Lena Şakirjani rus və xarici şairlərin əsərlərini “Dünya çiçəklərinin qoxusu” (“Xuş islәre җiһan gollәrenen”, 2011) adlı tərcümələr toplusunda cəmləşdirib. Onun sonetləri də vardır.[28] Həmçinin Rayner Mariya Rilkenin “Orfey dövrü”nün tərcümələri diqqət çəkir.[29] Şakirjan yapon poeziyasının, xüsusən də tankanı tatar dilinə tərcümə edib.[30] Onlarda tatar xalq mahnıları poeziyasına yaxınlıq tapıb. Şairənin ölümünə baxmayaraq, onun yaradıcılıq irsi unudulmur. Şakirjanın kitabları yenidən nəşr olunur. Şeirlərinin rus dilinə tərcümələri oxucularda hələ də maraq oyatdığından onlar da yenidən çap edilir.[10][7]

Mükafatları[redaktə | mənbəni redaktə et]

Fəxri adları

  • "Tatarıstan Respublikasının xalq şairi" fəxri adı (2016) - tatar ədəbiyyatının inkişafındakı böyük xidmətlərinə və uzun illər yaradıcılıq fəaliyyətinə görə.[31][32].
  • “Tatarıstan Respublikasının əməkdar artisti” fəxri adı (2000).[8][1]

Mükafatı

Xatirəsi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Şakirjanın bir sıra şəxsi əşyaları Kazandakı Tatarıstan Respublikası Milli Muzeyinin kolleksiyasına daxildir.[36] Qüllə-Kimi kəndində S.Hakim Muzeyində xatirə sərgisinin bir hissəsi də ona həsr olunub.[37].

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Хасанова, 2014
  2. ↑ 1 2 Шакирзянов, 1997
  3. ↑ 1 2 3 4 Эльмира Сираҗи. "Сәхнәләрнең затлы хадимәсе". «Мәдәни Җомга» газетасы. 8 ноября 2014. 2022-05-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-05-29.
  4. ↑ 1 2 3 Әдилә Борһанова. "Театрның якты нуры". Сәхнә (журнал). 13 июля 2020. 2021-04-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-05-29.
  5. ↑ 1 2 Миләүшә Галиуллина. "Даһиларның тыйнак илчесе". «Мәдәни Җомга» газетасы. 12 июня 2020. İstifadə tarixi: 2022-05-29.
  6. ↑ 1 2 "В Казани в последний путь проводили известную поэтессу и публициста Лену Шакирзянову". Газета «Республика Татарстан». 2017-01-17. 2017-07-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-05-29.
  7. ↑ 1 2 3 4 5 Рузилә Мөхәммәтова. "«Рәхәт күрә алмады ул бу җәмгыятьтә, күзләрендә йөрәк яше иде». Лена Шагыйрьҗанның вафатына бер ел". Интертат. 31 января 2018. İstifadə tarixi: 2022-05-29.
  8. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 Даутов, Рахмани, 2009
  9. ↑ 1 2 3 4 5 6 Шакирзянов, 2018
  10. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 Булатова, 2021
  11. ↑ 1 2 3 Фәйзуллина, 2011
  12. ↑ "От Комитета по Государственным премиям Республики Татарстан им. Г. Тукая". Газета «Республика Татарстан». 2004-03-25. İstifadə tarixi: 2022-05-31.
  13. ↑ "От Комиссии по Государственным премиям Республики Татарстан имени Габдуллы Тукая". Газета «Республика Татарстан». 2011-03-24. 2022-06-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-05-31.
  14. ↑ "Президент РТ подписал Указ «О присуждении Государственных премий РТ им.Габдуллы Тукая 2011 г.»". Татар-информ. 26 апреля 2011. 2022-05-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-05-31.
  15. ↑ "Указом Президента Республики Татарстан Шакирзяновой Лене Галимзяновне присвоено почетное звание «Народный поэт Республики Татарстан»". ru:Министерство культуры Республики Татарстан. 2016-06-06. İstifadə tarixi: 2022-05-31.
  16. ↑ 1 2 3 4 5 "Лена Галимзяновна Шакирзянова (Лена Шагирзян). Некролог". Газета «Республика Татарстан». 2017-01-18. 2022-06-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-06-02.
  17. ↑ Рәис Габдулла. "Лена Шагыйрьҗан Әтнә районының Күлле Киме урта мәктәбендә үзенең 60 яшьлек юбилеен билгеләп үтте". Tатар-информ. 17 ноября 2005. İstifadə tarixi: 2022-06-02.
  18. ↑ Венера Вольская. "«Татарам мешает застенчивость». Рамис Аймет о родном языке и поэзии". ru:Аргументы и факты. 2018-01-26. 2022-04-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-06-02.
  19. ↑ 1 2 3 "Луара Шакирҗан: «Апаның вафатына әзер түгел идем, югалып калдым»". Интертат. 19 января 2017. 2022-06-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-06-02.
  20. ↑ Александр Долгов. "Умерла народный поэт Татарстана Лена Шакирзянова". Татар-информ. 16 января 2017. 2022-06-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-06-02.
  21. ↑ "В Казани на 72-м году жизни скончалась поэт и публицист Лена Шакирзянова". ru:Бизнес Online. 2017-01-16. 2022-06-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-06-02.
  22. ↑ Руфия Фазылова. "Кеше китә, җыры кала…". Журнал «Татарстан». 2017-12-28. 2020-02-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-06-02.
  23. ↑ "Лена Шагыйрьҗан Күлле Киме зиратында җирләнде". Газета «Әтнә таңы». 2017-01-17. 2022-01-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-06-02.
  24. ↑ 1 2 3 Даутов, Нуруллина, 1986
  25. ↑ Рахмани, 2003
  26. ↑ Рәмис Аймәт. "«Бер канатым ак, бер канатым кара…»". Журнал «Татарстан». 2017-01-17. 2018-01-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-06-02.
  27. ↑ Илдар Низамов. "Ялганмалык кануны: иҗекнең кадерен беләбезме?". matbugat.ru. 2019-01-17. İstifadə tarixi: 2022-06-02.
  28. ↑ Фәттахов, 2014
  29. ↑ Шагыйрьҗан Л. Шигърият галәмендәге дәрвиш (PDF). № 7 (1029). Казан: Журнал «Казан утлары». 2008. 115—117.
  30. ↑ Шагыйрьҗан Л. Япон шигъриятенең асылташлары (PDF). № 7 (969). Казан: Журнал «Казан утлары». 2003. 127—128.
  31. ↑ "Указ Президента Республики Татарстан № УП-250 от 16 марта 2016 года «О присвоении почётного звания „Народный поэт Республики Татарстан"»" (PDF). ru:Президент Республики Татарстан. 2016-03-16. İstifadə tarixi: 2022-06-02.
  32. ↑ "Признание заслуг". Газета «Республика Татарстан». 2016-06-03. 2021-12-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-05-31.
  33. ↑ "Указ Президента Республики Татарстан № УП-240 от 25 апреля 2011 года «О присуждении Государственных премий Республики Татарстан имени Габдуллы Тукая 2011 года»". Газета «Республика Татарстан». 2011-04-27. 2022-05-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-05-31.
  34. ↑ "Президент Татарстана вручил государственные премии им. Г. Тукая за 2011 год". ru:Президент Республики Татарстан. 2011-08-30. 2022-05-05 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-05-04.
  35. ↑ "Премия имени Хади Такташа". ru:Союз писателей Республики Татарстан. 2021-12-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-05-31.
  36. ↑ Анна Тарлецкая. "Дни дарения пополнили фонды Нацмузея Татарстана на 600 ценностей". Татар-информ. 6 апреля 2018. 2022-06-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-06-02.
  37. ↑ "Литературный музей Сибгата Хакима". ru:Национальный музей Республики Татарстан. 2021-04-20 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-06-02.

Ədəbiyyat[redaktə | mənbəni redaktə et]

Xarici keçidlər[redaktə | mənbəni redaktə et]

Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Lena_Şakirjan&oldid=7588006"