Lo sistemi
Lo sistemi və ya Lou, həmçinin Lau (fr. système de Law) — Fransada Orleanlı II Filippin hökmdarlığı dövründə 1716-1720-ci illərdə Şotlandiya iqtisadçısı və spekulyator Con Lo (1671-1729) tərəfindən qurulan və ölkədə sonradan başlayan maliyyə böhranı ilə sona çatan maliyyə sisteminin adı.
Arxa fon
[redaktə | mənbəni redaktə et]Fransanın maliyyəsi XIV Lüdoviqin davamlı müharibələri və israfçılığı, habelə vergi fermerlərinin qəsbkarlığı ilə o qədər darmadağın oldu ki, bu kralın hakimiyyətinin ikinci yarısında ölkə öz milli sərvətinin demək olar ki, yarısını, 30 il ərzində itirdi. Milli illik gəlir 1500 milyon livr azaldı və Fénelon belə deməyə haqlı idi: “Biz ancaq hansısa möcüzə ilə mövcud olmağa davam edirik; dövlət köhnəlmiş, dəyərsiz bir maşındır ki, ona verilən əvvəlki təkan sayəsində hələ də yellənməyə davam edir, lakin ilk zərbədə çökəcək.
Hökmdarlığının son illərində XIV Lüdoviq xəzinəni doldurmaq üçün aşağıdakılara əl atdı: zadəgan və başqa titulların satışı; yeni yaradılmış, bəzən gülünc və faydasız vəzifələrin satışı; sikkənin dəyərinin azalması; kağız pul emissiyası; ümumi vergiçilərdən ssudalar – lakin bu tədbirlər “böyük kral”ın öz varisinə miras olaraq qoyduğu maliyyə xarabalığının qarşısını ala bilmədi. Regentin israfçılığı o acınacaqlı vəziyyətdə heç nəyi dəyişmədi[1].
Sistem yaradıcısı
[redaktə | mənbəni redaktə et]1671-ci ildə Edinburqda anadan olan Con Lou o dövrlərdə Böyük Britaniyada bankirlərin yerini tutan qızıl ustalarından birinin oğlu idi. İngilis bankı qurulanda (1694) Loun həmkəndlisi Uilyam Peterson vasitəsilə maliyyə və bank əməliyyatlarının sirlərinə daha da dərindən nüfuz etmək imkanı var idi, lakin sonra düşməni öldürdüyü duelə görə o, qitəyə qaçmağa məcbur oldu. Orada Amsterdamda, sonra İtaliyada, sonra Brüsseldə yaşamış və maliyyə biliklərini daha da genişləndirmişdir. Nəhayət, bir uğursuz cəhddən sonra ikinci dəfə 2,5 milyon franklıq sərvətin sahibi olmaqla, Orlean hersoquna öz xidmətlərini təklif etmək üçün Parisə köçdü[2].
Pul və kapital anlayışlarını qarışdıraraq və təcrübədən kredit vasitəsilə kağız əskinasların bir çox hallarda pulu tamamilə əvəz etdiyini bilən Con Lou hesab edirdi ki, kağız işarələr yaratmaqla kapital yaratmaq və bununla da ölkəni zənginləşdirmək olar. Fransadan uçuşundan sonra nəşr olunan xatirələrində o, kağız pulların nəzarətsiz çapının heç bir halda onun ideyası olmadığını, sadəcə olaraq, əvvəlcə Lo (iddia etdiyi kimi) bunu planlaşdıran bürokratlar və sadə siyasətçilər tərəfindən sistemindəki nasazlıq olduğunu iddia etdi. kağız əskinasları real pulla təmin oluna bilən məbləğdən yalnız 15-20% artıq emissiya etmək və belə bir vəziyyətdə bütün əskinaslar zamanla tam ödənilməli idi[3].
Orlean hersoqu tərəfindən dəstək
[redaktə | mənbəni redaktə et]Daha sonra regentin köməyi ilə o, qraf d’Avonun prezidenti olduğu Fransa parlamentinin ciddi müqavimətini dəf edə bildi, Lo özəl bank yaratmağa icazə aldı (1716-cı ilin mayında), kapitalı o, öz vəsaiti hesabına formalaşdırmağı öhdəsinə götürdü və bunun vasitəsilə tədavül pullarını artırmağı, sələmçiliyə son qoymağı, Parislə əyalətlər arasında sikkələrin daşınmasını əvəz etməyi, əcnəbilərin Fransada etibarlı şəkildə pul yatırmalarını və məhsulların satışını və vergilərin ödənilməsini asanlaşdırmaq üçün əhali.
Bankın nizamnamə kapitalı hər biri 500 livr olan səhmlərə bölünmüş altı milyon livrdən ibarət idi. Bankın fəaliyyətinə veksellərin diskontlaşdırılması, əmanətlərin qəbulu və adsız biletlərin verilməsi daxildir. Bankın uğuru bütün gözləntiləri üstələdi və bu, Qanunun seyf notlarını 6%-ə diskont etməsi, adi artım tempinin isə həmin günlərdə 20-30%-ə yüksəlməsi ilə bağlı idi. Hökumət vergi yığanlardan və ümumi vergi fermerlərindən banknotlardan başqa heç bir şəkildə kral xəzinəsinə aşağıdakı töhfələri göndərmələrini tələb etdiyinə görə, sonuncular tezliklə beş qat daha yüksək məbləğə bilet vermək imkanı əldə etdilər[4].
Daha sonra qanun Orlean hersoqu Fərmandan (10 aprel 1717-ci il) alınmışdır ki, bu qanunla bank üzərində indiyədək mövcud olan nəzarət ləğv edilmiş, biletlərin verilməsi dövlət katibinin və özəl bankın (Banque générale) əlinə keçmişdir, kral bankına çevrildi (Banque royale).
İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ (it) C. Gamberini di Scarfea, Storia e descrizione della carta monetata in Italia, Bologna, 1967.
- ↑ Gildas Salaün, « Le louis d'or au Saint-Esprit, l'écu de France-Navarre et John Law », Monnaie magazine, mai 2018, p. 52-56 (ISSN 1626-6145)
- ↑ « 2 mai 1716 - Le système Law - Herodote.net » [archive], sur www.herodote.net (consulté le 8 octobre 2017)
- ↑ From Louis XIV to Napoleon: the fate of a great power, par Jeremy Black, p. 91.
Bibliographie
[redaktə | mənbəni redaktə et]- Christian Chavagneux, Brève Histoire des crises financières : des tulipes aux subprimes, Paris, La Découverte, 2011, ISBN 978-2-7071-6969-3.
- Marc Cheynet de Beaupré, Joseph Pâris-Duverney, financier d'État (1684-1770) - Les sentiers du pouvoir (1684-1720), Honoré Champion, 2012, ISBN 978-2-7453-2411-5.
- Nicolas Dutot, Réflexions politiques sur les finances et le commerce, La Haye, 1738, deux volumes in-12.
- Edgar Faure, La Banqueroute de Law, 17 juillet 1720, Paris, Gallimard, Şablon:Coll. « Trente journées qui ont fait la France », Paris, 1977.
- Paul Harsin, Les Doctrines monétaires et financières en France du XVIII, F. Alcan, Paris, 1928.
- Steven Kaplan, Le Pain, le peuple et le roi. La bataille du libéralisme sous Louis XV, Perrin, Paris, 1986 ISBN 978-2-2620-0399-9.
- Émile Levasseur, Recherches historiques sur le système de Law, Guillaumin et cie, 1854.
- Barthélemy Marmont du Hautchamp, Histoire du système des finances sous la minorité de Louis XV, tomes I-VI, La Haye, Pierre de Hondt, 1739.
- Jean Meyer (historien, 1924), Le Régent, Ramsay, Paris, 1985 ISBN 978-2-8595-6404-9.
- Adolphe Thiers, Histoire de Law, Hetzel, Paris, 1858.
- Arnaud Orain, La Politique du merveilleux. Une autre histoire du système de Law, 1695-1795, Fayard, 2018.
Xarici keçidlər
[redaktə | mənbəni redaktə et]- Макс Вирт Система Лау во Франции // История торговых кризисов в Европе и Америке. / Пер. Е. И. Конради.
- Бумажный змей Франции
- А. Н. М. // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). СПб.. 1890–1907.