Mənfəət dərəcəsinin aşağı düşməsi tendensiyası
Mənfəət dərəcəsinin aşağı düşməsi tendensiyası (alm. Gesetz vom tendenziellen Fall der Profitrate) — Karl Marksın "Kapitalın" III cildində tərtib etdiyi tezis. Söhbət ondan gedir ki, kapitalist iqtisadiyyatının qanunlarına görə, yəni kapitalist iqtisadiyyatının öz xüsusiyyətlərinə görə ümumi iqtisadi miqyasda mənfəət normasının azaldılması tendensiyası mövcuddur.
Mənfəət dərəcəsinin aşağı düşmə meyli haqqında marksist tezisini azalan marjinal faydalılıq qanunundan və azalan gəlir qanunundan ayırmaq lazımdır. Hər hansı xarici səbəblərdən, məsələn, texniki tərəqqinin sürətinin azalması və ya resursların tükənməsi nəticəsində yaranan mənfəət normasının azalmasını da sözügedən qanundan ayırmaq lazımdır.
Mahiyyəti[redaktə | mənbəni redaktə et]
Marksın təliminə görə, kapitalist iqtisadiyyatı daxili ziddiyyətlərlə xarakterizə olunur. Onlar bütün kapitalistlərin qarşılıqlı əlaqəsi ilə hər bir fərdi kapitalistin əldə etdiyi mənfəəti artırmağa çalışmasına baxmayaraq, orta mənfəət dərəcəsinin azalmağa meyilli olmasında özünü göstərir. "Aşağıya doğru meyl"in əsas səbəbi ondan ibarətdir ki, mənfəəti artırmaq cəhdləri dəyişən kapitalın nisbətinin (yəni kapitalın işçi qüvvəsinin alınmasına gedən hissəsinin) məcmu kapitala nisbətdə aşağı düşməsi tendensiyası ilə bağlıdır. Bunun üçün marksist ifadə "Üzvi tərkibi kapitalın artırılması"). Bu, daha mürəkkəb maşınların, avadanlıqların və texnoloji proseslərin tətbiqi hesabına istehsalın kapital tutumunun artması, eyni zamanda məhsul vahidinə düşən məhsulun həcminə görə işçilərin sayının azalması ilə əlaqədardır. Marksın fikrincə, "azad" muzdlu əmək yeganə qazanc mənbəyidir – muzdlu işçilər öz iş qüvvəsini onun dəyərinə uyğun satırlar, lakin eyni zamanda iş prosesində dəyər ekvivalentini istehsal etmək üçün lazım olandan daha uzun müddət işləyə bilirlər. əmək haqqının, yəni işçi qüvvəsinin satış qiymətindən daha çox dəyər istehsal edə bilirlər. Uzun müddət ərzində əmək məsrəflərinin payının nisbi azalması ilə əlaqədar olaraq qoyulmuş (avanslaşdırılmış) kapitalın gəlirlilik dərəcəsi azalmağa meyillidir[1].
İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
- ↑ Согласно Марксу "Grundrisse", только работа, которая непосредственно переносится на конечный продукт, обладает размером стоимости. Таким образом, работы по планированию и охране не имеют непосредственно собственной стоимости. В экономике это известно как проблема накладных расходов. Карл Маркс К КРИТИКЕ ПОЛИТИЧЕСКОЙ ЭКОНОМИИ Arxivləşdirilib 2010-09-07 at the Wayback Machine