Macarıstanda qadınlar
Macarıstan qadınları xüsusilə son 200 ildə Macar cəmiyyətinin formalaşmasında böyük rol oynadılar. Macarıstan qadının imicinin meydana gəlməsinə qatqılar din (Roma katolikizmi, lüteranlıq, kalvinizm və qismən pravoslav), tarixin (kommunist ideologiyasının) gedişi və Macarıstanın Avropaya inteqrasiyası yolu ilə edildi. Hal-hazırda Macarıstan gender bərabərsizliyi indeksi üzrə 42-ci yeri tutur; qadınlar Macarıstan parlamentində orta hesabla 10,1% yer tutur; 25 yaşı olan qadınların 93,2% -i orta təhsilli, 57,8% -i isə rəsmi olaraq işləyir.[1] Qlobal Cins Gap Hesabatı sıralamasında Macarıstan 87'ci sırada qərarlaşıb.
I Dünya müharibəsindən əvvəl[redaktə | mənbəni redaktə et]
1817-ci ildə, Macarıstanda, ilk qadın təşkilatı olan Peshtera Qadın Xeyriyyə Cəmiyyəti yaradılmışdır. Əsrin sonuna qədər ölkədə bir neçə yüz belə təşkilat var idi ki, onların siyasi çəkisi formalaşmamışdı. XIX əsrin ortalarında qadınlar orta təhsil almaq hüququ əldə etmiş, 1895-ci ildə isə universitetlərdə fəlsəfə, səhiyyə və dərman preparatları öyrənməyə icazə verilmişdir. Hüquq müdafiəçiləri Avstriya-Macarıstanda qadınların hüquqlarını genişləndirdilər. 1904-cü ildə Rozika Schwimmer, Macarıstanda Feminist Birliyi quraraq, qadınlara seçmə hüquqlarının verilməsi üçün üç dəfə parlamentə uğursuz müraciət təqdim etdi. Qadınların səsvermə hüququ üçün, 1910-cu ildə kişilərin liqası, 1913-cü ildə isə Suffragemets Beynəlxalq Qadınlar İttifaqının VII qurultayı Budapeştdə keçirilmişdir. Feministlər Birliyi, qadın məşğulluğu mövzusunda Budapeşt şəhər rəhbərliyi ilə əməkdaşlıq etdi və ayrıca qadın problemləri mövzusunda bir jurnal nəşr etdi. Sosial Demokratlar və Kderiks Milli Federasiyası sıralarında da qadınlar var idi.
Müharibə illəri[redaktə | mənbəni redaktə et]
Müstəqil Macarıstan milli dövlət olaraq təyin olundu, buna görə qadın hərəkətləri bu yeni şərtlərə uyğunlaşmaq məcburiyyətində idi. 1919-cu ildə Béla Kun ilə kommunistlər qısa müddətdə hakimiyyətdə oldu və feminist qruplar daha da azalmağa başladı və daha az gücə sahib oldular. Onlar kommunist və radikallarla yeni əlaqələr qurmağa məcbur oldular. Qısamüddətli olaraq qadınların seçki hüququ və parlamentdə işləmək hüququ genişləndirildi. Qadınlar Milli Birlik Partiyası və Xristian Qadınlar Kampı ilə əməkdaşlıq etdi. Ölkədəki partiyaların artan siyasi təsiri sayəsində qadınlar diqqəti cəlb etdi və uşaqların anası - gələcək nəsil kimi dəstək qazandı. Hələ İkinci Dünya müharibəsi dövründə qadın təşkilatları genişlənmişdir.
Süfrajet və siyasət[redaktə | mənbəni redaktə et]
Macarıstanlı qadınlara Partiyada səsvermə hüququ 1922-ci ildə, tam olaraq səs vermə hüququ isə 1945-ci ildə verilmişdir. 1990-cı ildə ilk azad seçkilərdə parlamentdə qadınların sayı kəskin şəkildə 7% -ə düşüb, 2014-cü ildə bütün deputatların 10.1% -ni təşkil edirdi. 1918-ci ildə qadınlar məhdud seçki hüququ əldə etmişlər (1922-ci ildə ilk dəfə səsvermə); 1945-ci ildə tam seçki hüququ, lakin digər kommunist dövlətlərdə olduğu kimi, kişilər və qadınların mülki hüquqları simvolik idi, çünki avtoritar avtoritarsistem idi.
Macarıstan Xalq Respublikası[redaktə | mənbəni redaktə et]
Sosialist Macarıstandakı bir qadın, əsasən, bir uşağın anası, Macarıstanın gələcəyi, Macarıstan işçisinin həyat yoldaşı hesab edilirdi. Qadınlar Macarıstanda demək olar ki, hər hansı bir iş yeri tuta bilərdi; həm də Macarıstanın mövcud Konstitusiyasına əsasən əsas vətəndaş hüquq və azadlıqlarına zəmanət verildi. Qadınlar təbii elmlərdə, mühəndislik və sənayeyə aid ixtisaslar daxil olmaqla, hər hansı bir sahədə pulsuz orta və ali təhsil ala bilərdi.
Müasir Macarıstan[redaktə | mənbəni redaktə et]
1989-cu ildə qadınların gücləndirilməsini müdafiə edən yeni feminist hərəkatlar ortaya çıxdı. 1990-cı illərdə Feminist Network və Gənc Demokratlar Federasiyası, Macar qadınlarını dəstəkləyən aparıcı siyasi hərəkatlara çevrildi. Ancaq Macarıstanda bəzi məsələlər hələ də mübahisəlidir: mühafizəkar partiyalar ölkədə abortların qadağan edilməsinə mane olur, bəzi digər tərəflər isə ailə zorakılığına görə cəza tədbirlərini dəyişdirməyə çalışırlar.[2] 1997-ci ildə ailə zorakılığına görə cinayət məsuliyyəti götürülmüşdür. 2013-cü ildə Macarıstan Avropa İnsan Hüquqları Konvensiyasını imzaladı.[3]
Ailə[redaktə | mənbəni redaktə et]
Macarıstanda ənənəvi nikah rəsmi nikahla əvəzlənir. 2015-ci ildə uşaqların 47.9% -i evlənməmiş qadınlar tərəfindən dünyaya gətirilmişdir. 2015-ci ildə orta hesabla 100 qadın 143 uşaq dünyaya gətirmişdir. 2010-cu ildə ölkədə ana ölümü 100 minə görə 21 idi.[4]
İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
- ↑ "Parlamentlərdə qadınlar: Dünya təsnifatı". 2017-11-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-05-01.
- ↑ ailə zorakılığına görə cinayət məsuliyyəti
- ↑ "Siyahı". 2021-03-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-05-01.
- ↑ "The World Factbook — Central Intelligence Agency". 2015-04-18 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-05-01.
