Konstitusiya
Bu məqaləni vikiləşdirmək lazımdır. Lütfən, məqaləni ümumvikipediya və redaktə qaydalarına uyğun şəkildə tərtib edin. |
Konstitusiya və ya Anayasa[1][2] — dövlətin ali qanunudur. Ali hüquqi qüvvəyə malikdir. Dövlətin siyasi, hüquqi və iqtisadi sistemlərin əsaslarını təsbit edir. Vətəndaşlarının hüquq və azadlıqlarını elan edir və zəmanət verir. Konstitusiya sözünün hərfi mənası “qurmaq, yaratmaq, əsasını qoymaq” deməkdir.
Konstitusiya dövlətin bir fenomen kimi mahiyyətini açıqlayan, qanunvericilik, icra və məhkəmə orqanlarının funksiyalarını əks etdirən, cəmiyyət, şəxsiyyət və dövlət arasındakı qarşılıqlı münasibətləri müəyyən edən ən yüksək hüquqi qüvvəyə malik olan hüquqi sənəddir.
Bir qayda olaraq Konstitusiyaları iki əsas növə təsnif edirlər: Yazılı və tarixdən irəli gələn şifahi hüquqi qaydalar.
Yazılı konstitusiyalar ya vahid normativ aktdır (əksər dövlətlərdə), ya da bir neçə konstitusiya qanunlarının məcmusudur (məsələn, İsveç Konstitusiyası, İspaniya Konstitusiyası, Finlandiya Konstitusiyası).
Yazılmamış konstitusiyalarda konstitusiya normaları çox sayda aktlarda və həmçinin adətlərdə təsbit olunmuşdur (anqlo-saks hüquqi ailəsi üçün səciyyəvidir (ABŞ istisna olmaqla), Böyük Britaniya Konstitusiyası).
Dünyada konstitusinalizmin vətəni İngiltərə sayılır, orada ilk konstitusiya aktı Azadlıqların Böyük Toplusu (Magna Carta 1215-ci il) olmuşdur. İlk yazılı konstitusiya ABŞ Konstitusiyasıdır ki, çoxlu dəyişiklilərlə bu gün də qüvvədədir.
Mündəricat
Konstitusiyanın funksiyaları[redaktə | əsas redaktə]
Konstitusiyanın əsas funksiyaları bunlardır:
- Hüquqi funksiya - bütün hüquq sisteminə xas olan tənzimləmə funksiyasını yerinə yetirir.
- Sosial funksiya- ailə, din kimi sosial təsisatlara, atalıq, analıq kimi sosial dəyərlərə, təhsil, elm kimi sosial sistemin yaşamasına təsir göstərir.
- Siyasi funksiya –siyasi qüvvələrin hakimiyyəti əldə etməsinin sivil formasını təsbit edir.
- Tərbiyəvi funksiya - hər bir insanda, konstitusiya qanunlarına,insan və vətəndaş hüquq və azadlıqlarına və dövlətə hörmət ruhu aşılayır.
Konstitusiyaların digər qanunlardan fərqi[redaktə | əsas redaktə]
Konstitusiya:
- Dövlət quruluşunu və dövlət hakimiyyətinin ali orqanlarını müəyyən edir, insan hüquq və azadlıqlarına dövlət tərəfindən zəmanət verir.
- Ali hüququ qüvvəyə malikdir.
- Digər hüquqi normativlərə nisbətən müəyyən stabilliyə malikdir.
- Qanunvericilik üçün əsas rolunu oynayır.
- Dəyişilməsinin xüsusi qaydalarına malikdir.
Azərbaycan Konstitusiyası[redaktə | əsas redaktə]
Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası 1995-ci il noyabrın 12-də ümumxalq səsverməsində (referendumda) qəbul edilmişdir. 1995-ci il noyabrın 27-dən qüvvəyə minmişdir.
Dünya dövlətlərin konstitusiyalarının qəbul tarixləri[redaktə | əsas redaktə]
San-Marino, 1600-cü il, San-Marino Konstitusiyası (Statuta Decreta), Konstitusiyalı respublika[3]
ABŞ, 1789-cu il, ABŞ Konstitusiyası, Konstitusiyalı federativ respublika
Norveç, 1814-cü il, Norveç Konstitusiyası, Konstitusiyalı monarxiya[4]
Niderland, 1815, Niderland Konstitusiyası, Konstitusiyalı monarxiya[5]
Kosta-Rika, 1838, demokratik respublika
İtaliya, 1848-ci ildə Sardiniya krallığı kimi qəbul edilib, sonradan İtaliya krallığı
Argentina, 1853, federal prezidentli respublika
Kanada, 1867, Kanada Konstitusiyası, British North America Act[6]
Lüksemburq, 1868, parlamentli monarxiya
İsveçrə, 1874, İsveşrə Konstitusiyası
Avstraliya, 1901, Avstraliya Konstitusiyası
Meksika, 1917
Avstriya, 1920, Avstriya Konstitusiyası[7]
Lixtenşteyn, 1921, Lixtenşteyn Konstitusiyası
Latviya, 1922 [8]
İrlandiya, 1937, İrlandiya Konstitusiyası
İslandiya, 1944
İtaliya, 1947, İtaliya Konstitusiyası
Yaponiya, 1947, Yaponiya Konstitusiyası
ÇXR, 1949, Çin Xalq Respublikası Konstitusiyası
Almaniya, 1949,
Macarıstan, 1949,
Hindistan, 1950, Hindistan Konstitusiyası
Danimarka, 1953
Misir, 1953
Fransa, 1958, Fransa Konstitusiyası
Kipr, 1960
Monako, 1962
Malta, 1964
Uruqvay, 1966
Pakistan, 1973
İsveç, 1975
Yunanıstan, 1975
Madaqaskar, 1975
Portuqaliya, 1976
İspaniya, 1978, İspaniya Konstitusiyası
Çili, 1980
Qayana, 1980
Türkiyə, 1982
Honduras, 1982
Qvatemala, 1985
Efiopiya, 1987
Filippin, 1987
Surinam, 1987
Braziliya, 1988
Xorvatiya, 1990
Andorra, 1991
Bolqarıstan, 1991, Bolqarıstan Konstitusiyası
Şimali Makedoniya, 1991
Kolumbiya, 1991
Rumıniya, 1991
Sloveniya, 1991
Çexiya, 1992
Estoniya, 1992, Estoniya Konstitusiyası
Litva, 1992
Paraqvay, 1992
Slovakiya, 1992
Peru, 1993
Belçika, 1993,
Andorra, 1993
Rusiya, 1994
Belarus, 1994, Belorus Konstitusiyası
Azərbaycan, 1995, Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası
Ekvador, 2008
Boliviya, 2009
İstinadlar[redaktə | əsas redaktə]
- ↑ https://www.azleks.az/online-dictionary/anayasa?s=my Anayasa. Ölkənin dövlət quruluşunu, siyasi, hüquqi və iqtisadi sisteminin əsaslarını, hakimiyyət və idarəetmə orqanlarının təşkili və fəaliyyət prinsiplərini, seçki sistemini, vətəndaşların əsas hüquq və vəzifələrini müəyyənləşdirən əsas qanun.
- ↑ https://obastan.com/ru/dict/tr_az/word/663235-ANAYASA ANAYASA. konstitusiya, əsas qanun; anayasa türesi – konstitusiya hüquqları; birleşmiş milletler anayasası – birləşmiş millətlər təşkilatının əsas qanunu, əsas qanun, konstitusiya
- ↑ 8 oktyabr 1600-cü ildə qəbul edilib. Bu Konstitusiya aktı 1300-cü ildə qəbul edilmiş Statuti Comunali (Town Statute) şəhər Nizamnaməsi əsasında hazırlanıb.
- ↑ http://www.norway.org/culture/heritage/nationalday.htm
- ↑ http://www.inghist.nl/Onderzoek/Projecten/Grondwet/index_html_en
- ↑ Kanada Konstitusiyası 1867-ci ildə 1763-cü ildən başlayaraq qəbul edilmiş Kanada əyalət Konstitusiyaları əsasında qəbul edilib. Ciddi dəyişikliklər 1982-ci ildə edilib.
- ↑ 1929-cu ildə təftiş edilmişdir; 1 may 1945-ci ildə bərpa edilmişdir; 1 may 1934-cü il - 1 may 1945-ci illərdə faşist konstitusiyası qüvvədə olmuşdur
- ↑ 21 avqust 1991-ci il Konstitusiya aktı ilə qəbul edilmiş; sonradan çoxsaylı düzəlişlər edilmişdir