Vəkil

Vəkil (ərəb. ماحم vəkalətə əsasən iş görən şəxs) - müəyyən edilmiş qaydada vəkil statusuna malik, fiziki (vətəndaşlar, vətəndaşlığı olmayan şəxslər) və hüquqi (şirkətlər) şəxslərə peşakar hüquqi yardım göstərən, onların hüquqlarını məhkəmədə təmsil edən şəxsdir.

Vəkilliyin əsas vəzifələri fiziki və hüquqi şəxslərin hüquqlarının, azadlıqlarının və qanunla qorunan mənafelərinin müdafiə edilməsindən və onlara yüksək keyfiyyətli hüquqi yardımın göstərilməsindən ibarətdir.

Azərbaycanda vəkilliyin tarixi

28 may 1918-ci ildə elan edilmiş Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin təsis sənədi olan İstiqlal Bəyannaməsində insan və vətəndaş hüquq və azadlıqlarına əhəmiyyət verilmişdir.

Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə Andlı Vəkillər Palatası 30 iyul 1919-cu ildə fəaliyyətə başlayıb.

1937-ci ildə qəbul edilən Azərbaycan SSR-nin Konstitusiyasının 118-ci maddəsinə uyğun olaraq, Azərbaycan SSR-nin bütün məhkəmələrində müttəhimin müdafiə hüququnun təmin olunması və qanunda istisna nəzərdə tutulmadığı təqdirdə, işlərə açıq baxılması ehtiva olunmuşdur. Bu isə müdafiə hüququnun təmin olunmasına dair ilk konstitusion norma kimi qiymətləndirilməlidir.

16 avqust 1939cu il tarixli “SSRİ Vəkillik haqqında Əsasnamə”sinə uyğun olaraq, hüquq təhsilinə malik olan şəxslər və ya hakim, prokuror, müstəntiq və hüquq məsləhətçisi vəzifəsində ən azı 3 illik stajı olan şəxslər vəkilliyə qəbul edilə bilərdilər.

Bundan əlavə, Azərbaycan SSR Ali Sovetinin 20 oktyabr 1965-ci il tarixdə təsdiq etdiyi “Azərbaycan SSR Vəkillər Kollegiyası haqqında” yeni Əsasnamədə isə vəkilliyin vəzifələri, onun işinin forma və metodları öz əksini tapmışdır. Vəkillər Kollegiyası öz fəaliyyətini yenidən Azərbaycan SSR Ədliyyə Nazirliyinin rəhbərliyi və nəzarəti ilə həyata keçirmişdir.

1995-ci il tarixli Konstitusiyanın qəbul edilməsi ilə Azərbaycan Respublikasında  məhkəmə-hüquq islahatlarının əsası qoyulub. Bu mühüm tarixi əhəmiyyətə malik sənəd ölkəmizdə insan və vətəndaş hüquq və azadlıqlarına lazımi təminatlar yaratmaqla, hüquqi dövlət və vətəndaş cəmiyyətinin qurulmasının möhkəm təməlini formalaşdırır.

28 dekabr 1999-cu il tarixinə qəbul edilmiş “Vəkillər və vəkillik fəaliyyəti haqqında” Qanun Azərbaycan Respublikasında fiziki və hüquqi şəxslərə yüksək keyfiyyətli hüquqi yardımın göstərilməsi üzrə vəkillik fəaliyyətinin əsas prinsiplərini, vəkillərin hüquqi statusunu və onların özünüidarəsinin əsaslarını müəyyən edir.

Azərbaycanda vəkilliyin (peşəkar hüquqi yardımın) təkmilləşdirilməsi, insan və vətəndaş hüquqlarının səmərəli müdafiəsi ilə bağlı son dövrdə ardıcıl tədbirlər nəticəsində Azərbaycan Respublikası Prezidenti 22 fevral 2018-ci il tarixli  “Azərbaycan Respublikasında vəkilliyin inkişafı ilə bağlı əlavə tədbirlər haqqında” proqram xarakterli Sərəncam imzalamışdır.

Kimlər vəkil ola bilər?

Azərbaycan Respublikasının “Vəkillər və vəkillik fəaliyyəti haqqında” Qanuna əsasən növbəti  tələblərə cavab verən şəxslər vəkil ola bilərlər:

• ali hüquq təhsilli
• hüquqşünas ixtisası üzrə ən azı 3 il iş stajı olan və ya elmi və pedaqoji təhsil müəssisələrində hüquq sahəsində 3 ildən az olmayan müddətdə fəaliyyət göstərən

Bu tələblərə cavab verən şəxslər Kollegiya tərəfindən peşə yararlılığının müəyyən edilməsi məqsədi ilə təşkil edilmiş yazılı testdən və şifahi müsahibədən ibarət olan ixtisas imtahanını müvəffəqiyyətlə verdikdən sonra Azərbaycan Respublikasının Ədliyyə Nazirliyininin tədris-elm müəssisəsində icbari təlimə cəlb olunurlar və icbrari təlimi müvəffəqiyyətlə bitirmiş şəxs vəkil statusuna yiyələnir.

Lakin bəzi hallarda şəxs yazılı test, şifahi müsahibə və icbari təlimdən keçmədən də vəkil ola bilər. Belə ki, əvvəllər vəkil (intizam qaydasında vəkillik fəaliyyətinə xitam verilmiş şəxslər istisna olmaqla) və ya hakim olmuş şəxslər yazılı testi vermədən və icbari təlimə cəlb olunmadan, şifahi müsahibədən keçdikdən sonra vəkil ola bilərlər. Hüquq elmləri doktoru elmi dərəcəsi olan şəxslər, habelə əvvəllər Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin hakimi, apellyasiya və kassasiya instansiyası məhkəmələrinin sədri vəzifəsində işləmiş şəxslər yazılı testi vermədən, şifahi müsahibədən keçmədən və icbari təlimə cəlb olunmadan vəkil ola bilərlər.

Növbəti şəxslər vəkil ola bilməzlər:

• ikili vətəndaşlığı, digər dövlətlər qarşısında öhdəlikləri olan
• qanunla müəyyən edilmiş qaydada fəaliyyət qabiliyyəti olmayan və ya məhdud fəaliyyət qabiliyyətli hesab olunmuş
• qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada alınan tibbi rəyə əsasən əqli qüsurlarına görə vəkillik fəaliyyətini həyata keçirməyə qadir olmayan
• qəsdən az ağır, ağır və ya xüsusilə ağır cinayət törətməyə görə məhkumluğu ödənilməmiş və ya götürülməmiş, barəsində tibbi xarakterli məcburi tədbirlərin tətbiq edilməsi haqqında qanuni qüvvəyə minmiş məhkəmə qərarı olan şəxslər.

Dövlət qulluğunda çalışan şəxslər yalnız tutduqları vəzifədən azad edildikdən və “Vəkillər və vəkillik fəaliyyəti haqqında” Qanunla müəyyən edilmiş qaydada vəkil statusu əldə etdikdən sonra vəkillik fəaliyyəti ilə məşğul ola bilərlər. Vəkil dövlət qulluğuna qəbul edildikdə onun vəkillik fəaliyyəti dövlət qulluğundan azad olunanadək dayandırılır.

Vəkillər Kollegiyasına üzv qəbul olunmuş şəxs Kollegiyanın Rəyasət Heyətinin iclasında Azərbaycan Respublikasının Dövlət bayrağı önündə bu məzmunda and içir: “Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına və qanunlarına əməl etməklə vəkil vəzifələrimi müstəqil olaraq şərəflə və vicdanla yerinə yetirməyə, ədalətli və prinsipial olmağa, insan hüquq və azadlıqlarını mərdliklə və dönmədən müdafiə etməyə, peşə sirrini qorumağa təntənəli surətdə and içirəm”.

Vəkillərin səlahiyyətləri and içdiyi andan başlayır və vəkillər həmin vaxtdan vəkil reyestrinə daxil edilirlər. Vəkillər andın mətninə imza edir və bu sənəd vəkillərin şəxsi işində saxlanılır.

Vəkillər mütəmadi olaraq müvafiq icra hakimiyyəti orqanının tədris-elm müəssisəsində peşə hazırlığına və ixtisasının artırılmasına cəlb edilirlər.