Monqolların Gürcüstanı ələ keçirməsi
| Monqolların Gürcüstanı ələ keçirməsi | |
|---|---|
 | |
| Tarix | XIII əsr boyunca |
| Yeri | Qafqaz, İran |
|
|
|
Monqolların Gürcüstanı ələ keçirməsi – orta əsrlərdə Gürcüstan krallığının XIII əsrdə Monqol imperiyası orduları tərəfindən ələ keçirilməsi nəzərdə tutulur. İlk döyüşlər 1220-ci ildə monqol kəşfiyyatçı dəstələri ilə baş verdi. 1236-cı ildə isə monqollar bütün qüvvələri ilə bölgəni ələ keçirdilər və 1243-cü ildə Gürcüstan monqol hakimiyyətini qəbul etdi. Dövlət hər il çox ağır vergi vermək məcburiyyətində qaldı və bitib tükənməyən monqol səfərləri üçün döyüşçü təmin etməyi öhdələrinə götürdülər. İlk dövrlərdə zəif olan gürcü mqaviməti getdikcə yüksəldi. Gürcüstanda monqol tərəfdarı vı monqol əleyhdarı qrupların çəkişmələri ölkəni bölmüşdü. 1320-ci illərdə taxta çıxan kral V Georgi diplomatik və hərbi sahədəki uğurları ilə krallq torpaqlarında yenidən monqolları məğlub edərək müstəqil oldu.[1][2]
İlk döyüşlər
[redaktə | mənbəni redaktə et]Monqollar gürcü torpaqlarında ilk dəfə görüldüyü zaman gürcü krallığı hələ də güclü idi və Qafqazın çoxuna hakim idi. İki ölkə arasında ilk təmas 1220-ci ildə yaşandı. Sabutay və Cebe komandanlığındakı 20 min monqol Xarəzmşahlar dövləti hökmdarı Şah II Əlaəddin Məhəmmədi Xəzər dənizi sahilərinə qədər qovmuşdu. Çingiz xanın əmri ilə bu iki komandan irəli qüvvə olaraq bölgəyə gəldi. O dövrdə Gürcüstan hakimiyyətində olan torpaqlara daxil oldular. Kotman çayı civarında edilən Khunan döyüşündə gürcü kralı IV Georgi komandanlığındakı 60 min nəfərlik erməni və gürcü ordusunu məğlub etdilər. IV Georgi döyüşdə ağır yaralandı. Monqol komandanlar döyüşü qazanmalarına baxmayaraq Qafqazda torpaq almaq istəmirdilər və Həmədana geri döndülər. Monqollar 1221-ci il yanvarında yenidən gürcü torpaqlarına hücum etsə də, Bərdə də yenidən gürcülərlə döyüşdülər. Daha sonra Dəşt-i Qıpçak bozqırlarında irəliləyən monqol orduları 12230-cu ildə Kalka çayı sahilində baş vermiş döyüşdə rus və qıpçaq ordularını məğlub edərək, monqolların əsas ordularına qatılmaq üçün geri döndülər.[1]
Gürcülər bir anda məruz qaldıqları mənşəyi bilinməyən düşmənlərin hücumları nəticəsində təəccüb içində qalmışdılar. Dövrə aid tarixi əsərlərdə hücum edənlərin adı verilməmişdir. 1223-cü ildə monqolların artıq gürcü torpaqları ilə maraqlanmadıqları ortaya çıxmışdı. Qardaşı IV Georgi 1223-cü ildə öldükdən sonra taxta çıxan və kraliça Tamarının qızı olan Rusudan Papa III Honoriusa döyüşdükləri monqolların əvvəlcə xristian olduqlarını düşündüklərini, ancaq sonradan onların tanrıtanimaz olduqlarını başa düşdüklərini yazmışdır.[3]
Gürcüstanın ələ keçirilməsi
[redaktə | mənbəni redaktə et]Qafqazın monqollar tərəfindən ikinci işğalı 1236-cı ildə baş vermişdir. Gürcü torpaqlarının yerlə bir ediləcəyi bu işğalın əvvəlində də ölkə gücsüz vəziyyətdə idi. Dağılan Xarəzmşahlar dövlətini yenidən qurmağa çalışan Cəlaləddin Xarəzmşah bölgə xalqlarından qurmaq istədiyi ordu ilə monqolların qarşısına çıxmaq istəməkdə idi. Gürcülərdən də yardım istənə Cəlaləddin rədd cavabı aldıqdan sonra gürcülərin üzərinə hücuma keçdi və 1226-cı ildə Tiflisi ələ keçirib talan etdi. Bundan sonra gürcü krallığı yaxınlaşmaqda olan monqol işğalına qarşı daha da zəiflədi. Monqol komandanı Çormağon Noyan 1236-cı ildə gürcü krallığına hücum etdi. Sərhəd bölgəsindəki bir çox gürcü və erməni zadəgan qalalarına çəkilərək və ciddi müqavimət göstərmədən tabe oldular, xalq isə monqolların önündən qaçdı. Gürcü kraliçası Rusudan paytaxt Tiflisdən Kutaisiyə çəkilməyə məcbur oldu. Bu vəziyyətdə gürcü krallığının şərqdəki torpaqları monqollarla razılaşan gürcü bəyləri Avaq Mxarqdzeli və Eqarslan Bakurtsixelinin nəzarətinə keçdi. Monqollara tabe olmağı rədd edərək müqavimətə keçən tək zadəgan Samtskhe knyazı İvane Cakeli-Tsixisjvreli oldu. Torpaqları məhv edilən İvane sonda kraliça Rusudanın araya girməsi ilə 1238-ci ildə monqollara tabe oldu. Monqollar isə gürcü kraliçasının izindən getmədilər və keçilməsi çətin olan dağlıq Likhi bölgəsindən o tərəfə getməyə çalışmadılar. Buna görə qəbi Gürcüstan monqol hücumlarından qurtulmuş oldu. Kraliça Rusudan Papa IX Qriqoridən yardım tələbi etsə də, cavab almadı. Monqollarla razılaşan gürcü zadəganlarından Avaq vasitəçiliyi ilə 1243-cü ildə təslim oldu və gürcü krallığı rəsmən Çingiz xana tabe oldu. Krallıq artıq monqollara 50 min altın vergi və monqolları dəstəkləyəcək ordu verməyə məcbur idi.[4]
Monqollar Gürcüstan Gurjistan vilayəti adlandırırdılar. Hakimiyyət gürcü çarında olsa da, hər bir çar taxta çıxarkən monqol xanında təstiq almalı idi. Kraliça Rusudan 1245-ci ildə öldükdən sonra daxili mübarizə başladı. Varisin qeyri-müəyyən olmasından istifadə edən monqollar gürcüləri iki hissəyə böldülər. Hər iki hissənin öz kral namizədi var idi. Bunlardan biri Georginin nikahdan kənar övladı VII David ilə Rusudanın oğlu David idi. 1247-ci ildə monqollara qarşı üsyandan sonra Güyük xan hər ikisini taxt açıxardı və Gürcüstanı iki hissəyə böldü.[5]
Monqol ordusu içində minlərlə gürcü xidmət edirdi. Onlar Əlamut, Bağdad, Ayn Calut döyüşlərində iştirak etmişdirlər. Həmçinin Kösedağ döyüşündə (1243) də hər iki tərəfdən də gürcülər döyüşməkdə idi.
1256-cı ildə Gürcüstan Elxanlıların hakimiyyəti altına girdi. 1259-cu ildə gürcü zadəganları David Narın rəhbərliyində monqollara qarşı üsyana qalxdı və Qərbi Gürcüstandakı İmereti bölgəsini azad etməyi bacardılar. Digər kral olan David Ulu da eyni zamanda bacısı oğlu Narına qatılmağa çalışsa da, Qori ətrafında monqollara məğlub oldu və monqol hakimiyyətinə yenidən tabe oldu. 1261-ci ildən etibarən Qafqazda elxanilər və Qızıl Orda arasında şiddətli döyüşlər yaşanmağa başladı.[6]
Gürcüstan birliyinin dağıdlığı bu dövrdə monqolların, xüsusilə güclənən knyazları gürcü taxtına qarşı qaldırıb, müstəqilliklərini tanıyaraq mərkəzi gürcü iqtidarının meydana çıxmasını əngəlləyirdi. 126-cı ildə Samstkhe knyazı Sargis Cakeli monqollar tərəfindən qorunaraq gürcü taxtına qarşı qorundu. Şərqi Gürcüstan kralı II Demetre (1259–1289) Elxanilərə qarşı ölkəsində birliyi təmin etməyə çalışsa da, uğursuz odu və edam edildi. Ölkənin qərbi çətin şərtlər altında müstəqil qala bilsə də, ağır vergi və siyasi qeyri-müəyyənlik şəraitində zəiflədi. VIII David (1292–1310) zamanındakı üsyanlar da uğursuz oldu. Monqollar bu dövrdə bəzi şahzadələri ön plana çıxararaq daxili müharibə şəraiti yaratmış və vəziyyətə hakim olmağa çalışsalar da, İranda hakimiyyətləri geriləyən Elxanilərin gürcü torpaqlarındakı hakimiyyəti sarsıldı.[7]
Müstəqillik
[redaktə | mənbəni redaktə et]V Georgi (1299–1302, 1314–1346) uzlaşma tərəfdarı kral kimi tanınsa da, monqolların 1327-ci ildə içinə düşdükləri çətin şəraitdən istifadə edərək vergi göndərməyi dayandırmış və ölkədəki monqolları qovmuşdur.[8]
Həmçinin bax
[redaktə | mənbəni redaktə et]İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ 1 2 "Early Ukraine: A Military and Social History to the Mid-19th Century" By Alexander Basilevsky
- ↑ Wakhusht, Sak'art'velos istoria, p. 276
- ↑ Frank McLynn, Genghis Khan.
- ↑ Frank McLynn, Genghis Khan (2015).
- ↑ Kenneth Warren Chase. Firearms: a global history to 1700 (illustrated). Cambridge University Press. 2003. səh. 58. ISBN 0-521-82274-2. 2022-04-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-11-28.
Chinggis Khan organized a unit of Chinese catapult specialists in 1214, and these men formed part of the first Mongol army to invade Transoania in 1219. This was not too early for true firearms, and it was nearly two centuries after catapult-thrown gunpowder bombs had been added to the Chinese arsenal. Chinese siege equipment saw action in Transoxania in 1220 and in the north Caucasus in 1239-40.
- ↑ C. P. Atwood- Encyclopedia of Mongolia and the Mongol Empire, p.197
- ↑ "The Turco-Mongol Invasions and the Lords of Armenia in the 13-14th Centuries, R. Bedrosian's Ph.D. Dissertation (Columbia University, 1979)". 2021-03-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-11-29.
- ↑ "The Caucasian Borderland. (Excerpts from A lecture by [[WED Allen]] delivered at the meeting of the [[Royal Geographical Society]], London, on May 4, 1942". 2009-10-20 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2009-10-25.