Monqol imperiyası

Monqolustan tarixi
Monqolustan tarixi
	; Bu məqalələr ölkə seriyasındandır
Qədim tarix
	Böyük Hun İmperiyası
	Xianbei dövləti
	Jujan xaqanlığı
	Göytürk xaqanlığı
	Uyğur xaqanlığı
Orta əsrlər
	Yenisey qırğızları
	Kidan
	Xamaq Monqol
	Böyük Monqol imperiyası
	Yuan
	Şimali Yuan
	Monqolustan Tzin sülaləsinin tərkibində
Müasir tarix
	Monqolustan Xalq Respublikası
	Monqolustan
	Monqolustan portalı; b; m; r;

*Monqol İmperiyası*
Их Монгол Улс; Monqol İmperiyası
	1206–1368
	Böyük Monqol İmperiyası bayraqları Gerb
Statusu	Xaqanlıq
Paytaxtı	Qaraqorum ,Xanbalıq
Ən böyük şəhəri	Səmərqənd , Xanbalıq, Bağdad
Rəsmi dilləri	Monqol dili , Türk dili, Çin dili
Dini	buddizm ,şamanizm ,Tenqriçilik, islam, xristianlıq,
Demonim(lər)i	Monqol, Türk və s.
İdarəetmə forması	Seçmə monarxiya
Sülalə	Çingizlilər
Xan, xaqan, kağan
• 1206-1227	Çingiz xan
• 1227-1241	Ögedey xan
• 1241-1248	Güyük xan
• 1248-1259	Münke xan
• 1259-1264	Arıqbuka xan
• 1264-1271	Xubilay xan
Tarixi
• Yaranması	1206
• Süqutu	1368
Ərazisi
• Ümumi	38.000.000 km²
Əhalisi
• Təxmini	monqollar, farslar, türklər, çinlilər, ərəblər
Valyutası	Çao , Dirhəm
Sələfi	Xələfi
	Xarəzmşahlar dövləti
	Qaraxitaylar dövləti
	Si Sya
	Abbasilər
	Kiyev Rus dövləti
	Sun imperiyası
	İdil bulqarları
	Kimək xaqanlığı
Qızıl Orda
Elxanilər dövləti
Teymurilər dövləti
Yuan sülaləsi

Monqol imperiyası (monq. Их Монгол Улс), köhnə mənbələrdə Monqol feodal imperiyası^[1] — XIII əsrdə yaranmış monqol imperiyası.

Tarixi[redaktə | mənbəni redaktə et]

XII əsrdə monqollarda qəbilə quruluşu dağıldı və ordular yarandı. Ordu rəisləri bahadırlar idi. Dövlətin əsasını Temuçin adlı bahadır qoymuşdur. 1206-cı ildə Onon çayı sahilində keçirilən qurultayda Temuçin xaqan oldu və Çingiz xan adlandırıldı. O, 1207-1211-ci illərdə Sibiri və Türküstanı, 1215-ci ildə Şimali Çini işğal etdi. Çingiz xan 1219-1220-ci illərdə isə Buxara, Səmərqənd, Üzgənc və Otrarı tutdu. 1227-ci ildə Çingiz xan öldü və böyük xaqan Ugedey oldu. Monqolustan Çingiz xanın 4 oğlu: Ugedey, Cağatay, Cuci, Tuli arasında bölüşdürüldü.

1235-ci ildə nəvəsi Batı xan Avropanın cənub-şərqinə yürüş etdi. O, Xəzər və Azovdan başlayaraq Rusiyanı cənub-şərq çöllərinədək işğal etdi və 1237-ci ildə Ryazanı, 1238-ci ildə Vladimir şəhərlərini ələ keçirdi. 1240-ci ildə Kiyev və Volın şəhərlərini də tutdu. 1251-ci ildə Batı xanın köməyi ilə Münke xaqan oldu. Artıq orduda üsyanlar baş verməyə başladı.

XII əsrin axırlarında Xubilay xanın dövründə isə Çinin cənubu da işğal edildi. Paytaxt Qaraqorumdan Pekinə köçürüldü. XIV əsrdə üsyanlar və çəkişmələr nəticəsində imperiya dağıldı və yerində müstəqil dövlətlər yarandı.

Monqol dövləti 1220-ci ildə Azərbaycana I yürüşünü etdi və Zəncanı, Ərdəbili, Sərabı, Şamaxını tutdu. Onlar Təbrizdən üç dəfə xərac aldılar, sonra isə Marağanı talan etdilər. Volqaboyunda bulqarlara məğlub olduqdan sonra Monqolustana qayıtdılar.

1225-ci ildə Xarəzmşah Məhəmmədin oğlu Cəlaləddin Azərbaycana yürüş etdi və Eldənizlər dövləti süqut etdi. 1231-ci ildə monqollar Azərbaycana ikinci dəfə yürüş etdilər və Cəlaləddinin ağalığına son qoydular. Onlar Marağını, Gəncəni, Şəmkiri, Tovuzu və Bakını tutdular. Monqolların üçüncü yürüşü Hülaki xanın başçılığı ilə 1256-cı ildə baş verdi. Onlar Azərbaycanı və Bağdadı ələ keçirdilər. İşğal olunmuş ərazilərdə Hülakilər (Elxanilər) dövləti yarandı. Dövlətin mərkəzi Azərbaycan oldu. Dövlət Təbrizdən idarə olunurdu. Sonra digər Monqol dövləti — Qızıl Ordu Azərbaycan ərazisinə yürüş etdi.

Cuci xanın dövlətindən törəyən ölkələr[redaktə | mənbəni redaktə et]

Qızıl Orda xanlığı
Toğa Teymur xan sülalesi
- Krım xanlığı
- Qazan xanlığı
  - Qasım xanlığı
- Həştərxan xanlığı
- Qazax xanlığı
- Noğay Orda — Cuci ailəsinə xidmət edən mangitlər
- Sufi sülaləsi — Cuci ailəsinə xidmət edən kongiratlar
Şeyban xan sülaləsi

Cığatayın dövlətindən törəyən ölkələr

Cığatay xanlığı
- Qərbi Cığatay xanlığı
  - Monqolustan xanlığı — Çığatayın sülaləsindən Tuğluk Timurun oğulları
  - Qaşgar xanlığı — Monqolustan xanının sülaləsindən
- Qərbi Çağatay xanlığı
  - Böyük Teymur İmperiyası — Cığatay ailəsinə xidmət edən barlaslar
    - Böyük Moğol İmperiyası

Tulunun dövlətindən törəyən ölkələr

Yuan sülaləsi \ Şimali Yuan — Tulunun ikinci oğlu Kubilayın oğulları
- Oyrat — Tulunun ailəsinə xidmət edən oyratlar
  - Cungar — Oyratların cunqar qolu
Elxanilər dövləti — Tulunun üçüncü oğlu Hülakünun oğulları
- Cəlayırlar sülaləsi — Tulunun ailəsinə xidmət edən cəlayırlar

Monqol İmperiyasının hökmdarları[redaktə | mənbəni redaktə et]

Çingiz xan (1205-1227)
Ögedey xan (1229-1241)
Güyük xan (1246-1248)
Möngke xan (1251-1259)
Arıq Buğa xan (1259 - 1264)
Kubilay xan (1260 (de-fakto - 1264)-1294)

Qalereya[redaktə | mənbəni redaktə et]

Bayrağı
Bayrağı
Bayrağı
Xaqanlığın yaranması, çiçəklənməsi və parçalanması
İmperiyanın ən geniş sərhədləri
Münke xaqan dövründə Monqol İmperiyası

↑ Монгол феодал империјасы // Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасы: [10 ҹилддә]. VII ҹилд: Мисир—Прадо. Бакы: Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасынын Баш Редаксијасы. Баш редактор: Ҹ. Б. Гулијев. 1983. С. 44.

Xarici keçidlər[redaktə | mənbəni redaktə et]

	Vikianbarda Monqol imperiyası ilə əlaqəli mediafayllar var.

Завоевание Руси татаро-монголами. Интерактивная карта

Həmçinin bax[redaktə | mənbəni redaktə et]

Çingiz xan

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

[1] Монгол феодал империјасы // Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасы: [10 ҹилддә]. VII ҹилд: Мисир—Прадо. Бакы: Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасынын Баш Редаксијасы. Баш редактор: Ҹ. Б. Гулијев. 1983. С. 44.

[1]