Monqol İmperiyası

Monqolustan tarixi
	Monqolustan tarixi
	; Bu məqalələr ölkə seriyasındandır
Qədim tarix
	Böyük Hun İmperiyası
	Xianbei dövləti
	Jujan xaqanlığı
	Göytürk xaqanlığı
	Uyğur xaqanlığı
Orta əsrlər
	Yenisey qırğızları
	Kidan
	Xamaq Monqol
	Böyük Monqol imperiyası
	Yuan
	Şimali Yuan
	Monqolustan Tzin sülaləsinin tərkibində
Müasir tarix
	Monqolustan Xalq Respublikası
	Monqolustan
	Monqolustan portalı; b•m•r

	Monqol İmperiyası; Их Монгол Улс; Ulus
Paytaxt	Qaraqorum ,Xanbalıq
Böyük şəhərlər	Səmərqənd , Xanbalıq, Bağdad
Dil(lər)	Monqol dili , Türk dili, Çin dili
Din	buddizm ,şamanizm ,Tenqriçilik, islam, xristianlıq,
Pul vahidi	Çao , Dirhəm
Sahəsi	38.000.000 km²
Əhalisi	monqollar, farslar, türklər, çinlilər, ərəblər
İdarəetmə forması	Seçmə monarxiya
Sülalə	Çingizidlər
	Varislik
	← Xarəzmşahlar dövləti; ← Qaraxitaylar dövləti; ← Si Sya; ← Abbasilər; ← Kiyev Rus dövləti; ← Sun imperiyası; ← İdil bulqarları; ← Kimək xaqanlığı; Cığatay xanlığı →; Qızıl Orda →; Elxanilər dövləti →; Teymurilər dövləti →; Yuan sülaləsi →;

Monqol İmperiyası — XIII əsrdə yaranmış imperiya.

Tarixi[redaktə | əsas redaktə]

XII əsrdə monqollarda qəbilə quruluşu dağıldı və ordular yarandı. Ordu rəisləri bahadırlar idi. Dövlətin əsasını Temuçin adlı bahadır qoymuşdur. 1206-cı ildə Onon çayı sahilində keçirilən qurultayda Temuçin xaqan oldu və Çingiz xan adlandırıldı. O, 1207-1211-ci illərdə Sibiri və Türküstanı, 1215-ci ildə Şimali Çini işğal etdi. Çingiz xan 1219-1220-ci illərdə isə Buxara, Səmərqənd, Üzgənc və Otrarı tutdu. 1227-ci ildə Çingiz xan öldü və böyük xaqan Ugedey oldu. Monqolustan Çingiz xanın 4 oğlu: Ugedey, Cağatay, Cuci, Tuli arasında bölüşdürüldü.

1235-ci ildə nəvəsi Batı xan Avropanın cənub-şərqinə yürüş etdi. O, Xəzər və Azovdan başlayaraq Rusiyanı cənub-şərq çöllərinədək işğal etdi və 1237-ci ildə Ryazanı, 1238-ci ildə Vladimir şəhərlərini ələ keçirdi. 1240-ci ildə Kiyev və Volın şəhərlərini də tutdu. 1251-ci ildə Batı xanın köməyi ilə Münke xaqan oldu. Artıq orduda üsyanlar baş verməyə başladı.

XII əsrin axırlarında Xübilay xaqanın dövründə isə Çinin cənubu da işğal edildi. Paytaxt Qaraqorumdan Pekinə köçürüldü. XIV əsrdə üsyanlar və çəkişmələr nəticəsində imperiya dağıldı və yerində müstəqil dövlətlər yarandı.

Monqol dövləti 1220-ci ildə Azərbaycana I yürüşünü etdi və Zəncanı, Ərdəbili, Sərabı, Şamaxını tutdu. Onlar Təbrizdən üç dəfə xərac aldılar, sonra isə Marağanı talan etdilər. Volqaboyunda bulqarlara məğlub olduqdan sonra Monqolustana qayıtdılar.

1225-ci ildə Xarəzmşah Məhəmmədin oğlu Cəlaləddin Azərbaycana yürüş etdi və Eldənizlər dövləti süqut etdi. 1231-ci ildə monqollar Azərbaycana ikinci dəfə yürüş etdilər və Cəlaləddinin ağalığına son qoydular. Onlar Marağını, Gəncəni, Şəmkiri, Tovuzu və Bakını tutdular. Monqolların üçüncü yürüşü Hülaki xanın başçılığı ilə 1256-cı ildə baş verdi. Onlar Azərbaycanı və Bağdadı ələ keçirdilər. İşğal olunmuş ərazilərdə Hülakilər (Elxanilər) dövləti yarandı. Dövlətin mərkəzi Azərbaycan oldu. Dövlət Təbrizdən idarə olunurdu. Sonra digər Monqol dövləti — Qızıl Ordu Azərbaycan ərazisinə yürüş etdi.

Cuci xanın dövlətindən törəyən ölkələr

- Noğay Orda - Cuci ailəsinə xidmət edən mangitlər
- Sufi sülaləsi - Cuci ailəsinə xidmət edən kongiratlar

Şeyban xan sülaləsi

- Kokand xanlığı
- Buxara əmirliyi

Cığatayın dövlətindən törəyən ölkələr

Cığatay xanlığı
- Şərqi Cığatay xanlığı
  - Monqolustan xanlığı - Çığatayın sülaləsindən Tuğluk Timurun oğulları
  - Qaşgar xanlığı - Monqolustan xanının sülaləsindən
- Qərbi Çağatay xanlığı
  - Böyük Teymur İmperiyası - Cığatay ailəsinə xidmət edən barlaslar
    - Böyük Moğol İmperiyası

Tulunun dövlətindən törəyən ölkələr

Yuan sülaləsi \ Şimali Yuan - Tulunun ikinci oğlu Kubilayın oğulları
- Oyrat - Tulunun ailəsinə xidmət edən oyratlar
  - Cungar - Oyratların cunqar qolu
Elxanilər dövləti - Tulunun üçüncü oğlu Hülakünun oğulları
- Cəlayırlar sülaləsi - Tulunun ailəsinə xidmət edən cəlayırlar