3°12′36″ c. e. 35°27′36″ ş. u.HGYO

Nqoronqoro

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç
Nqoronqoro
Ngorongoro Conservation Area[1]
Sahəsi
  • 8.292 km²
  • 809.440 ha
Yaradılma tarixi 1959
Yerləşməsi
3°12′36″ c. e. 35°27′36″ ş. u.HGYO
Ölkə
ngorongorocratertanzania.org
Nqoronqoro xəritədə
Nqoronqoro
Nqoronqoro
Rəsmi adıNgorongoro Conservation Area
TipiTəbii
Kriteriya(iv),(vii),(viii),(ix),(x)
Tarixi1979 (3-cü sessiya)
İstinad nöm.39
ÖlkəTanzaniya Tanzaniya
RegionAfrika
Təhlükədə1984–1989
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Noqoronqoro — Tanzaniyanın Aruşa şəhərindən 180 km (110 mil) qərbdə yerləşən qorunan ərazi və Ümumdünya irsi obyektidir. Sahə ərazidəki böyük bir vulkanik kalderin, Nqoronqoro kraterinin adını daşıyır. Mühafizə olunan ərazi Tanzaniya hökumətinin bir qolu olan Nqoronqoro Qoruma Sahəsi Təşkilatı tərəfindən idarə olunur və sərhədləri Aruşa bölgəsinə daxil olan Nqoronqoro diviziyasının sərhədləri ilə üst-üstə düşür.

2009-cu il Nqoronqoro Vəhşi Təbiəti Qoruma Qanunu, əksəriyyəti 1959-cu ildə Böyük Britaniya müstəmləkə hökuməti Serengeti Milli Parkını qurarkən ata-baba torpaqlarından buraya köçmüş Masai maldarlarını ərazidən köçürərək kraterdə insan məskunlaşması və təsərrüfatına yeni məhdudiyyətlər qoydu.[2][3]

Tarix və coğrafiya

[redaktə | vikimətni redaktə et]

Kraterin adı onomatopik mənşəlidir: Masailər inəklərin boynundan asılan zənglərin çıxardığı səsə (nqoro nqoro) görə ərazinin belə adlandırıblar. Nqoronqoronun da daxil olduğu Oldivay dərəsində tapılan fosil sübutlarına əsasən, ərazidə 3 milyon il ərzində müxtəlif hominid növləri məskunlaşmışdır.

Bir neçə min il əvvəl ovçu-yığıcılar maldarlar ilə əvəz olundu. Təxminən 2000 il əvvəl əraziyə Mbulu[4] qrupu gəldi və 1700-ci il ətrafında Datoqa xalqı ilə birləşdi. Hər iki qrup 1800-cü illərdə Masailər tərəfindən ərazidən qovuldu.[5][6]

Nqoronqoro kraterinə ayaq basan ilk avropalı 1892-ci ildə Oskar Baumann olmuşdur. Daha sonra, iki alman qardaş (Adolf və Fredrix Saydentof) torpaqları Alman Şərqi Afrikası rəhbərliyindən icarəyə götürdü və onlar Birinci Dünya müharibəsi başlayana qədər kraterdə əkinçilik etdilər. Qardaşlar alman dostlarını əyləndirmək üçün mütəmadi olaraq ov gecələri təşkil edirdilər. Onlar bununla həm də qnu sürülərini kraterdən qovmağa çalışırdılar.[5][7][8]

1921-ci ildə, Tanzaniyada ovçuluq hüququnu məhdudlaşdıran ov haqqında ilk qərar qəbul edildi. 1928-ci ildə, keçmiş Saydentof fermalarından başqa krater halqasındakı bütün ərazilərdə ov qadağan edildi. 1948-ci il Milli Park Sərəncamı (1951-ci ildə həyata keçirilmişdir) ilə Serengeti Milli Parkı (SNP) yaradıldı. Bu, Masai və digər qəbilər üçün problem yaratdı və nəticədə qoruma sahəsini milli parkdan ayıran Nqoronqoro Qoruma Sahəsi Sərəncamı (1959) meydana gəldi. Serengeti Milli Parkında yaşayan Masai maldarları sistematik olaraq Nqoronqoroya köçürüldü və nəticədə, kraterdə yaşayan Masai əhalisi və mal-qara sayı artdı.[3]:48[9] Hal-hazırda Nqoronqoro Qoruma Sahəsi Təşkilatı krater də daxil olmaqla Nqoronqoro Qoruma Sahəsi torpaqlarının əksəriyyətinə sahibdir. Ərazi 1979-cu ildə UNESCO-nun Ümumdünya irsi siyahısına daxil edilmişdir.[10] 2009-cu il Vəhşi Təbiəti Qoruma Qanunu Nqoronqoro kraterindəki insan fəaliyyətini daha da məhdudlaşdırdı və ənənəvi maldarların məcburi köçürülməsi üçün qanuni bir baza yaratdı.[3]:57-59

Torpaqdan istifadənin məhdudlaşdırılması yerli Masai icmaları ilə mühafizə orqanları arasında gərginlik yaradır. Hal-hazırda Beynəlxalq Təbiətin və Təbii Sərvətlərin Mühafizəsi Birliyi (IUCN) münaqişəni azaltmaq və yerli sakinlərlə birlikdə təbiəti mühafizə etmək səylərini artırmaq üçün həll yolları axtarır.[11]

Nqoronqoro torpağı olduqca əhəmiyyətli və nadirdir. Çünki bura, Tanzaniyada insan yaşayışına icazə verildiyi halda vəhşi təbiəti qoruyan yeganə qoruq ərazisidir. Torpaq istifadəsi vəhşi təbiətə mənfi təsirlərin qarşısını almaq üçün idarə olunur. Məsələn, əkinçilik yaşayış səviyyəsindən başqa bütün ərazidə qadağandır.[mənbə göstərin]

Ərazi Serengeti ekosisteminin bir hissəsidir və şimal-qərbdən Serengeti Milli Parkı, cənubdan isə Serengeti düzənliyi ilə bitişikdir.

Nqoronqoro kraterinin panoraması

Nqoronqoro krateri

[redaktə | vikimətni redaktə et]

Nqoronqoronun əsas xüsusiyyəti dünyanın ən böyük aktiv olmayan, bütöv və doldurulmamış vulkanik kalderi olan Nqoronqoro krateridir.[12] İki-üç milyon il əvvəl böyük bir vulkanın partlaması zamanı meydana gələn krater, 610 metr (2,000 ft) dərinliyindədir və zəmininin sahəsi 260 kv. kilometrdir.[8][13] Orijinal vulkanın hündürlüyü haqqında təxminlər 4,500–5,800 metr (14,800–19,000 ft) arasında dəyişir.[13] Kraterin zəmini dəniz səviyyəsindən 1,800 metr (5,900 ft) yüksəklikdədir.[7] Krater 2013-cü ilin fevral ayında Afrikanın yeddi möcüzəsi siyahısına[14] daxil olan yeddi təbiət möcüzəsindən[15] biri seçildi. Nqoronqoro vulkanı təxminən 2,45–2 milyon il əvvəl aktiv olmuşdur.[8]

Kraterdə turistlərə açıq olan piknik yeri və yazda qidalanan böyük bir bataqlıq var. Ərazidə begemot, fil, şir və başqa heyvanlar yaşayır. Kraterin ətrafındakı bir çox kiçik bulaq tapıla bilər və bunlar xüsusilə quraqlıq dövründə heyvanlar və yerli Masailər üçün vacib su mənbəyidir.[16] Daha əvvəl Masailərin mal-qarasının krater içərisində otarılmasına icazə verilsə də, 2015-ci ildən etibarən bu qadağan edlimişdir.[9]

Mövcud heyvan müxtəlifliyinə görə, Nqoronqoro krateri məşhur bir turistik yerdir.

Vəhşi həyat

[redaktə | vikimətni redaktə et]

Kraterdə əsasən dırnaqlılar olmaqla təxminən 25 000 iri heyvan yaşayır.[17] Kraterdəki böyük məməlilərə yerli populyasiyası 1964-66-cı illərdə 108-dən 1995-ci ildə 11–14 arasına qədər azalmış qara kərgədan (Diceros bicornis michaeli), Afrika camış və ya Keyp buffalosu (Syncerus kafeteriyası) və begemot (Hippopotamus amphibius) daxildir.[17] Ərazidə həmçinin, göy qnu (Connochaetes taurinus) (1994-cü ildə sayı 7 000 kimi qiymətləndirilmişdir), Qrant zebri (Equus quagga boehmi) (4.000), kanna (Taurotragus oryx), Qrant qazeli ( Nanger granti ) və Tomson qazeli (Eudorcas thomsonii) (3 000)[17] kimi başqa dırnaqlılar da mövcuddur. Su keçiləri ( Kobus ellipsiprymnus ) əsasən Lerai meşəsi yaxınlığında görünür.[17]

Ərazidə zürafə, impala (Aepyceros melampus), topi (Damaliscus lunatus), oribi (Ourebia oribi) və timsah ( Crocodylus niloticus ) mövcud deyil.[7][12] Şərqi Afrika Bəbiri (Acinonyx jubatus raineyi ), Şərqi Afrika çöl iti (Lycaon pixus lupinus) və Afrika bəbiri (Panthera pardus pardus) isə nadir hallarda görünür.[7][18] Xallı kaftarlar (Crocuta crocuta), 1996-cı ildən bəri Nqorongoro Qoruma Sahəsində uzunmüddətli tədqiqat mövzusudur.[19]

Yağışlı mövsümdə Adi Afrika kəli (Syncerus caffer) istisna olmaqla qalan vəhşi heyvanların yüzdə 20-sindən çoxu və zebra populyasiyasının yarısı krateri tərk edir.[12]

1986-cı ildən bəri kraterin vəhşi heyvan populyasiyası 14 677-dən 7 250-ə (2003-2005) düşmüşdür.[12] Eland və Tomson qazellərinin sayı azaldığı halda, camış əhalisi artmışdır, və bu, yəqin ki, yüksək lifli otları daha qısa, daha az lifli növlərə dəyişdirən uzunmüddətli yanğın profilaktikası ilə əlaqədardır.[12][17]

Serval (Leptailurus serval) kraterdə geniş yayılmışdır.[17]

Kraterin cənub-qərbində böyük bir göl olan Maqadi gölü, tez-tez minlərlə kiçik qızılqaz tərəfindən məskunlaşılır.[20]

Krater 2001-ci ildə 62 fərddən ibarət olmaqla[21] bilinən ən sıx şir populyasiyasından birinə sahibdir.[17]

  • Nqoronqoroda Afrika kəli
    Nqoronqoroda Afrika kəli
  • Qara kərgədanlar
    Qara kərgədanlar
  • Aslan balaları
    Aslan balaları
  • Qnu
    Qnu
  • Begemot
    Begemot
  • Eland
    Eland
  • Mavi meymun
    Mavi meymun
  • Kraterdə qara kərgədan
    Kraterdə qara kərgədan
  • Qnu və zebrlərdən ibarət sürü
    Qnu və zebrlərdən ibarət sürü
  • Gümüşü yanaqlı kərgədan quşu
    Gümüşü yanaqlı kərgədan quşu
  • Kəkilli durnalar
    Kəkilli durnalar
  • Kaftar
    Kaftar

Noqoronqoro kraterindən kənarda

[redaktə | vikimətni redaktə et]

Nqoronqoro Qoruma Sahəsində vəhşi növlərin əksəriyyətinin sağlam bir populyasiyası yaşayır. Qoruma bölgəsinin qərbindəki Ndutu gölü ərazisi xüsusilə heöard və aslan populyasiyalarına malikdir. Ümumi bölgədə konqori (Alcelaphus buselaphus), Xallı kaftar (Crocuta crocuta) və çaqqallar mövcuddur.[17] Afrika vəhşi iti populyasiyası son vaxtlar azalmış ola bilər.[nə vaxt?][17] Nqoronqoro kraterinin qərbindəki düzənliklərdə isə Serval geniş şəkildə görünür.[17]

İllik dırnaqlı miqrasiyası Nqoronqorodan keçir və bu zaman 1,7 milyon qnu, 260 000 zebra və 470 000 qazel bölgəyə doğru dekabr ayında cənub istiqamətində, iyun ayında isə şimal istiqamətində hərəkət edir. Bu hərəkət yağıntı ilə birlikdə mövsümi olaraq dəyişsə də, ərzaq axtarışında miqrasiya demək olar ki, bütün düzənliklərdən keçir.[17]

İstinadlar

[redaktə | vikimətni redaktə et]
  1. ↑ http://www.ngorongorocrater.org/.
  2. ↑ 'Tourism is a curse to us' Arxivləşdirilib 2022-04-07 at the Wayback Machine, Guardian, 6 sentyabr 2009
  3. ↑ 1 2 3 Laltaika, Elifuraha. "Pastoralists' Right to Land and Natural Resources in Tanzania" (PDF). Oregon Review of International Law. 15 (1). 2013: 43–62. ISSN 1543-9860. 2022-01-21 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 12 iyun 2017.
  4. ↑ ""Mbulu", Information about northern Tanzania: a personal scrapbook of "cuttings" from published sources". 2016-03-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-08-08.
  5. ↑ 1 2 Northern Tanzania: The Bradt Safari Guide with Kilimanjaro and Zanzibar, authored by Phillip Briggs, 2006, pages 197, 198 ISBN 1-84162-146-3
  6. ↑ "Excerpt from Ngorongoro Conservation Area, authored by Jeannette Hanby & David Bygott, Information about northern Tanzania: a personal scrapbook of "cuttings" from published sources". 2022-04-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-08-08.
  7. ↑ 1 2 3 4 ""The historical ecology of the large mammal populations of Ngorongoro Crater, Tanzania, east Africa", Mammal Review, authored by Louise Oates and Paul A. Rees, 2012" (PDF). 2021-08-12 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2020-08-08.
  8. ↑ 1 2 3 Africa's Great Rift Valley, authored by Nigel Pavitt, Harry N. Abrams, Inc., New York, 2001, pages 135-139 Arxivləşdirilib 2022-04-07 at the Wayback Machine ISBN 0-8109-0602-3
  9. ↑ 1 2 Robert M. Poole. "Heartbreak on the Serengeti". National Geographic jurnalı. səh. 4. 29 June 2012 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 February 2008.
  10. ↑ Homewood, K. M.; Rodgers, W. A. Maasailand Ecology: Pastoralist Development and Wildlife Conservation in Ngorongoro, Tanzania. Cambridge University Press. 2004. ISBN 9780521607490. 2023-08-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-08-08.
  11. ↑ Hodgetts, Timothy; Lewis, Melissa; Bauer, Hans; Burnham, Dawn; Dickman, Amy; Macdonald, Ewan; Macdonald, David; Trouwborst, Arie. "Improving the role of global conservation treaties in addressing contemporary threats to lions". Biodiversity and Conservation. 27 (10). 2 June 2018: 2747–2765. doi:10.1007/s10531-018-1567-1. ISSN 0960-3115. PMC 6435094. PMID 30996533.
  12. ↑ 1 2 3 4 5 Estesa, R. D.; Atwood, J. L.; Estes, A. B. "Downward trends in Ngorongoro Crater ungulate populations 1986–2005: Conservation concerns and the need for ecological research" (PDF). Biological Conservation. 2006: 107. doi:10.1016/j.biocon.2006.02.009. 7 September 2016 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 23 October 2007.
  13. ↑ 1 2 Sinclair, A. R. E.; Packer, C.; Mduma, S. A. R.; Fryxell, J. M. Serengeti III: Human Impacts on Ecosystem Dynamics. University of Chicago Press. 2009. ISBN 9780226760353. 5 August 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 12 June 2018.
  14. ↑ "Seven Natural Wonders of Africa – Seven Natural Wonders". sevennaturalwonders.org. 21 dekabr 2015 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 12 iyun 2018.
  15. ↑ "About – Seven Natural Wonders". sevennaturalwonders.org. 2022-04-20 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 12 iyun 2018.
  16. ↑ Estesa, R. D.; Atwood, J. L., Estes, A. B. "Downward trends in Ngorongoro Crater ungulate populations 1986–2005: Conservation concerns and the need for ecological research" (PDF). Biological Conservation. 131 (1). 2006: 116–117. doi:10.1016/j.biocon.2006.02.009. Archived from the original on 2016-09-07. İstifadə tarixi: 2020-08-08.
  17. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 "Ngorongoro Conservation Area". United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization – World Heritage Centre. 2014-06-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 iyun 2014. In summer enormous numbers of Serengeti migrants pass through the plains of the reserve, including 1.7 million wildebeest, 260,000 zebra and 470,000 gazelle.
  18. ↑ Kissui, B. M.; Mosser, A.; Packer, C. "Persistence and local extinction of lion prides in the Ngorongoro Crater, Tanzania". Population Ecology. 52. 2010: 103–111. doi:10.1007/s10144-009-0176-y.
  19. ↑ "Hyena Project". 2020-05-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-08-08.
  20. ↑ Education, Jacana; Watson, Dave. Ngorongoro Visitor Map Guide. Jacana Media. 12 August 2008. ISBN 9781770091733. 5 August 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 12 June 2018 – Google Books vasitəsilə.
  21. ↑ ""The Crater Lions", Nature, United States Public Broadcasting System". 2008-10-11 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-08-08.

Əlavə oxu

[redaktə | vikimətni redaktə et]

Xarici keçidlər

[redaktə | vikimətni redaktə et]
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Nqoronqoro&oldid=7702716"