Perge

Perge
36°57′37″ şm. e. 30°51′13″ ş. u.
Ölkə	Türkiyə
Tarixi və coğrafiyası
Əsası qoyulub	e.ə. 1000
Perge
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Perge — (yun. Πέργη) Antalyanın 18 km şərqində, Aksu ilçəsi sərhədləri içində olan, bir zamanlar Pamfilya bölgəsinə paytaxtlıq etmiş antik bir şəhərdir. Şəhərdəki akropolisin tunc dövründə qurulduğu düşünülməkdədir. Ellinizm dövrü ərzində şəhər köhnə dünya içərisindəki ən zəngin və gözəl şəhərlər arasında sayılmaqdadır. Bundan əlavə Yunan riyaziyyatçısı Pergeli Apolloniusun məmləkətidir.

Tarixi

Şəhərin tarixçəsinin başlanğıcı tək olaraq deyil, ancaq Pamfilya bölgəsi ilə birlikdə araşdırılır. Region içərisində tarix öncəsi çağa aid mağaralara və məskunlaşmalara rast gəlinməkdədir. Mağaralar içərisində ən tanınmış olan quru mağarası, Karainin qonşusu olan Öküzün mağarası, Beldibi, Bəlbas qaya sığınacaqları və Badamağacı bölgədəki ən tanınmış tarix öncəsi yaşayış sahələridir. Məskunlaşma nümunələri göstərir ki, Pamfilya ovası tarix öncəsi çağlardan etibarən məskunlaşması əlverişli və sevilən bir bölgədir. Perge akropolisinin plato düzləminin tarix öncəsi dövrlərdən etibarən yaşayış üçün seçim edilən bir sahədə olduğu qəbul edilmişdir. Wolfram Martininin etmiş olduğu Perge Akropolis işləri göstərmişdir ki, e.ə. 4000 və ya 3000-dən etibarən Akropolis platosu yaşayış sahəsi kimi istifadə edilmişdir. Arxeoloji tapıntılar arasında yer alan Obsidyen və çaxmaqdaşı tapıntılar cilalanmış Daş dövrü və Mis çağından etibarən Pergenin yaşayış yeri olaraq istifadə edildiyini göstərir. Akropolis araşdırmalarında Pamfilya bölgəsindəki ilk tarix öncəsi gömü ilə də qarşılanılmışdır. Dulusçuluq tapıntılar digər Anadolu tapıntıları ilə müqayisədə yalnız Orta Anadolu nümunələri ilə bənzərlik göstərir.

Het İmperiyası dövrü

Xattusa qazıntılarında 1986-ci ildə olan tunc lövhə üzərindəki kitabədə Perge şəhərinin Het İmperatorluğu dövründə əhəmiyyətli bir yer tutduğu aydın olmaqdadır. E.ə. 1235-ci ildən daha əvvəl tarixə malik tunc lövhə Het Kralı IV Tuthaliya, düşmənləri və vasal kral Kurunta arasında edilən razılaşma mətnindən ibarətdir. Perge ilə əlaqədar mətn isə: "Parcha (Perge) şəhərinin sahib olduğu bölgəni Kaštarja çayının məhdudlaşdırır. Əgər Hatti Kralı Parham şəhərində hücum silah çətini ilə suverenliyini alırsa sözü keçən şəhər Tarhuntašša kralına birləşdirəcək". Mətndən aydın olduğu qədər döyüş nəticəsində imzalanan bu müqavilədə şəhər və sahib olduğu bölgə tərəflərdən ikisinə də qalmamış, müstəqilliyini qorumağa davam etmişdir. Yazılış şəkli ilə Het Kralı şəhərə suveren olacaq gücə sahib olsa da, Pamfilyanın cənub-qərb bölgəsinə çox maraq duymadığı fərziyyəsini qəbul edə bilərik. Perge, Geç Het dövründə əhəmiyyətli bir rol oynamadığı təxmin edilməkdədir. Akropolisin üzərində kiçik bir yaşayış yeri olaraq həyatını davam etmiş olmalıdır.

Tunc lövhədə sözü keçən hadisədən qısa bir müddət sonra dəniz quldurlarının Anadoluya axınları başlamış və Het İmperatorluğunu süquta uğratmışdılar. Epigrafik məlumatların şüadan Pamfilya dilləri üzərinə edilən etimoloji araşdırmalar Geç Myken və Het dövründə bölgəyə ilk Helen təsirlərinin gəldiyi yolunda yorumlar edilməkdədir. E.ə. XIII əsrə aid tarixi erkən Hellen Kolonizasyonu üzərinə yazılı sənəd yoxdur. Bu mövzu üzərinə aparılan tədqiqatlar yalnız erkən Hellen qəhrəmanlıq söyləmələrinə əsaslanır. Truva müharibəsi nəticəsində Mopsus və Kalchas öndərliyində Hellenli Akhalıların Pamfilyaya gələrək Phaselis, Perge, Syllion və Aspendos Antik şəhərlərini qurduqları iddia edilməkdədir.

E.ə. 120-121 illərdə yazılan Pergedə Hellenistik qüllələrin arxasında yer alan həyətdə tapılmış olan Ktistes heykəllər üzərində adı yazılmış olan Akhal qəhrəmanlar Mopsus, Kalkhas, Riksos, Labos, Machaon, Leonteus və Minyasas şəhərin qurucuları olaraq ifadə edilməkdədir. Şəhərin mifoloji qurucusu Mopsus da eyni zamanda tarixi adam olaraq qeyd edilir. F. İşıq e.ə. VIII əsrin sonu ilə e.ə. VII əsrin başlanğıcında Qaratəpədəki bir yazıya əsaslanaraq bunları söyləməkdədir: Kizzuvatna kralı Astawanda öz babasının Muksus və ya Muksa adında bir adam olduğunu ifadə etməkdədir. Bu adam qətiliklə Het soyundan gələn biri olmalıdır. Het və Hellencə müqayisə Muksus ilə Mopsus, Perge ilə Parcha, Patara ilə Patar bənzərliklərinin yola çıxaraq, Qaratəpədəki Geç Hetin atasınında Hellenler tərəfindən daha sonra Heros olaraq qəbul edildiyini söyləyir.