Qazaxıstanda din
Qazaxıstanda din—Müxtəlif sorğulara görə, Qazaxıstan vətəndaşlarının əksəriyyəti, ilk növbədə etnik Qazaxıstan, qeyri-denim Müsəlman [1], digərləri isə Sünniliyə meyl edirlər. Hənəfi məktəbi, ənənəvi olaraq əhalisinin 63,6% -ni təşkil edən etnik qazaxlar, eyni zamanda etnik özbəklər, uyğurlar və tatarlar.[2][3] 1% -dən az hissəsi Şəfiiliyin (ilk növbədə Çeçenlər) və Şiə nin bir hissəsidir.[3].Təxminən Qazaxıstanda 2300 dən çox məscid fəaliyyət göstərir.[4][5].Qurban Bayramı milli bayram olaraq tanınıb.[4].Qazaxıstan əhalisinin 25% -dən az hissəsi ənənəvi olaraq etnik ruslar, ukraynalılar və belaruslardan ibarət olan rus pravoslavlardır. [3] Digər xristian qruplarına Katoliklər, Protestant daxildir.Həmçinin ölkədə Baptist, Presbiterianlar, Lüteranlar, Pentekostallar, Metodizm, Mennonit və Yeddinci gün Adventistləri), Yehovanın Şahidləri və Mormonlara rast gəlmək mümkündür [3].Cəmi 265 qeydiyyatdan keçmiş pravoslav kilsəsi, 93 katolik kilsəsi və 543 protestant kilsəsi və ibadət evi var.[3].Yulian təqviminə görə Rus Pravoslav qaydasında göstərilən Milad da Qazaxıstanda milli bayram olaraq qəbul edilir.Qeydiyyata alınan digər dini qruplara Yəhudilik, Bəhai İnam, Hinduizm, Buddizm daxildir.[3] Ölkə çox millətli, uzun tolerantlıq və dünyəvilik ənənəsinə malikdir.[3].Lakin əhali bəzən azsaylı dini qruplara və prozelitizm edən qruplara qarşı ehtiyatlı olur.[3].Vətəndaşların ailə üzvləri bu cür qruplara qoşulduqdan sonra hakimiyyət orqanlarına şikayət etdikləri barədə bir neçə məlumat var.[3].Hökümətin "ənənəvi" hesab etdiyi dörd dini qrupun rəhbərləri - İslam, Rus Pravoslavlığı, Katoliklik və Yəhudilik - digər dini qrupların daima sevmədikləri ümumi qəbul və dözümlülük barədə məlumat verdilər.[3]
Tarixi[redaktə | mənbəni redaktə et]
Ölkə tarixən müxtəlif dinlərə sahib müxtəlif etnik qruplara ev sahibliyi etmişdir. Digər cəmiyyətlərə qarşı dözümsüzlük qazax mədəniyyətinin bir mövzusuna çevrildi. Müstəqil bir respublikanın qurulması, SSRİ-nin dağılmasından sonra, insanların həyatının hər sahəsində çox dəyişikliklər başlamışdır. Əhalinin dindarlığı, hər hansı bir mədəni şəxsiyyətin vacib hissəsi kimi dinamik dəyişikliklərə də məruz qalmışdır.
Baptist Kilsələr tez-tez basqın edilir. Bu, kilsə üzvlərinin özlərini qeydiyyata almadan toplaşması, ölkənin tələbidir. Qeyd etməyən hər kəsin polis tərəfindən basqın edilməsi riski. Ancaq nəinki qanunu pozanlara sərt münasibət göstərilir. [6].2 may 2017-ci ildə Qazaxıstanın paytaxtı Astanada bir məhkəmə, 61 yaşlı ər və üç oğul atasına, dinc Müqəddəs Kitab təhsili işlərinə görə 5 il həbs cəzası verdi. Teymur Əhmədov, Yehova Şahidlərinin üzvüdür. Məhkəmə onun təbliğ və tədris səylərini "dini ixtilafa sövq" və "dini üstünlüyü müdafiə etmək" adlandırdı. Bundan əlavə, hakim cənab Əhmədovun İncil təhsili fəaliyyətində iştirakına üç illik qadağa qoyub. Cənab Əhmədovun tibbi problemləri nəzərə alınmadı, çünki qanaxma şişinin müalicəsini tələb etdi və tələb etdiyi tibbi yardımdan məhrum edildi.[7] Onilliklər boyunca sıxışdırılmış mədəniyyətdən sonra xalq öz etnik kimliyini - qismən din vasitəsilə nümayiş etdirməyə böyük ehtiyac hiss edirdi. Kəmiyyət tədqiqatları göstərir ki, yeni qanunların qəbulundan sonrakı ilk illərdə dini inanclara qoyulan hər hansı bir məhdudiyyətdən imtina edən və konfessiya azadlığı elan edilən ölkədə vətəndaşların dini fəaliyyətində böyük bir sıçrayış yaşandı. Bir neçə il ərzində yüzlərlə məscid, sinaqoq, kilsə və digər dini quruluşlar tikildi. Bütün təmsil olunan dinlər üzvlərin sayının və imkanlarının artmasından bəhrələndi. Müstəqillikdən əvvəl olmayan bir çox etiraf yüzlərlə insana müraciət edərək ölkəyə axışdı. Hökumət bu fəaliyyətə dəstək verdi və bütün dini təşkilatlar və onların ardıcılları arasında bərabərliyi təmin etmək üçün əlindən gələni etdi. 1990-cı illərin sonlarında dindarlığın bir qədər azalması baş verdi. 2008-ci ilin iyununda baxılan din qanunu layihəsi, din azadlığı və insan hüquqlarının ümumi standartlarına cavab vermək niyyətinin olub-olmaması ilə bağlı beynəlxalq narahatlığı artırdı.[8]
Müxtəlif etniklərin dinləri[redaktə | mənbəni redaktə et]
| Etniklər | İslam | Xristianlıq | İudaizm | Buddizm | Digər | Ateizm | Naməlum |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Cəmi | 70.20% | 26.32% | 0.03% | 0.09% | 0.02% | 2.82% | 0.51% |
| Qazax | 98.22% | 0.39% | 0.02% | 0.01% | 0.12% | 0.98% | 0.26% |
| Rus | 0.43% | 92.64% | 0.04% | 0.02% | 0.03% | 6.09% | 0.75% |
| Özbək | 99.05% | 0.39% | 0.01% | 0.01% | 0.02% | 0.37% | 0.16% |
| Ukraynalı | 0.94% | 90.74% | 0.03% | 0.01% | 0.02% | 7.31% | 0.94% |
| Uyğur | 98.35% | 0.51% | 0.02% | 0.01% | 0.03% | 0.61% | 0.47% |
| Tatar | 79.57% | 10.24% | 0.02% | 0.03% | 0.06% | 8.11% | 1.97% |
| Alman | 1.58% | 81.59% | 0.05% | 0.04% | 0.11% | 13.96% | 2.68% |
| Koreyalı | 5.24% | 49.35% | 0.21% | 11.40% | 0.14% | 28.51% | 5.16% |
| Türk | 99.13% | 0.30% | 0.01% | 0.01% | 0.02% | 0.33% | 0.21% |
| Azərbaycanlı | 94.81% | 2.51% | 0.02% | 0.02% | 0.03% | 1.86% | 0.76% |
| Belarus | 0.79% | 90.16% | 0.04% | 0.01% | 0.03% | 7.82% | 1.15% |
| Dunqan | 98.93% | 0.37% | 0.01% | 0.03% | 0.04% | 0.34% | 0.28% |
| Kürd | 98.28% | 0.53% | 0.03% | 0.02% | 0.02% | 0.74% | 0.38% |
| Tacik | 97.78% | 0.91% | 0.01% | 0.02% | 0.08% | 0.85% | 0.35% |
| Polyak | 0.69% | 90.07% | 0.04% | 0.01% | 0.13% | 7.30% | 1.76% |
| Çeçen | 93.69% | 2.99% | 0.02% | 0.01% | 0.05% | 2.08% | 1.16% |
| Qırğız | 96.67% | 0.89% | 0.03% | 0.03% | 0.02% | 1.51% | 0.86% |
| Digər | 34.69% | 52.32% | 0.82% | 0.91% | 0.13% | 8.44% | 2.69% |
İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
- ↑ "Arxivlənmiş surət". 2016-12-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-03-29.
- ↑ "Итоги переписи населения Республики Казахстан 2009 года". June 28, 2010 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-06-01.. stat.kz. 4 February 2010.
- ↑ 3,00 3,01 3,02 3,03 3,04 3,05 3,06 3,07 3,08 3,09 Kazakhstan – International Religious Freedom Report 2010 U.S. Department of State. Retrieved on 13 January 2011.
- ↑ 4,0 4,1 "Religious Situation Review in Kazakhstan". 2017-10-14 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-03-29.
- ↑ Islam in Kazakhstan Arxivləşdirilib 2009-09-18 at the Wayback Machine Retrieved on 2009-09-07.
- ↑ "Arxivlənmiş surət". 2018-11-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-03-29.
- ↑ "Arxivlənmiş surət". 2020-11-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-03-29.
- ↑ Bayram, Mushfig. "KAZAKHSTAN: Restrictive draft Religion Law to reach full parliament tomorrow". Forum 18. 2008-06-10. 2022-07-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2009-06-05.