Qazi köşkü
| Qazi köşkü | |
|---|---|
 | |
 | |
 | |
| 37°53′44″ şm. e. 40°13′45″ ş. u. | |
| Ölkə | |
| Yerləşir | Diyarbəkir ili, Sur (Diyarbəkir) |
| Tikilmə tarixi | XV əsr |
| Üslubu | Ağqoyunlu dövrü memarlığı |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Qazi köşkü və ya Seman köşkü (türk. Gazi köşkü) — Türkiyənin Diyarbəkir ilində yerləşən Ağqoyunlu abidəsi, I Dünya müharibəsində Atatürkün qərargah olaraq istifadə etdiyi köşk.
Tarixi[redaktə | mənbəni redaktə et]
Köşkün tikilmə tarixi və kim tərəfindən inşa edilməsi barədə dəqiq məlumat olmasa da, türk tarixçi Mətin Sözən və Adil Təkin binanı XV əsr Ağqoyunlu dövrü memarlıq abidəsi adlandırıblar.[1][2]Buna səbəb binanın Ağqoyunlu memarlığının tipik xüsusiyyətlərini özündə daşımasıdır. Daha sonra Birinci Dünya müharibəsi illərində Atatürk Diyarbəkirdə Korpus Komandiri olduğu zaman qərargah olaraq istifadə etdiyi malikanə 1937-ci ildə Diyarbakır Bələdiyyəsi tərəfindən satın alınaraq ona bağışlanıb. Bina qeydiyyata alınıb.
Memarlıq xüsusiyyətləri[redaktə | mənbəni redaktə et]
Qazi köşkü Mardin qapısından kənarda, Dəclə körpüsünün qərb yamacındadır. Bura xalq arasında Semanoğlu köşkü kimi tanınır. Köşk geniş bağ sahəsinin mərkəzində yerləşir və Diyarbəkir Bələdiyyəsinin mülkiyyətidir. Onun qorunmasına cavabdeh qurum Türkiyə Respublikasının Mədəniyyət və Turizm Nazirliyidir.[3]
Qazi köşkü iki mərtəbəli planda tikilib. Binanın birinci mərtəbəsi çöldən 7.20 m.x11.00 m ölçüdə şərq-qərb istiqamətində düzbucaqlı planlıdır. Üst mərtəbə isə 7.20 m.x11.50m ölçüsündə dördbucaqlı planlı, şərq-qərb istiqamətindədir. Binanın birinci mərtəbəsində "çay otağı" adlanan otaq var. Çeşməli eyvan, mətbəx və ara bölmələr birinci mərtəbədəki digər memarlıq vahidləridir. 'Çay otağı' Dəclə çayını görmək üçün tikilib və düzbucaqlı quruluşa malikdir. Otağın cənub divarlarında yuxarıda uclu tağları olan iki səma pəncərəsi və aşağıda isə düz tağlı iki aşağı mərtəbə pəncərəsi var. Otağın qərb tərəfində alçaq tağlı qoşaqanadlı enli pəncərələrdən istifadə olunub. Şimal fasadında isə sivri tağlı iki tavan pəncərəsi, aşağı tərəfdə iki aşağı mərtəbə pəncərəsi var. Bu pəncərə kənarlıqları sonradan ağacdan hazırlanmışdır. İnteryerdə rəvan kəsilmiş bazalt daşından istifadə edilib. Otağın aşağı hissəsi bazalt, yuxarı hissəsi isə gips suvaqdan dəmir-betondur. Bu otağa sivri və alçaq tağlı qapı vasitəsilə daxil olunur. Qapı taxta materialdan hazırlanıb.[4]
Binadakı daş çeşmənin yerləşdiyi eyvanın üst örtüyü tağlıdır. Eyvanın cənub divarında üç dairəvi tağlı pəncərə, alt hissədə iki yastı tağlı pəncərə boşluğu var. Dairəvi kəmərli çeşmənin döşəməsi mərmərdəndir. Buradan axan su düzbucaqlı hovuza, oradan isə qapalı kanalla həyətdəki böyük hovuza tökülür. Eyvanın kənarları "V" formalı çərçivələrlə haşiyələnib. Şimala istiqamətlənmiş eyvanın sivri uclu tağlı qapısı var. Birinci mərtəbədəki aralıq bölməyə giriş eyvandan bu qapı ilə təmin edilir. Aralıq hissədə iki qapılı düz tağlı pəncərələr var. Bu hissədən mətbəx bölməsinə də çıxış var. Mətbəxdən yuxarı mərtəbəyə isə pilləkən çıxır.[4]
Deyilənə görə, düzbucaqlı tikilinin ikinci mərtəbəsində əvvəllər eyvan və iki otaq olub. İndi bu hissədə dəmir-beton dirək və Marsel kirəmitli dam örtüyü ilə örtülmüş terras yerləşir. Aşağı mərtəbədəki mətbəxdən yuxarı mərtəbənin mərkəzinə, oradan isə otağa keçid var. Yuxarı otaqda hamam otağı da yerləşir. Bu otaqda bayıra açılan üç pəncərə vardır ki, bu pəncərələr qoşa qanadlı və dəmir torludur. Otağın iki pəncərəsi terrasa açılır.[4]
Binanın bağçasında böyük hovuz da yerləşir. Mərmər fəvvarəli hovuzun döşəmə örtükləri kafeldir. Binanın şimal fasadında çoxlu pəncərələrdən istifadə olunub. Bu pəncərələr yastı daş lentli və sivri uclu tağlara malikdir. Binanın fasadında ardıcıl olaraq hamar bazalt daşı və əhəng daşından istifadə edilmişdir. Cənub fasadı dəmir-betondandır və suvaqla suvanmışdır. Binanın fasadında heç bir ornament elementi yoxdur. İnteryerdə taxçalar birinci mərtəbədəki "Çay otağında" yerləşir. Birinci mərtəbədə çeşməli eyvanın divarlarında taxçalar var. Bağçadakı böyük hovuza mərmər fontan yerləşdirilib.
Binanın şimal fasadı bir sıra ağ əhəngdaşı və bir sıra bazalt daşlarından istifadə edilərək tikilmişdir. Sivri uclu tağlı eyvanın tağı da bu sıra daşlarla düzəldilib. İnteryerdə yenidən bazalt daşından istifadə olunub. Binanın döşəməsi də bazalt daşındandır. Həyətin və eyvanın döşəməsində də həmçinin bazaltdan istifadə edilib. Binanın digər hissələri taxta tirli yastı dam örtüyü ilə örtülüb. Əvvəllər köşkün üzlüyü torpaq olsa da, indi dəmir-betondur.
Bina yaxşı qorunub və Atatürkün əşyaları ilə təchiz olunub. Günümüzdə ictimaiyyətə açıqdır və Atatürkün əşyalarının sərgiləndiyi bir növ Atatürk Muzeyi kimi istifadə edilir.[5]
Qalereya[redaktə | mənbəni redaktə et]
-
Köşkün girişindəki yazı -
Çeşmə hissəsi -
Xaricdən görünüşü -
-
Köşkün planı
İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
- ↑ Tekin, 1997. səh. 196
- ↑ Sinclair, 1989
- ↑ Çiftçi, 2007. səh. 30
- ↑ 4,0 4,1 4,2 Çiftçi, 2007. səh. 31
- ↑ "Gazi köşkü". 2019-04-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-05-28.
Mənbə[redaktə | mənbəni redaktə et]
- Pınar ÇİFTÇİ. DİYARBAKIR’IN DİCLE KIYISI’NDAKİ KÖŞK YAPILARI. Van. T.C.YÜZÜNCÜ YIL ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ SANAT TARİHİ ANABİLİM DALI. 2007.
- Sinclair, T. A. Eastern Turkey: An Architectural and Archaeological Survey. 4. London: The Pindar Press. 1989.
Adil Tekin. DİYARBAKIR ANADOLU TARİHİNİN TAŞLARA YAZILDIĞI KENT. Diyarbakır. 1997. - Metin Sözen. Diyarbakırda Türk Mimarisi. İstanbul: DİYARBAKIR'I TANITMA VE TURİZM DERNEĞİ. 1971.