Samur deltası
Samur deltası — Azərbaycan və Rusiya sərhəddində yerləşən delta. Delta Samurçayın məsəbində formalaşmışdır. Delta unikal fiziki-coğrafi rayonu əmələ gətirir[1]. Xəzər dənizinin sahil boyun ərazidə subtropik meşə əmələ gəlmişdir. Samur deltasının böyük hissəsi Rusiya Federasiyası, az bir qismi Azərbaycan ərazisində yerləşir. Xəzər sahili boyunca qumlu çimərliklər vardır[2]. Deltanın sahəsi 800 km²[3] təşkil edir ki, onunda 230 km² ərazisi dövlət tərəfindən qorunan ərazidir. 1935-ci ildən Gülgəriçayın mənsəbidə deltaya daxil olmuşdur. Samurçayın əmələ gətirdiyi delta daxili az qollu dimdikvari deltadır[4].
Hidroqrafiya[redaktə | mənbəni redaktə et]
Deltada Samurçayı iki qola ayrılır: Böyük Samur (uzunluğu 9,3 km) və Kiçik Samur (uzunluğu 11,5 km). Kiçik Samur meandrlı çaydır. Bu səbəbdən onun uzunluğu meandrları saymaqla məsafə baxımından daha uzundur (24 km (2016)). Çayın deltasında yerləşən meşələrdə çoxlu sayda bulaq vardır. Buradan axan daxili qollar ümumi adla Qarasu adlanır. Bu qollardan birindən Rusiya və Azərbaycan sərhəddi keçir. 2002-ci ildə Kiçik Samurçayın yatağını dəyişməsi ilə Xəzər dənizində yeni delta meydana gəlmişdir[5].
Flora[redaktə | mənbəni redaktə et]
Deltada orta illik temperatur +13,6° C təşkil edir. Deltanın böyük hissəsi Samur meşəsi ilə örtülüdür. Bu örtük tuqay meşəsindən ibarətdir[6]. XX əsrin 30-cu illərə qədər deltada zolaqlı kaftarı görmək mümkün idi. XX əsrin ikinci yarısında bura Amerika yenotu köçürülmüşdür.
İqlimi[redaktə | mənbəni redaktə et]
Deltada orta illik yağıntının miqdarı 350 mm təşkil edir. Burada rütübət Dərbənd şəhərindən 5–10 % artıqdır. Burada şoranlıq və soranlaşmış ərazi yoxdur. Allyuval çöküntülərinin qalınlığı 15 metrdir.
Qoruma tədbirləri[redaktə | mənbəni redaktə et]
1982-ci ildə Samur deltasında 11,2 ha ərazində Samur Dövlət Təbiət Yasaqlığı təşkil edilmişdir. Azərbaycannın ərazisində yerləşən delta ərazisində 2012-ci ildə Samur-Yalama Milli Parkı təşkil edilmişdir. ХХ əsrin əvvəllərində su axının həcmi 2,5 km³ təşkil edirdi. Hazırda su sərfiyyatı 1,5 km³ keçmir.
İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
- ↑ "Arxivlənmiş surət". 2022-03-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-05-28.
- ↑ "Xəzər dənizinin elektron atlası". 2016-06-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-05-28.
- ↑ "Дельта Самура / Достопримечательности / СКФО". 2018-01-02 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-05-28.
- ↑ "Дельта реки Самур / Том 6 / Водно-болотные угодия России". 2020-02-20 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-05-28.
- ↑ "«Samur» yasaqlığı". 2016-12-14 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-05-28.
- ↑ "Arxivlənmiş surət". 2020-01-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-05-28.
