Türkiyədə uyğurların təqibi
Türkiyədə uyğurların təqibi — Türkiyədə sığınacaq axtaran və qaçqın olan uyğurların repressiyaya məruz qalması, deportasiyası, onlara pis rəftar edilməsi və həbs edilməsi.
Tarixi
[redaktə | mənbəni redaktə et]Türkiyə Çindəki repressiyalardan qaçan bir çox uyğur üçün təhlükəsiz sığınacaq kimi tanınırdı. Rəcəb Tayyib Ərdoğanın özü ilk növbələrdə Çinin Sincandakı siyasətini soyqırım adlandırmışdır. Buna baxmayaraq, 2010-cu illərin sonlarında türk milliyətçi və anti-Qərb baxışlarına keçid edən zaman o, Türkiyəni Qərbdən uzaqlaşdırmışdır, daha çox Çin və Rusiyaya meyl göstərmişdir, hətta Çini və onun Sincan siyasətini tənqid etməyi dayandırmışdır.[1] Uyğurlar əvvəlki kimi Türkiyədə böyük etiraz aksiyalarına ev sahibliyi edə bilməmişdilər. Ərdoğan Çinin azlıqlara qarşı siyasətini yüksək qiymətləndirmişdir.[2] 2015-ci ildə Ərdoğan Sincandakı uyğurların "terror fəaliyyətlərini" pislədiyini bəyan etmişdir, buna görə Dünya Uyğur Konqresinin tənqidinə məruz qalmışdır.[3] 2017-ci ildə Türkiyə hökuməti[1][4] Böyük Britaniya[5][6] və Birləşmiş Millətlər Təşkilatının oxşar təyinatlarından sonra Şərqi Türküstan İslam Hərəkatını rəsmi olaraq terror təşkilatı elan etmişdir.[7]
Təzyiqlər 2020 və 2021-ci illərdə şiddətlənmişdir.[8] Minlərlə uyğur hədəf alınacağından qorxaraq Türkiyəni tərk etmiş və Avropaya getməyə başlamışdır. Onlar həmçinin, Ərdoğanı uyğurlara qarşı susduğuna, lakin dünyadakı digər müsəlmanları müdafiə etməyə tələsdiyinə görə tənqid etmişdilər.[9][10] Mövlud Çavuşoğlu iddia etmişdir ki, Türkiyə heç vaxt uyğurlar üzərində Çini seçməyəcək, baxmayaraq ki, onun siyasi müxalifəti onu seçiciləri cəlb etmək cəhdi kimi tez rədd etmişdir.[11] 2023-cü ildə uyğur fəallar Ərdoğana və onun siyasətlərinə etirazlarını davam etdirmişdilər.[12]
Polis fəaliyyəti
[redaktə | mənbəni redaktə et]Uyğur icması 2014-cü ildən sonra Türkiyədə yaşamaq icazəsi və ya vətəndaşlıq almağın çətinləşdiyindən şikayətlənmişdir. Onların bəzi evlərinə basqın edilmiş, yüzlərlə insan həbs olunmuş və Çinə deportasiya edilmişdir.[13]
2020-ci ildə uyğurlar NPR ilə müsahibələrində çoxlu sayda pis rəftar və müntəzəm həbslər barədə məlumat vermişdilər. İstanbuldakı bəzi uyğurlar NPR-ə bildirmişdilər ki, onlar Türkiyə polisindən və Çindən gələn xarici təzyiqlərdən qorxurlar.[14]
Ekstradisiya və deportasiya
[redaktə | mənbəni redaktə et]Ərdoğan Türkiyədə uyğurlara qarşı repressiyaya başlamış, bir çoxlarını gəldikləri ölkələrə deportasiya etmişdir, oradan da Çinə təhvil vermişdir.[15][16] 2021-ci ildə Amerika Uyğur Assosiasiyasının prezidentinin sözlərinə görə, deportasiya edilən uyğurlar adətən Tacikistan kimi üçüncü tərəflər vasitəsilə Çinə ekstradisiya edilir.[17]
2017-ci ildə Çin Türkiyə ilə hər iki ölkədə axtarışda olan şəxslərin ekstradisiyasına dair sazişi ratifikasiya etmişdir. Türkiyə bunu ratifikasiya etməsə də, uyğurların məxfi ekstradisiyasına dair iddialar var.[18] 2021-ci ildən etibarən türk xalqları haqqında fikirləri ilə tanınan MHP uyğur məsələsi ilə bağlı geniş danışmamış və təklif olunan Çin–Türkiyə ekstradisiya müqaviləsinə heç bir etiraz bildirməmişdir.[17]
İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ 1 2 "Turkey lists "E. Turkestan Islamic Movement" as terrorists - People's Daily Online". En.people.cn. 2017-08-03. 7 August 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-08-29.
- ↑ "Türkiye Uygurlar konusunda neden sessiz? – DW – 06.12.2019". dw.com (türk). 2024-05-31 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-05-31.
- ↑ "Uygurlardan Erdoğan'a kınama: Bir tek Türkiye bize 'terörist' damgası vurdu - Diken" (türk). 2015-08-04. 2024-05-31 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-05-31.
- ↑ "Turkey-China Relations: From "Strategic Cooperation" to "Strategic Partnership"?". Middle East Institute (ingilis). 31 December 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 31 December 2019.
- ↑ Martina, Michael; Blanchard, Ben; Spring, Jake. Ruwitch, John (redaktor). "Britain adds Chinese militant group to terror list". Reuters. 20 July 2016. 14 August 2017 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ "Archived copy" (PDF). 26 October 2016 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 27 July 2016.
- ↑ "Governance Asia-Pacific Watch". United Nations. April 2007. 24 August 2007 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 23 August 2007.
- ↑ Xiao, Eva. "Exiled Uighurs in Turkey Fear China's Long Reach—'We Are All Panicking Now'". WSJ (ingilis). 2024-05-31 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-05-31.
- ↑ "Türkiye'deki Uygurlar: Erdoğan Çin'e 'One minute' demeli". BBC News Türkçe (türk). 2021-03-11. 2024-05-31 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-05-31.
- ↑ "Uighurs Concerned China Is Luring Turkey into Silence on Xinjiang". www.voanews.com. 2024-06-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-06-01.
- ↑ "Turkey won't extradite Uyghurs to China, foreign minister says". rfa.org. 2024-05-31 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-05-31.
- ↑ "Turkey spars with China over Uyghurs, but is it real? - Al-Monitor: Independent, trusted coverage of the Middle East". www.al-monitor.com (ingilis). 2023-01-05. 2024-05-31 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-05-31.
- ↑ Altay, Kuzzat. "Why Erdogan Has Abandoned the Uyghurs". Foreign Policy (ingilis). 2024-06-05. 2024-06-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-05-31.
- ↑ "'I Thought It Would Be Safe': Uighurs In Turkey Now Fear China's Long Arm". NPR. March 13, 2020. April 15, 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: June 12, 2024.
- ↑ "Uyghurs are being deported from Muslim countries, raising concerns about China's growing reach". CNN (ingilis). 2024-05-31 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-05-31.
- ↑ Simmons, Keir; Saravia, Laura; Smith, Alexander. "Uyghurs fleeing China worry there are no safe havens". www.nbcnews.com (ingilis). 2023-08-10. 2024-05-31 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-05-31.
- ↑ 1 2 "Uyghurs Wary of Turkey's Pending Extradition Deal With China". thediplomat.com (ingilis). 2024-02-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-05-31.
- ↑ "هل تتخلى تركيا عن دعم الإيغور وتسلم المطلوبين منهم للصين؟ – DW – 2020/12/30". dw.com (ərəb). 2024-06-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-06-01.