Tehran Ölüm Komitəsi
Tehran Ölüm Komitəsi — 1988-ci ildə İran İslam Respublikasının keçmiş ali rəhbəri Seyid Ruhullah Xomeyni tərəfindən verilən fətva ilə həbsxanalarda siyasi məhbusların kütləvi edamlara səbəb olan şəxslərə verilən ümumi ad.[1][2]
Edamların zirvəsi 1988-ci ilin yayında baş tutmuşdur. İran–İraq müharibəsinin sona çatması ilə azad medianın olmadığı bir şəraitdə Xomeyni fətva vermiş, İslam Respublikası hakimiyyətinə ideoloji və siyasi cəhətdən rəqib olan məhbuslarla bağlı ölüm hökmü verilmişdir. "Front Line Defenders" təşkilatının bildirdiyinə görə, İran həbsxanalarında insan hüquqlarından məhrum edilmiş minlərlə məhbus edam olunmuşdur.[1] Qətllər ölkənin ən azı 32 şəhərində baş vermiş,[3] öldürülənlərin sayı 2,500-dən 30,000 nəfərə qədər[4][5][6][7] olmuşdur. Onların çoxu işgəncələrə məruz qalmışdır.[3][8][9] Öldürülənlərin əksəriyyəti İran Xalq Mücahidləri Təşkilatının tərəfdarları idi, lakin digər solçu qrupların, o cümlədən İran Xalq Fədailəri Təşkilatı və İran Tudə Partiyasının tərəfdarları da var idi.[10][11]:209-228
Üzvləri
[redaktə | mənbəni redaktə et]Zərərçəkənləri ölümə məhkum edən "Tehran Ölüm Komitəsi"nə dörd nəfər daxil idi:[12]
- Mürtəza Eşraqi, Baş prokuror və Ali Məhkəmənin hakimi (1989–1998);
- Baş prokurorun müavini İbrahim Rəisi;[13]
- Hüseyn Əli Nayeri, dini hakim, İran Ali Məhkəməsinin sədr müavini (1989–2013);
- Mustafa Purməhəmmədi, Silahlı Qüvvələrin qərb bölgələri üzrə İnqilab Məhkəməsinin prokuroru.
Onların dördü də edamlarına görə heç vaxt mənfi nəticələrə məruz qalmamışlar.[12]
İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ 1 2 "اعدامهای دهه ۱۳۶۰؛ در زندانهای ایران چه گذشت؟" – www.bbc.com vasitəsilə.
- ↑ "کشتار ۶۷؛ 'هیئت مرگ' چه هیئتی داشت؟". BBC News فارسی. 1 okt 2018.
- ↑ 1 2 "Iran's 1988 Mass Executions". Human Rights Watch. 2022-06-08. 2023-06-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-05-20.
- ↑ Smith, Dan. The State of the Middle East, Revised and Updated: An Atlas of Conflict and Resolution. University of California Press. 1999. ISBN 9781134039227. Arxiv surəti 6 aprel 2023 tarixindən Wayback Machine saytında
- ↑ "Khomeini fatwa 'led to killing of 30,000 in Iran'". The Telegraph. 2001-02-04. 2017-07-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-05-20.
- ↑ "Iran war crimes verdict looms as opposition seeks justice for 1988 killings". The National News. 2022-07-13. 2023-04-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-05-20.
- ↑ Ehteshami, Anoushiravan. Iran: Stuck in Transition (The Contemporary Middle East). Routledge. 2017. səh. 108. ISBN 9781351985451.
It is estimated that as many as 30,000 individuals may have been executed at that time, in response to a religious edict issued by Ayatollah Khomeini that there was no room for apostates in his Islamic republic. Ayatollah Montazeri also alluded to this tragedy in his memoirs (published in 2001) and the Iran Human Rights Documentation Center's detailed report on the executions notes that estimates of those killed range from 1,000 to 30,000. See IHRDC, Deadly Fatwa: Iran's 1988 Prison Massacre (New Haven, CT: IHRDC, 2009). The insider's account is provided by Ayatollah Hossein-Ali Montazeri, Khatirat-i Ayatollah Montazeri, Majmu'iyyih Payvastha va Dastnivisha [Memoir of Ayatollah Montazeri, the Collection of Appendices and Handwritten Notes] (2001).
Arxiv surəti 25 iyul 2023 tarixindən Wayback Machine saytında - ↑ "Blood-soaked secrets with Iran's 1998 Prison Massacres are ongoing crimes against humanity". Amnesty International. 2018-12-04. 2018-12-15 tarixində arxivləşdirilib (PDF).
To date, the exact number of those killed is unknown but minimum estimates put the death toll at around 5,000. The real number could be higher, especially because little is still known about the names and details of those who were rearrested in 1988 and extrajudicially executed in secret soon after arrest.
- ↑ "Families Of Prisoners Killed In 1988 Mass Executions Demand Answers". Radio Farda. 2020-10-05. 2023-10-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-05-20.
- ↑ "Iranian party demands end to repression". 2005-09-24 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
- ↑ Abrahamian, Ervand. Tortured Confessions: Prisons and Public Recantations in Modern Iran. Berkeley: University of California Press. 1999. 2016-03-04 tarixində arxivləşdirilib. Arxiv surəti 4 mart 2016 tarixindən Wayback Machine saytında
- ↑ 1 2 "Raisi: Role in 1988 Massacre". 2024-05-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-05-29.
- ↑ "Ибрахим Раиси: президент Ирана, который мог стать новым верховным лидером". BBC News Русская служба (rus). 2024-05-20. 2024-05-20 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-05-20.