Urux (çay)
| Urux | |
|---|---|
| oset. Ирӕф, Ӕрӕф, kab.-çərk. Урыху | |
 Uruk çayı qışda | |
| Ölkə |
 Rusiya |
| Regionlar | |
| Şəhər | |
| Mənbəyi | Mostoçete buzlağı |
| • Yüksəkliyi | 2 990 m |
| Mənsəbi | Terek çayı |
| Uzunluğu | 104 km |
| Su sərfi | 20,2 m³/san |
| Su hövzəsi | Xəzər dənizi |
| Hövzəsinin sahəsi | 1280 км² |
|
<div style="font-size:80%;line-height:1.2em;position:absolute;z-index:2;left:İfadə xətası: "{" punktuasiyasının tanınmayan simvolu.%;top:İfadə xətası: "{" punktuasiyasının tanınmayan simvolu.%">  mənsəbi |
|
| DSR[ru] | 07020000412108200003853 |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Urux (oset. Ирӕф / Ӕрӕф, kab.-çərk. Урыху) — Şimali Osetiya və Kabarda-Balkariyada dağ çayı.
Uzunluğu 104 km-dir. Şimali Osetiyanın Diqori dərəsindəki Mostoçete buzlağından axır. Su anbarının sahəsi 1280 km² -dir.[1] Orta hesab su sərfi— 20,2 m³/s-dir.[1]
Hövzəsi[redaktə | mənbəni redaktə et]
Uruxa digər bir neçə çay axır (məsələn, Karauqomdon, Tanadon, Ayqamuqa, Xaznidon) və iri buzlaqlardan qaynaqlanır. Urux gözəl mənzərəli dərədən axır (bax Diqor dərəsi). Urux Qara dağlar silsiləsinin müstəvisinə girməzdən əvvəl Qaya silsiləsindəki dar boşluğu kəsdiyi və bəzən Diqor dərəsi adlandırılan kanyon meydana gətirdiyi Axşinta adlanan yerdə qeyri -adi dərəcədə əzəmətli mənzərəyə sahibdir. Çay dağ çayı olduğundan və yüksəklikdən axdığından dekabr ayında donur, mart ayına qədər ərimir.[2]
Urux, Aleksandrovskaya kəndi yaxınlığındakı Terekə axır. Aşağı axınlarda bir çox qol və qollara bölünür. Çay vadisi boyunca bir neçə kənd yerləşir. Çay yerli kənd təsərrüfatə üçün əhəmiyyətə malikdir. Balıqçılıq zəif inkişaf etsə də, yerli suvarmada çayın suyundan geniş istifadə edilir. həmçinin çay içməli su mənbəyi kimi də əhəmiyyətə malikdir.
Urux çayı bölgənin iqtisadi və təsərrüfat həyatında mühüm rola malik olmasa da, şay turizm əhəmiyyətli hesab olunur. Belə ki, çay hövzəsi idman həvəskarlarını və ekstrim sevərlərin daimi gəldiyi məkandır. Çay dalğıc idmanı ilə məşğul olan xeyli sayda peşəkar və həvəskar dalğıcların məşq etdiyi yerdir.
Etimologiyası[redaktə | mənbəni redaktə et]
Osetin dilindən tərcümə olunan Urux (oset. Уæрӕх/Урух) "geniş" mənasını verir.[3] Bu çayın daha çox istifadə edilən ənənəvi adə "İraf" dır ("İraf" ləhcəsində). Bu səbəbdən bölgənin adı da İrafski rayon adlanır. İranlı Vasili Abayevə görə, "İruf" hidronimində ir və af komponentləri var, bunlardan birincisi Osetiya-İranlılarının etnonimidir, ikincisi skif-sarmat dilləri də daxil olmaqla əksər Şərqi İran dillərində "su" deməkdir.
İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
- ↑ 1,0 1,1 Urux // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] (3-е изд.). М.: Советская энциклопедия. гл. ред.: А. М. Прохоров. 1969–1978.
- ↑ "Arxivlənmiş surət". bse.sci-lib.com. 2019-10-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-10-02.
- ↑ Абаев, Василий Иванович
Ədəbiyyat[redaktə | mənbəni redaktə et]
- Историко-этимологический словарь осетинского языка. 4. Л.: Изд-во АН СССР. 1989. 90.