Xaya

Şablon:İnfoqutu Anatomiya Xaya (lat. testis, yun. orchis, didymis) — yastılaşmış ellipsoid şəklində olub xayalıqda yerləşmişdir. Forma və həcmcə qoz və ya göyərçin yumurtası ilə müqayisə etmək olar. Hər bir xayanın çıxıq bayır səthi — lat. facies lateralis basıq içəri səthi — lat. facies lateralis, sərbəst ön kənarı — lat. margo anterior, xaya artımı və toxum ciyəsi ilə örtülmüş dal kənarı — lat. margo posterior, yuxarı ucu — lat. exterimitas superior və aşağı ucu — lat. exterimitas inferior vardır. Uzunluğu təxminən 4,0-4,5 sm, rni 2,5-3,5 sm, qalınlığı 2-3 sm və çəkisi 20-30 q-dır. Ümumiyyətlə xayaları ölçüsü insanlarda müxtəlifdir. Hətta sağ xaya sol xayadan fərqlənir; sol xaya sağ xayadan bir az böyük olub, bir qədər ondan aşağıda yerləşir. xayanın vəziyyəti düz şaquli istiqamətdə olmayıb, yuxarı ucu önə və bayır tərəfə və aşağı ucu arxaya və içəri tərəfə çevrilmişdir, belə ki, dal kənarı bir az yuxarı və ön kənarı aşağı baxır. dal kənarına xaya artımı və toxum ciyəsi bitişmişdir, bunları xayadan ancaq süni surətdə ayırmaq mümkündür.

Xaya artımı

Xaya artımı (lat. epididymis) — retortaya bənzər bir üzvdür. Genez cəhətcə tam ayrı olub fizioloji və anatomik cəhətcə xaya ilə sıx rabitədədir. Bunun qalınlaşmış yuxarı ucu — xaya artımı başı — lat. caput epididymidis, orta hissəsi — xaya artımı cismi — lat. corpus epididymidis və nazik aşağı ucu — xaya artımı quyruğu — lat. cauda epididymidis adlanır. Xaya artımının yuxarı ucunda xaya artımı appendiksi — lat. appendix epididymis yerləşmişdir. Bu armudabənzər, 3,0 mm böyüklükdə, sulu maye ilə dolubir qovuqcuq kimidir və özü də orta böyrəyin rudiment halında qalmış qalığıdır. Divarları nazik birləşdirici toxumadan təşkil olunmuşdur və daxili səthi silindrəbənzər epitel ilə örtülüdür. Xaya artımı appendiksinə ancaq 30% hallarda təsadüf olunur.

Quruluşu

Xaya xaricdən sərt birləşdirici toxumadan təşkil olunmuş ağlı qişa — lat. tunica albuginea ilə örtülüdür. bu qişa xaricdən xayanın yataq qişasının visseral səfhəsi ilə örtülmüşdür. Xaya ilə bərabər seroz qişa xaya artımını da örtür, ancaq xayanın arxa səthi örtülməmiş qalır, çünki burada xaya artımı xayaya bitişmişdir. Xayanın daxili quruluşuna gəldikdə stromadan — lat. stroma testi və parenximadan — lat. parenchyma testi təşkil olunmuşdur. Xayanın ağlı qişası onu xaricdən örtərək arxa kənarında daxilə doğru qalınlaşır və xayanın orta divarını — lat. mediastinum testi (corpus Highmori — BNA) əmələ gətirir. Buradan xayanın hər bir tərəfinə yelpinc kimi arakəsmələr — lat. septula testis gedir və xayanın parenximasını 200-300-ə qədər paycıqlara — lat. lobuli testis bölür. Əsasları xayanın xarici səthinə və zirvələri xayanın orta divarına baxan bu paycıqlar üçbucağa və ya konusa bənzəyir. Ağlı qişanın daxili səthi damarlı nazik birləşdirici toxuma qişası — lat. tunica vasculosa ilə örtülmüşdür. Xaya parenximası yumşaq qırmızı-sarımtıl rəngdə olur və özü də iki qisimdən ibarətdir: 1) toxum borucuqları — lat. tubuli seminiferi və 2) ara birləşdirici toxuma. Bəzi müəlliflər bunu daxili sekresiya üzvlərindən hesab edərək pubertat və ya xayanın interstisial vəzisi adlandırmışlar. Toxum borucuqları üç növdür:

1. Qıvrım toxum borucuqları — lat. tubuli seminiferi contorti,
2. Düz toxum borucuqları — lat. tubuli seminiferi recti,
3. Xaya toru — lat. rete testis (rete testis Halleri — BNA)

Həmçinin bax

• Daxili sekresiya vəziləri