Giroskop: Redaktələr arasındakı fərq

Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun

Sətirdə

14:48, 18 aprel 2020 tarixindəki versiya

Giroskop (yunanca γυρο "fırlanmaq" və σκοπεω "baxmaq" sözlərindəndir) ətalət koordinat sisteminə əsasən orientasiya bucağını dəyişmə qabiliyyətinə malik qurğudur. Giroskopun ən sadə forması uşaqlar üçün oyuncaq olan fırfıradır.

Onların növləri sərbəstlik dərəcəsindən asılı olaraq 2 və 3 dərəcəliyə bölünürlər. Bundan əlavə giroskoplar bölünürlər:

Mexaniki və
Optik

İşləmə prinsipinə görə olurlar:

Bucaq sürətini ölçən vericilər,
Istiqamət göstəriciləri.

Xassələri

Hərəkətdə olan giroskopa əgər xarici qüvvə təsir edərsə onda, o öz istiqamətini bu qüvvəyə uyğun deyil ona perpendikulyar istiqamətdə dəyişir. Nəticədə giroskop təsir edən momentin oxuna perpendikulyar olan, belə adlanan ölçü oxu istiqamətində fırlanır. Bu xassə koriolis qüvvəsinin yaranması ilı bağlıdır.

Fırlanan hissələrin giroskopik effekti materiyanın ətalətliyinə əsaslanır.

Giroskopun hərəkətinin sadə formada tənliyi belədir:

{\vec {M}}={{d{\vec {L}}} \over {dt}}={{d(I{\vec {\omega }})} \over {dt}}=I{\vec {\varepsilon }}

,

burada ${\vec {M}}$ və ${\vec {L}}$ vektorları uyğun olaraq, giroskopa təsir edən qüvvənin momenti və onun moment impulsudur, I skalyar kəmiyyəti — onun ətalət momentidir, ${\vec {\omega }}$ və ${\vec {\varepsilon }}$ vektorları bucaq sürəti və bucaq təcilidir.

Buradan alınır ki, giroskopun fırlanma oxuna və eyni zamanda ${\vec {L}}$ ə perpendikulyar təsir edən moment qüvvəsi ${\vec {M}}$ həm ${\vec {M}}$ ə həm də ${\vec {L}}$ ə perpendikulyar olaraq presesiyya halını yaradır. Bucaq sürəti ${\vec {\Omega }}_{P}$ onun moment impulsu və təsir edən qüvvənin momenti ilə hesablanır:

{\vec {\tau }}={\Omega }_{P}\times {\vec {L}}

,

yəni ${\vec {\Omega }}_{P}$ giroskopun fırlanması ilə əks mütənasibdir.

Tətbiq sahələri

Giroskop avtomobillərdə və naviqasiya sistemlərində geniş tətbiq olunur.

Təyyarələrdə giroskoplardan istifadə etməklə üfüqün vəziyyəti düzgün qiymətləndirmək üçün istifadə edilir. Bu təyyarənin vəziyyətindən asılı olmayaraq həmişə düzgün vəziyyəti göstərir.

Ballistik raketlərdə giroskopun tətbiqi uçuş zamanı xarici təsirlərdən uçuş trayektoriyasından meyillənməsini ölçmək və onu korrektə etmək mümkün olur. İlk dəfə olaraq Verner fon Braun tərəfindən düzəltdilmiş V2 raketində tətbiq olunmuşdur.

Kosmosda aparatların vəziyyətini tənzim etmək üçün tətbiq olunur. Burada ətalət və reaktiv qüvvələrin təsirindən o özü tənzimlənir. Ən dəqiq giroskipik cihaz 2004-cü ildə Gravity peyki üçün düzəldilmişdir.

Mənbə

W. Fabeck: Kreiselgeräte. 1. Auflage. Vogel-Verlag, Würzburg 1980, Kap.1, 3 und 8
H. Simon: Instrumentenflugkunde und Navigation, Teil I. Bücher der Luftfahrtpraxis Band 8. Hanns Reich-Verlag, München 1961

@@ Sətir 1: / Sətir 1: @@
-[[Şəkil:Gyroscope operation.gif|200px|right|thumb|Üç sərbəstlik dərəcəsinə malik hiroskopun modeli]]
+[[Şəkil:Gyroscope operation.gif|200px|right|thumb|Üç sərbəstlik dərəcəsinə malik giroskopun modeli]]
-'''Hiroskop''' (yunanca γυρο "''fırlanmaq''" və σκοπεω "''baxmaq''" sözlərindəndir) ətalət koordinat sisteminə əsasən orientasiya bucağını dəyişmə qabiliyyətinə malik qurğudur. Hiroskopun ən sadə forması uşaqlar üçün oyuncaq olan ''fırfıradır''.
+'''Giroskop''' (yunanca γυρο "''fırlanmaq''" və σκοπεω "''baxmaq''" sözlərindəndir) ətalət koordinat sisteminə əsasən orientasiya bucağını dəyişmə qabiliyyətinə malik qurğudur. Giroskopun ən sadə forması uşaqlar üçün oyuncaq olan ''fırfıradır''.
-Onların növləri sərbəstlik dərəcəsindən asılı olaraq 2 və 3 dərəcəliyə bölünürlər. Bundan əlavə hiroskoplar bölünürlər:
+Onların növləri sərbəstlik dərəcəsindən asılı olaraq 2 və 3 dərəcəliyə bölünürlər. Bundan əlavə giroskoplar bölünürlər:
 *Mexaniki və
 *Optik
@@ Sətir 14: / Sətir 14: @@
 == Xassələri ==
-Hərəkətdə olan hiroskopa əgər xarici [[qüvvə]] təsir edərsə onda, o öz istiqamətini bu qüvvəyə uyğun deyil ona perpendikulyar istiqamətdə dəyişir. Nəticədə hiroskop təsir edən [[moment]]in oxuna perpendikulyar olan, belə adlanan ölçü oxu istiqamətində
+Hərəkətdə olan giroskopa əgər xarici [[qüvvə]] təsir edərsə onda, o öz istiqamətini bu qüvvəyə uyğun deyil ona perpendikulyar istiqamətdə dəyişir. Nəticədə giroskop təsir edən [[moment]]in oxuna perpendikulyar olan, belə adlanan ölçü oxu istiqamətində
 fırlanır. Bu xassə koriolis qüvvəsinin yaranması ilı bağlıdır.
-Fırlanan hissələrin hiroskopik effekti [[materiya]]nın ətalətliyinə əsaslanır.
+Fırlanan hissələrin giroskopik effekti [[materiya]]nın ətalətliyinə əsaslanır.
-Hiroskopun hərəkətinin sadə formada tənliyi belədir:
+Giroskopun hərəkətinin sadə formada tənliyi belədir:
 : <center><math>\vec{M}={{d \vec{L}}\over {dt}}={{d(I\vec{\omega})} \over {dt}}=I\vec{\varepsilon}</math>,</center>
-burada <math>\vec{M}</math> və <math>\vec{L}</math> vektorları uyğun olaraq, hiroskopa təsir edən qüvvənin momenti və onun moment [[impuls]]udur, '''I''' skalyar kəmiyyəti — onun ətalət momentidir, <math>\vec{\omega}</math> və <math>\vec{\varepsilon}</math> vektorları  bucaq sürəti və bucaq təcilidir.
+burada <math>\vec{M}</math> və <math>\vec{L}</math> vektorları uyğun olaraq, giroskopa təsir edən qüvvənin momenti və onun moment [[impuls]]udur, '''I''' skalyar kəmiyyəti — onun ətalət momentidir, <math>\vec{\omega}</math> və <math>\vec{\varepsilon}</math> vektorları  bucaq sürəti və bucaq təcilidir.
-Buradan alınır ki, hiroskopun fırlanma oxuna və eyni zamanda <math>\vec{L}</math>ə perpendikulyar təsir edən moment qüvvəsi <math>\vec{M}</math>  həm <math>\vec{M}</math>ə həm də  <math>\vec{L}</math>ə perpendikulyar olaraq presesiyya halını yaradır. Bucaq sürəti <math>\vec{\Omega}_P</math> onun moment impulsu və təsir edən qüvvənin momenti ilə hesablanır:
+Buradan alınır ki, giroskopun fırlanma oxuna və eyni zamanda <math>\vec{L}</math>ə perpendikulyar təsir edən moment qüvvəsi <math>\vec{M}</math>  həm <math>\vec{M}</math>ə həm də  <math>\vec{L}</math>ə perpendikulyar olaraq presesiyya halını yaradır. Bucaq sürəti <math>\vec{\Omega}_P</math> onun moment impulsu və təsir edən qüvvənin momenti ilə hesablanır:
 : <center><math>\vec{\tau}={\Omega}_P \times \vec{L}</math>,</center>
-yəni  <math>\vec{\Omega}_P</math> hiroskopun fırlanması ilə əks mütənasibdir. {{clear}}
+yəni  <math>\vec{\Omega}_P</math> giroskopun fırlanması ilə əks mütənasibdir. {{clear}}
 == Tətbiq sahələri ==
-Hiroskop avtomobillərdə və naviqasiya sistemlərində geniş tətbiq olunur.
+Giroskop avtomobillərdə və naviqasiya sistemlərində geniş tətbiq olunur.
-Təyyarələrdə hiroskoplardan istifadə etməklə üfüqün vəziyyəti düzgün qiymətləndirmək üçün istifadə edilir. Bu [[təyyarə]]nin vəziyyətindən asılı olmayaraq həmişə düzgün vəziyyəti göstərir.
+Təyyarələrdə giroskoplardan istifadə etməklə üfüqün vəziyyəti düzgün qiymətləndirmək üçün istifadə edilir. Bu [[təyyarə]]nin vəziyyətindən asılı olmayaraq həmişə düzgün vəziyyəti göstərir.
-Ballistik [[raket]]lərdə hiroskopun tətbiqi uçuş zamanı xarici təsirlərdən uçuş trayektoriyasından meyillənməsini ölçmək və onu korrektə etmək mümkün olur. İlk dəfə olaraq  [[Verner fon Braun]] tərəfindən düzəltdilmiş V2 raketində tətbiq olunmuşdur.
+Ballistik [[raket]]lərdə giroskopun tətbiqi uçuş zamanı xarici təsirlərdən uçuş trayektoriyasından meyillənməsini ölçmək və onu korrektə etmək mümkün olur. İlk dəfə olaraq  [[Verner fon Braun]] tərəfindən düzəltdilmiş V2 raketində tətbiq olunmuşdur.
-Kosmosda aparatların vəziyyətini tənzim etmək üçün tətbiq olunur. Burada ətalət və reaktiv qüvvələrin təsirindən o özü tənzimlənir. Ən dəqiq hiroskipik cihaz 2004-cü ildə ''Gravity'' peyki üçün düzəldilmişdir.
+Kosmosda aparatların vəziyyətini tənzim etmək üçün tətbiq olunur. Burada ətalət və reaktiv qüvvələrin təsirindən o özü tənzimlənir. Ən dəqiq giroskipik cihaz 2004-cü ildə ''Gravity'' peyki üçün düzəldilmişdir.
 == Mənbə ==

Giroskop: Redaktələr arasındakı fərq

14:48, 18 aprel 2020 tarixindəki versiya

Xassələri

Tətbiq sahələri

Mənbə

Naviqasiya menyusu

Axtar