Xəzərli Teodora
| Xəzərli Teodora | |
|---|---|
| Doğum tarixi | VII əsr |
| Vəfat tarixi | VIII əsr |
| Fəaliyyəti | consort[d] |
Xəzərli Teodora (yunanca: Θεοδώρα των Χαζάρων) — Bizans imperatoru II Yustinianın ikinci həyat yoldaşıdır. Xəzər xanı Busirin bacısıdır. Ancaq gələcəyin Bizans imperatriçası Çiçəkin atası olan bir başqa Xəzər hökmdarı Bihar ilə əlaqəsi bilinməməkdədir.
Evlilik[redaktə | mənbəni redaktə et]
II Yustinian ilk dəfə taxta 685-ci ildə keçmişdir. 695-ci ildə strateq Leontios liderliyində edilən çevriliş ilə taxtdan endirildi. Yustinianın burnu və dili kəsilib, Krıma sürgün edildi.[1]
Yustinian orada hər hansı bilinən hadisə yaşamadan 7 il qaldı. Lakin keçmiş imperatorun hakimiyyəti geri almaq üçün sui-qəsd hazırlaması barədə şayələr 702-ci ildə paytaxta çatdı. Onu həbs edib III Tiberiusun haqqında qərar verməsi üçün paytaxta gətirmək qərarına gəldilər. Yustinian buna qarşılıq Krımdan qaçıb, Busirin sarayına sığınma tələb etdi.
Busir sürgünü qəbul etdi və onu anadan gəlmə adı bilinməyən bacısı ilə 703-cü ildə evləndirib, ailə bağı qurdu. Teodora vəftiz adıdır və Xalkedon xristianlığına keçməsini göstərir. Bu ad ehtimal ki, I Yustinianın həyat yoldaşı Teodoranın xatirələrini canlandırması üçün seçilmişdir.[2] Busir onlara Phanaqoriyada ev bağışladı.[3]
Tiberius evlilik ittifaqını diqqətə alıb Busirə Yustinianın kəlləsinə qarşılıq rüşvət təklif etdi. Teofanisin əsərinə görə, təxminən 704-cü ildə Busir yeznəsi Yustinianı öldürmələri üçün Balgitzin və Papatzys adlı iki şəxsi göndərdi. Teodora bunu başa düşdü, ərinə xəbərdarlıq etdikdən sonra onun hər iki adamı boğub, dəniz yolu ilə Krıma qaçamsına səbəb oldu.
Teodora qardaşı tərəfindən həbs edildi. Tək bilinən oğulları Tiberios ata-anasının ayrılmasından sonra dünyaya gəldi.[2]
İmperatriça[redaktə | mənbəni redaktə et]
705-ci ildə Yustinian Bulqar Tervel ilə yeni bir ittifaq qurdu. Onun tərəfindən təmin edilən 15.000 atlıdan ibarət ordu ilə Konstantinapol yürüş edib şəhərə girdi. III Tiberiusu taxtdan endirib, tacı yenidən ələ keçirdi. Teodora yeni imperatriça olmuşdu. amma hələ də qardaşının əsarəti altına idi.
Teofanesin əsərinə və Konstantinopolun patriarxı I Nikeforosun bidlridiyinə görə, Yustinian arvadını zor gücü ilə qurtarmaq üçün bir plan hazırladı. 705-706-cı illərdə Bizans donanmasından bir donanma Azov dənizinə Teodoranı müşayiət etmək üçün hərəkət etdi, lakin donanma fırtınaya tuş gəldi və hədəfinə çata bilmədi.
Busir yeznəsinə döyüşün gərəksiz olduğuna dair məktub yazdı. Teodoranı qısa müddət sonra sərbəst buraxıb, xüsusi təmsilçisi müşayiətində yollayacağını bildirdi. Teofanesə görə Yustinian oğlu Tiberiusun varlığı haqqında da bilgiləndirildi. Sonunda daha çox hadisə yaşanmadan Teodora Konstantinopolisə çatdı. O, tacını taxdə və Tiberios Yustinianın varisi olmasını zəmanət altına almaq üçün ortaq imperator elan edildi.
Taxtdan endirilməsi[redaktə | mənbəni redaktə et]
Yustinian ikinci hökmdarlıq dövründə ölkəni getdikcə artan zorba və zalımlıqla idarə etdi. Sürgünə göndərilmiş erməni əsilli general olan Bardenesin liderliyində Krıda üsyan başladı. Bu şhərə gönədirlən Bizans qüvvələri şəhərin müqavimətinə görə şəhərə daxil ola bilmədilər. Çox keçmədə bu mühasirə qüvvələri də üsyançıların tərəfinə keçdi. Üsyançılar Xəzər xanı Busirin də maliyyə dəstəyi ilə gəmilərlə Konstantinopola keçdilər. General Bardenes Filippikos adını alaraq imperator olaraq taxta keçdi. Yustinian yürüşdə olduğuna görə şəhərdə deyildi. Geri dönüb şəhəri ələ keçirmək üçün etdiyi cəhdlər boşa çıxdı və bu məqsəd üçün lazım olan hərbi qüvvəni toplaya bilmədi. Paytaxtda imperator kimi hakimiyyət sürən Filippikos onun üzərinə bölmələr göndərdi. 711-ci ilin dekabrında Yustinian yaxalandı, həbs edildi və paytaxta gətirilməkdə ikən şəhər yaxınlıqlarında edam edildi və kəsik başı imperatora göndərildi.[2]
Yustinianın öldürülməsi xəbərini alan anası Anastasiya 6 yaşında olan nəvəsi - ortaq imperator Tiberiosu Blakernaidə olan Məryəm Ana Kilsəsinə aparıb, orada kilsədən sığınma haqqı istədi. Lakin Filippikosun adamları bu azyaşlını kilsənin qarşısından zorla alaraq kilsə xaricində qətlə yetirdilər. Beləcə, Herakleios sülaləsi sona çatmış oldu.
Bu hadisələr zamanı Teodoranın hələ həyatda olub-olmadığı müəyyən deyildir. Teofanes və Nikeforos Yustinianın taxtdan endirilməsindən yazarkən onun haqqında bilgi verməmişdirlər. İoannis Zonares onsuzda ölmüş olduğunu bildirir, lakin hadisələrdən əsrlər sonra yazdığı üçün ifadələrinin tarixi reallığı nə qədər əks etdirdiyi şübhəlidir. Digər imperatriçaların əskinə. məzar yeri bildirilməmiş, ölüm ili və forması qeyri-müəyyən qalmışdır.
Uşaqları[redaktə | mənbəni redaktə et]
Teodora və II yustinianın bilinən tək övladları olmuşdur:
- Tiberius (705-711). Tiberius 706-cı ildən ortaq imperator olmuşdur. Filippikos tərəfindən edam edilmişdir.
Həmçinin bax[redaktə | mənbəni redaktə et]
İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
- ↑ Norwich, John Julius. A Short History of Byzantium. Penguin Books. 1998. ISBN 978-0-14-025960-5.
- ↑ 1 2 3 "Lynda Garland "Theodora, Second Wife of Justinian II"". 2015-04-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-11-24.
- ↑ Kevin Alan Brook,. The Jews of Khazaria. 2nd ed. Rowman & Littlefield Publishers, Inc, 2006.