Xaçın (Albaniya)

Xaçın- Erkən orta əsrlərdə Yuxari Qarabagda Albaniyaya məxsus qalanın adı olmuşdur.

Toponimikası

İlk dəfə "Albaniya tarixi" mənbəində çəkilmişdir. ("Albaniya tarixi", I kitab , fəsil). X əsr ərəb müəllifi Əbu Dulaf bu adı Xaçik qeyd etmişdir. Toponim xristian dini simvolu xaç (Mənşəcə hind-Avropa din ailəsinə məxsus bu söz qədim mənasında "bulaq", "çırpı", "üst-üstə çarpaz qoyulmuş ağac parçası" mənasında olmaqla od alınmasının ifadə edir. Sonra xristian dini ilə Albanlara keçmişdir) və türk dillərində in "mağara", "zağa" sözlərindən ibarətdir. "İn" sözü Cənubi Qafqazda bir sıra toponimlərdə əksini tapmışdır. XIX əsrdə Gürcüstanda Bazikin, Kalakin, Kimak-in (Budaqov) və s. Azərbaycan oronomiyasında bu söz İnqa (Şəki r-nunda dağ adı) və İnqaya (Kəlbəcər r-nunda mağaranın qaya adı) toponimlərində əksini tapmışdır. Beləliklə Xaçın toponimi "Xristian mağarası (zağası) mənasındadır.

Tarixi

Xristian dinini yayan missionerlər mağarada, qayalıqlarda yaşayırdılar. Sonra bu yerlər müqəddəs sayılaraq ziyarətgah, pir sayılmışdır. Deməli, Xaçın əvvəlcə sitayiş edilən dağın və oradakı zağanın adı idi. XII əsrdə yaranmış Xaçın knyazlığının mərkəzi olmuşdur. Orta əsrlərdə Xaçın mahalı Yuxari Qarabagın 5 mahalından biri olmaqla xristian dinli albanların və orta əsrlərdə ora köçüb gəlmiş ermənilərin məskunlaşdığı ərazi idi. Alban dövlətçiliyini davam etdirən son qurum XII–XIII əsrlərdə məhz Xaçın knyazlığı olmuş və ona monqollar son qoymuşlar. XIX əsrdə Gürcüstanda Xaçın Qazılı (indi Marneuli r-da), Xaçın çay, Xaçgöy (indi Salqa r-nunda), Borçalıda Xaçsu (kənd adı), Zəngəzurda (Qafan r-nunda) Xaçın-Xut, Şuşa qəzasında Xaçınart, Xaçınyali (Daşkəsən r-nu Alaxançallık), Xaçınyal (Kəlbəcər r-nunuda Qamışlı kənd), Xaçın dərəsi (yenə orada), Əsgəran rayonun Daş bulaqlı kəndində Xaçın döşü; Xaçın talası (Tovuz rayonu Əsrik Cırdaxan k.) Ermənistanda XIX əsrdə iki Ağ-xaç (1110) Xaçkoy və s. adlarla mənaca eynidir.

Həmçinin bax

• Sünik
• Arsak

Xarici keçid

• http://www.azerbaijans.