Yəzdanyar urməvi

Hüseyn ibni Əli Urməvi Yəzdanyar
Doğum tarixi	854
Doğum yeri	Urmiya
Vəfat tarixi	941
Fəaliyyəti	arif, alim

Yəzdanyar Urməvi və ya Hüseyn ibni Əli Yəzdanyar Urməvi (az.-əski. اورموی یزدانیار‎) — 240-330-cı Hicri qəməri (Qriqori təqvimi ilə 854-941-ci illər) illəri arasında yaşamış Urmiyalı və Azərbaycanlı alim.

Həyatı

Ərəblər arasında, Şeyx Əbübəkər (az.-əski. شیخ ابوبکر‎) ləqəbi ilə məşhur olan Əl-Şeyx Əlimam Əlarif Əlihüseyn ibni Əli Urməvi Əl-Azərbaycani (az.-əski. الشیخ الامام العارف حسین بن علی اورموی الأذربایجانی‎), hicri-qəməri üçüncü və dördüncü əsrlərdə və ya 24-330 illər arasında yaşamış və Urmiyada dünyaya gəlmişdir.

İbni Yəzdanyarın danışıqlarında və sözlərində islamdan əvvəlki düşüncələr də görünürdü və o da Zərdüşt olduqlarına görə idi. İbni Yəzdanyarın cəddi, Yəzdanyar bir Zərdüşt adıdır. Sonralar İslam dinini qəbul edir və sünni olurlar. Səfəvilərə kimi Azərbaycan daha çox Sünni məzhəbli idı.

Məhəmmədəli Tərbiyət, Azərbaycan alimləri kitabında yazır: Sufi alimlərindən idi və təsəvvüfdə özünəməxsus təriqəti var idi. Şəlbi və Qirəvi kimi məşhurlar onu qəbul etmirdilər və bu da (Yəzdanyar) İraqın bir qrup şeyxlərini qəbul etmirdi.

Mənşəyi və kökü

İbn Yəzdaniyarın adının çəkildiyi ən qədim mənbə olan Kalabadinin tərifində o, Əbu Həfs Həddad, Bəyazid Bəstami və s. kimi İranın digər sufi adamları ilə birlikdə xatırlanır. Kalabadi onun şəhərinin adını çəkməmişdir. İbn Yəzdaniyar Məşhur rəvayətlərə görə, Ərmoidir. Kalabadidən sonra Səlmi, Qaşiri və Ənsari kimi müəlliflər onun şəhərinin adını çəkmişdirlər. Amma Qaşiri risaləsində və Təbaqat Şəhranidə onu Ermənistandan hesab etmişdirlər ki, bu da çox böyük ehtimalla yazı səhvidir və bu yazının düzgün oxunuş forması Urməvi olmalıdır. Qaşirinin risalətinin alman tərcüməçisi Qramliç də bəzi əlyazmalardan istifadə etməklə Urmiyanı üstün etmişdir. Zarinkub belə hesab edir ki, onun Ərmoi adı, çox böyük ehtimal ki, onun ermənilərlə olan münasibətləri ilə heç bir ziddiyyət təşkil etmir və "o, əslən ailəsi Ermənistan əyalətində yaşayan bir Ərmoi kürdü idi". Xoca Abdullah Ənsari, onu başqalarından daha fəsahətli bir formada Ərmoi adlandırmış və bunu onun erməni olması və hətta “qəbrinin ermənicə olması” ilə izah etmişdir. Sonrakı alimlərdən olan Həmdullah Mustofi onu Urmiyalı saymış, Cami Nəfahatda onu Urməvi adlandırmış, Əbdül Rəşid ibn Saleh ibn Nuri Bakuvi onu Urmiya mənşəli adlandırmış və onun qəbrinin də həmin şəhərdə olduğunu qeyd etmişdir.

Müasir tədqiqatlar nəticəsində məlum olmuşdur ki, onun erməni olmasına əsas verən bütün əsərləri yazı səhvinə görə belə oxunmuş və o, mütləq şəkildə Urmiya şəhərindən olan bir kürddür.

Kürdlərin təhrifi və iddiaları

Bəzi mənbələrdə Yəzdanyara Kürd sözü (اَمسيتُ كرديا و اَصبحتُ عربيا) işləndiyi üçün indi, Kürdlər onun Kürd olduğunu hesab edirlər. Bir halda ki Kür sözü keçmişdə çoban və mal-daval saxlayan anlamında idi və indiki mənanı daşımırdı.