Zərif üzvi sintez

Zərif üzvi sintez – çoxmərhələli reaksiyalar sxemi üzrə az miqdarda reaktivlərlə mürəkkəb quruluşa malik birləşmələrin sintez üsuludur.

Zərif üzvi sintezin əsas üzvi sintezlə müqayisəsi

Onların arasında bir sıra fərqlərin olduğunu aşkara çıxarır.. Əsas üzvi sintezin məhsullarından fərqli olaraq zərif üzvi sintezin məhsulları çox diqqətlə təmizlənməlidirlər. Zərif üzvi sintezin istehsallarının həcmi əsas üzvi sintezinki ilə müqayisədə çox da böyük olmur. Zərif üzvi sintezin məhsulları öz çeşidinə görə çoxsaylı və rəngarəngdir, məhsulların dəyəri isə nisbətən yükskdir. Adətən bu sənaye sahəsini “Kiçik tonnajlı kimya” adlandırırlar.

Zərif üzvi sintez üsulunun tətbiqi

Zərif üzvi sintez üsulu ilə ilk dəfə sintetik üzvi birləşmələr toxuculuq sənayesində tətbiq olunmuşdur. XIX əsrin axırlarında ilk sintetik dərman preparatı (E.Fişer) və sintetik boyaq maddəsi (U.Perkin) alındı və kimya-əczaçılıq sənayesi yarandı. XX əsrin ortalarındatəbii maddələrin nümayəndələri (vitaminlər, antibiotiklər) sintez olundu və tətbiq sahəsi tapdı. Sonralar zülallar, nuklein turşuları, lipidlər, karbohidratların ayrı-ayrı nümayəndələri və fraqmentləri sintez olundu. Bu nəinki biomolekulların quruluşunu müəyyən etməyə, eyni zamanda onların funksional fəallığını da izah etməyə imkan yaratdı. Zərif üzvi sintezin inkişafı ilə paralel olaraq mürəkkəb üzvi birləşmələrin, mikroorqanizmlərin istifadə olunmaqla əlınmasına əsaslanan yeni üsulların və eləcə də hüceyrələrin alınmasının – biotexnologiyanın əsası qoyuldu .

“Kiçik tonnajlı kimya”nın inkişafı

“Kiçik tonnajlı kimya”nın inkişafı xalq təsərrüfatının polimer materiallar, kimyəvi əlavələr, dərman preparatları, konservantlar, katalizatorlar, sintetik liflər və boyaqlar, yuyucu vasitələr, texniki məqsədlər üçün piy və bitki yağlarının əvəzləyiciləri, xüsusi təmizlikli kimyəvi material və reaktivlər və nazik polimer örtüklərə olan tələbatını ödəmək məqsədi daşıyır.

Zərif üzvi sintezin əsas istiqamətləri

Zərif üzvi sintezin əsas istiqamətləri aşağıdakılardır:

• tibbi məqsədlər üçün bioloji aktiv birləşmələr (farmakoloji və kimyəvi terapevtik vasitələr, vitaminlər, hormonlar) və kənd təsərrüfatında işlənən bioloji aktiv maddələrin (pestisidlər, bitkilərin mühafizəsi və inkişafının tənzimlənməsi üçün vasitələr, heyvanların mühafizəsi və artımının stimullaşdırılması) sintezi;
• müxtəlif məqsədlər üçün işlənən boyaqların sintezi;
• fotoqrafiya və digər məlumat qeydiyyatı vasitələri üçün maddələrin sintezi;
• polimer materiallar üçün kimyəvi əlavələrin (istilik və işıq stabilizatorları, antioksidantlar, vulkanlaşdırma agentləri və sürətləndiriciləri) sintezi;
• plastik kütlələr üçün plastifikatorların sintezi;
• üzvi flotasiya reagentlərinin sintezi;
• metal korroziyasının üzvi inhibitorlarının sintezi;
• kimyəvi reaktivlər və xüsusilə təmiz üzvi maddələrin sintezi.

Mənbə

• S.F.Qarayev, G.M.Talıbov, A.H.Həbibova, R.Ə.Teymurova. Zərif üzvi sintezin prinsipləri (dərs vəsaiti), Bakı-1998.-120 s.
• Т.В.Мандельтам.. “Стратегтя и тактика синтеза”. Учебное пособие Л. Изд. Ленинградского Университета. – 1989.-210 с.
• Г.П.Евстигнеева. Тонкий органический синтез. Москва «Химия» - 1991.-184 с.