Zəkəriyya Mehdizadə

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç
Zəkəriyya Mehdizadə
Zəkəriyya Məmməd oğlu Mehdizadə
Psixoloq-alim, professor
Psixoloq-alim, professor
Doğum tarixi
Doğum yeri Daşkəsən, Cəbrayıl rayonu, Azərbaycan SSR, SSRİ
Vəfat tarixi (77 yaşında)
Vəfat yeri Bakı, Azərbaycan
Vətəndaşlığı Azərbaycan Azərbaycan
Milliyyəti azərbaycanlı
Elm sahəsi Psixologiya
Elmi adı Professor
İş yeri Azərbaycan Pedaqoji İnstitutu
Təhsili Azərbaycan Dövlət Pedaqoji İnstitutu
Tanınır Psixoloq-alim
Mükafatları

"Əməkdə fərqlənməyə görə" medalı "1941–1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində rəşadətli əməyə görə" medalı "Əmək veteranı" medalı

“Qabaqcıl maarif xadimi” medalı

Zəkəriyya Məmməd oğlu Mehdizadə (24 mart 1913, Cəbrayıl ‒ 18 noyabr 1990, Bakı) ― azərbaycanlı psixoloq-alim, professor.

Həyatı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Zəkəriyya Məmməd oğlu Mehdizadə 24 mart 1913-cü ildə Cəbrayıl rayonunun Daşkəsən kəndində dünyaya gəlib. İlk təhsilini 1920–1924-cü illərdə kəndlərindəki ibtidai məktəbdə alıb. Təhsilini 1926–30-cu illərdə Cəbrayıl qəzasının Qaryagin (indiki Füzuli) şəhərindəki II dərəcəli məktəbdə (doqquzillik) davam etdirib. 1930–1931-ci illərdə Xızı rayonunda natamam orta məktəbdə müəllim işləyib. 1932–1936-cı illərdə V.İ.Lenin adına APİ-nin Fizika-riyaziyyat fakültəsinin riyaziyyat şöbəsində təhsil alıb.

1936-cı ildə Azərbaycan XMK tərəfindən Cəbrayıl rayonuna riyaziyyat müəllimi göndərilən Zəkəriyya Mehdizadə 1936–1942-ci illərdə Cəbrayıl rayonunda müəllim, M.Qorki adına orta məktəbdə direktor müavini (dərs hissə müdiri), direktor, rayon Xalq Maarif Şöbəsində inspektor və müdir vəzifələrində çalışıb. 1926-cı ildə ÜİLKGİ-nin, 1931-ci ildə Ümumittifaq Həmkarlar İttifaqları Şurasının, 1940-cı ildə isə Sov.İKP-nin üzvü seçilib. 1942–1944-cü illərdə Cəbrayıl rayon Partiya Komitəsininin Təbliğat və Təşviqat şöbəsinin müdiri, 1944–46-cı illərdə isə rayon partiya komitəsinin II katibi vəzifələrində çalışıb. 1946–1947-ci illərdə Bakı şəhər Xalq Maarif şöbəsində metodist və 1 saylı məktəbdə riyaziyyat müəllimi işləyib.[1]

Elmi-pedaqoji fəaliyyəti

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Zəkəriyya Mehdizadə müəllim həmkarları ilə birlikdə. Noyabr, 1958
Zəkəriyya Mehdizadə müəllim həmkarları ilə birlikdə. Noyabr, 1958-ci il.

Zəkəriyya Mehdizadə 21 noyabr 1947-ci ildə Pedaqoji İnstitutun Psixologiya kafedrası üzrə aspiranturaya qəbul edilir. Aspiranturada oxuyarkən "Sovet psixologiyası inkişafının əsas yolları" (1947), "Təfəkkür nəzəriyyəsinin tarixi inkişafına dair bəzi mülahizələr" (1948) mövzularında irihəcmli referat işlərini yazır.[2]

1950-ci ildə aspiranturanı bitirən Zəkəriyya Mehdizadə, Azərbaycan SSR Maarif Nazirliyinin göndərişi ilə Ağdam İkiillik Müəllimlər İnstitutuna göndərilir. O, 1950–1952-ci illərdə həmin İnstitutun Pedaqogika kafedrasında baş müəllim vəzifəsində çalışmaqla bərabər, həm də dissertasiya işi ilə bağlı Ağdam rayonunun məktəblərində eksperimentlər aparır. 1952-ci ildə Bakıya qayıdan Zəkəriyya Mehdizadə, pedaqoji fəaliyyətini APİ-nin Psixologiya kafedrasında davam etdirir.[3]

1953-cü il, dekabr ayının 23-də üzərində çalışdığı dissertasiya işini müdafiə etmək üçün Moskvaya ezam olunur.[4] RSFSR Pedaqoji Elmlər Akademiyasının Psixologiya Elmi-Tədqiqat İnstitutunun Şurasında (protokol № 44) "Ədədlərin bölünməsi və kəsrlərlə əməliyyatların mənimsənilməsində əsas çətinliklərin psixoloji təhlili və bu çətinliklərin aradan qaldırılması yolları" mövzusunda namizədlik dissertasiyası müdafiə edir. 1954-cü ilin 31 martında SSRİ Mədəniyyət Nazirliyi yanında fəaliyyət göstərən Ali Attestasiya Komissiyası tərəfindən ona "pedaqoji elmlər namizədi" elmi dərəcəsi verilir.[5]

Zəkəriyya Mehdizadə 1954-cü ildə Azərbaycan KP MK-nın sərəncamı ilə Azərbaycan Dövlət Elmi-Tədqiqat Pedaqoji Elmlər İnstitutuna göndərilir. Səkkiz il burada işləyən Zəkəriyya Mehdizadə, bir müddət Pedaqogika-psixologiya şöbəsinə, daha sonra isə Psixologiya laboratoriyasına rəhbərlik edir. 6 sentyabr 1958-ci ildə SSRİ Ali Təhsil Nazirliyi yanında fəaliyyət göstərən Ali Attestasiya Komissiyası tərəfindən ona "Psixologiya" ixtisası üzrə "baş elmi işçi" elmi adı verilir. 1961-ci ildə Zəkəriyya Mehdizadə yenidən Pedaqoji İnstituta qayıdır. 18 oktyabr, 1961-ci ildə "İbtidai təhsilin pedaqogikası və metodikası" kafedrasına baş müəllim təyin olunur, az sonra Psixologiya kafedrasına dəyişdirilir. 1961–1966-cı illərdə Psixologiya kafedrasında baş müəllim, 1966–1975-ci illərdə dosent vəzifələrində çalışır. 20 iyul, 1966-cı ildə SSRİ Ali və Orta İxtisas Təhsili Nazirliyi yanında fəaliyyət göstərən Ali Attestasiya Komissiyası tərəfindən ona Psixologiya kafedrası üzrə "dosent" elmi adı verilir.[6] O, Ümumi psixologiya, Uşaq psixologiyası, Yaş və pedaqoji psixologiya fənlərindən mühazirələr oxumaqla yanaşı, həm də ciddi elmi yaradıcılıqla məşğul olur, doktorluq dissertasiyası üzərində işləyir. Bu müddət ərzində o, mövzu ilə bağlı 30-a yaxın elmi məqalə (onlardan 20-si rus dilində) nəşr etdirir. 1975-ci ildə Tbilisi Dövlət Universitetinin Müdafiə Şurasında "Hesab və cəbr materiallarının mənimsənilməsi prosesində şagirdlərin qarşılaşdıqları çətinlikərin tədqiqi və onların psixoloji təhlili" mövzusunda doktorluq dissertasiyası müdafiə edir.[7] 14 mart, 1975-ci ildə "Yaş və pedaqoji psixologiya" kafedrasına müdir və dosent vəzifəsinə seçilən Zəkəriyya Mehdizadə, 1 sentyabr, 1987-ci ilə kimi həmin vəzifədə çalışır. Kafedranın elmi və tədris fəaliyyətinin səmərəli qurulmasında, yaş və pedaqoji psixologiya ilə bağlı tədris resurslarının hazırlanmasında onun mühüm xidmətləri olub.[8]

Psixoloq-alim Zəkəriyya Mehdizadə tədris və elmi nailiyyətlərinə görə, 10 iyun, 1984-cü ildə APİ-nin "Yaş və pedaqoji psixologiya" kafedrasına professor vəzifəsinə seçilir və 24 may, 1985-ci ildə Nazirlər Soveti yanında Ali Attestasiya Komissiyası tərəfindən ona "professor" elmi adı verilir. İki il həmin vəzifədə çalışan Zəkəriyya Mehdizadə, 29 avqust, 1987-ci ildə öz ərizəsi ilə təqaüdə çıxdığı üçün işdən azad edilir. 1989-cu ildə yenidən "Yaş və pedaqoji psixologiya" kafedrasına professor-məsləhətçi vəzifəsinə təyin olunur və ömrünün sonuna kimi həmin vəzifədə çalışır.[9]

Professor Zəkəriyya Mehdizadə Ümumittifaq və Zaqafqaziya psixoloqlarının qurultay və konfranslarının fəal iştirakçılarından biri olub. Zaqafqaziya psixoloqlarının Tbilisidə keçirilən I (1959), İrəvanda keçirilən II (1960), Bakıda keçirilən VI (1974), Tbilisidə keçirilən VII (1977), Bakıda keçirilən IX (1989) qurultaylarında və digər elmi simpoziumlarda maraqlı məruzələrlə çıxış etmişdir.[10]

Ümumtəhsil məktəblərində riyaziyyat və fizika fənlərinin mənimsənilməsində şagirdlərin qarşılaşdıqları çətinliklərin tədqiqi və psixoloji təhlili onun yaradıcılığının əsas istiqamətini təşkil etmişdir.[11]

Professor Zəkəriyya Mehdizadənin 35-dən çox dərslik, dərs vəsaiti, kitab və kitabçası, 50-dən artıq elmi məqalə və məruzə tezisi nəşr olunmuşdur.[12] Bundan əlavə, o, professor Yəhya Kərimovla birlikdə I siniflər üçün yazılmış "Əlifba" dərsliyinin tərtibində psixoloq kimi 6 il davamlı olaraq iştirak etmişdir.[13][14]

Professor Zəkəriyya Məmməd oğlu Mehdizadə 18 noyabr, 1990-cı ildə Bakı şəhərində vəfat edib.

Ailəsində 3 qız (Dilşad, Gülşad, Növrəstə) və 2 oğlan (Rəşid, Ramiz) övladı böyüyüb.

  • Zəkəriyya Mehdizadə tanınmış ictimai xadim, SSRİ Pedaqoji Elmlər Akademiyasının həqiqi üzvü, Azərbaycan Respublikasının əməkdar elm xadimi, pedaqoji elmlər doktoru, professor, Azərbaycan SSR-nin xalq maarif naziri (1952-1954); (1960-1980), akademik Mehdi Məmməd oğlu Mehdizadənin qardaşıdır.[15]

Bədii yaradıcılığı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Elmi-pedaqoji fəaliyyəti ilə yanaşı, Zəkəriyya Mehdizadə poeziyaya da xüsusi maraq göstərərək bədii yaradıcılıqla məşğul olmuş, 50-ci illərdən başlayaraq respublika mətbuatında şeirlərini çap etdirməyə başlamışdır. İlk oxuduğu və çox sevdiyi kitab M.Ə.Sabirin "Hop-Hopnamə"si olmuş və bu səbəbdən də o, satirik şeirlər yazmağa böyük həvəs göstərmişdir. Satirik şeirlərinin əksəriyyətini siyasi mövzuda yazmışdır. Şeirləri "Kirpi" jurnalı, "Azərbaycan gəncləri", "Bakı", "Kommunist" qəzetlərində dərc olunub. Satirik şeirlərdən əlavə, o həm də klassik ədəbiyyatın ən geniş yayılmış şeir janrlarından olan qəzəllər müəllifidir.

2021-ci ildə onun qəzəllərdən ibarət əlyazmaları ailəsi tərəfindən toplanaraq, "Mən fəxr edirəm Azərbaycan Vətənimdir!"[16] adı ilə "Elm və Zəka" nəşriyyatında çap edilmişdir.[17] Kitabda Zəkəriyya Mehdizadənin 1944–1989-cu illər ərzində müxtəlif mövzularda qələmə aldığı 316 qəzəli toplanıb. Əsasən vətənpərvərlik hissi, saf məhəbbət, psixoloji mövzuları və ictimai problemləri əhatə edən qəzəllərində o həm də vətən sevgisi, dürüst insan obrazı, qürur, vəfa, gözəlliyə pərəstiş kimi insani hisslər tərənnüm etmişdir.

Biblioqrafiya

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Dərslik və dərs vəsaitləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Qəzəllər toplusu

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Məqalələri

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Kəsr rəqəmlərinin mənimsənilməsində şagirdlərin rast gəldikləri çətinliklərin psixoloji təhlili ‒ 1956
  • Sadə cəbr əməllərinin mənimsənilməsi psixologiyası haqqında ‒ 1960
  • Tam cəbri ifadələrlə əməliyyatın mənimsənilməsi psixologiyası ‒ 1960
  • IX sinifdə loqarifmalar mövzusunun mənimsənilməsi psixologiyası ‒ 1962
  • Müxtəsər vurma düsturlarının mənimsənilməsi psixologiyası ‒ 1963
  • Hesab kursunda metamorfoza ‒ 1966
  • Diqqət ‒ şüurun qapısıdır ‒ "Azərbaycan müəllimi" qəzeti. 8 aprel, 1977-ci il.
  • Təlim probleminin psixologiyası ‒ "Azərbaycan məktəbi" jurnalı, № 4. 1979-cu il.
  • Kiçikyaşlı məktəblilərin iradəsinin inkişafı ‒ "İbtidai məktəb və məktəbəqədər tərbiyə" jurnalı, № 4. 1985-ci il.

Tərcümələri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Mükafat və təltifləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ https://archive.org/details/ilovepdf_merged_20210321/page/9/mode/2up
  2. ↑ https://ar-ar.facebook.com/107345721119162/posts/118812389972495/
  3. ↑ Psixologiya. Ali pedaqoji məktəblərin bakalavr pilləsi tələbələri üçün Prof. S.İ.Seyidov və prof. M.Ə.Həmzəyevin elmi redaktorluğu ilə hazırlanmış dərslik
  4. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2021-12-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-07-22.
  5. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2021-07-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-07-22.
  6. ↑ Psixologiya. Ali pedaqoji məktəblərin bakalavr pilləsi tələbələri üçün dərslik Prof. S.İ.Seyidov və prof. M.Ə.Həmzəyevin elmi redaktorluğu ilə, 2007
  7. ↑ "Arxivlənmiş surət" (PDF). 2021-07-22 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-07-22.
  8. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2021-07-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-07-22.
  9. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2021-07-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-07-22.
  10. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2021-07-22 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-07-22.
  11. ↑ "Arxivlənmiş surət" (PDF). 2022-01-07 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2021-07-22.
  12. ↑ Çələbiyev N.Z. — Dünyanın məşhur və tanınmış psixoloqları (tarixi –bioqrafik oçerklər) — Bakı: ADPU, 2017 — Zəkəriyyə Mehdizadə, səh.300
  13. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2021-07-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-07-22.
  14. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2021-07-22 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-07-22.
  15. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2021-07-24 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-07-24.
  16. ↑ https://archive.org/details/ilovepdf_merged_20210321
  17. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2021-07-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-07-22.
  18. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2021-07-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-07-22.
  19. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2021-07-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-07-22.
  20. ↑ ttp://web2.anl.az:81/read/page.php?bibid=vtls000016347
  21. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2021-07-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-07-22.
  22. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2021-07-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-07-22.
  23. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2021-07-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-07-29.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Zəkəriyya_Mehdizadə&oldid=6693526"