Herat döyüşü (1598)
 |
| Herat döyüşü (1578) | |||
|---|---|---|---|
| Səfəvi-Şeybani müharibələri | |||
| Tarix | 9 avqust 1598 | ||
| Yeri | Herat | ||
| Səbəbi | Xorasanı geri alma cəhdləri | ||
| Nəticəsi | Səfəvilərin qələbəsi | ||
| Ərazi dəyişikliyi | Xorasan bütünlüklə Səfəvi dövlətinin tərkibinə geri qaytarıldı. | ||
| Münaqişə tərəfləri | |||
|
|
|||
| Komandan(lar) | |||
|
|
|||
| Tərəflərin qüvvəsi | |||
|
|||
Herat döyüşü — 9 avqust 1598-ci ildə Xorasan və Bəlx uğrunda Şeybani xanlığı arasında baş vermiş döyüşdür. Döyüş özbəklərin tam məğlubiyyəti ilə nəticələnmiş, nəticədə Səfəvi imperiyası Xorasandakı hakimiyyətini tam bərpa etmiş və regionu geri qaytarmışdır.
Arxa plan[redaktə | mənbəni redaktə et]
Şah Məhəmməd Xudabəndənin hakimiyyət dövründə Səfəvi imperiyası dərin daxili çalxantılar keçirməkdə idi. Şahın zəifliyinin də mühüm rol oynadığı bu qarışıqlıq dönəmində imperiya şərq və qərbdəki qonşularından hücumlara məruz qalmışdı. 1578-ci ildə Osmanlı imperiyasının Səfəvi imperiyasına müharibə elan etməsindən istifadə edən Şeybani dövləti də Səfəvilərə şərqdən hücum etdilər. Osmanlı-Şeybani ittifaqı Səfəvi imperiyasına iki cəbhədə müharibə aparmağa vadar edirdi. Qərbdə osmanlı imperiyasına qarşı məğlubiyyətdən sonra[1] Şeybanilər sülaləsini əvəz edən Həştərxanilər sülaləsi Xorasana hücum edərək oranı ələ keçirdilər. Xorasan çox mühüm strateji mövqeyə sahib olmaqla birlikdə, ticarət yollarının üzərində yerləşirdi.[2]
Şah Məhəmməd Xudabəndənin yerinə 1587-ci ildə gənc oğlu Şah Abbas çıxdı. O, öz qarşısına bütün itirlən torpaqları geri qaytarmaq vəzifəsini qoymuşdu. Osmanlı imperiyası ilə xoşagəlməz sülh imzalayan Şah Abbas[3][4] bundan sonra aktiv ordu başda olmaqla islahatlara başladı və dövlətinin mərkəziləşdirilməsinə çalışdı.[5] Səfəvi imperiyasının ən təhlükəli düşməninin onun qərb sərhədində olması faktına baxmayaraq, Şah Abbas onlarla hələ mübarizə aparmağın çox çətin olacağının fərqində idi. Buna görə də, o, ilk mərhələdə şərqdəki düşmənin hədəsini ortadan qaldırmağın daha məqsədəuyğun olacağı qərarına gəldi. 1597-ci ildə Şah Abbas özbəklər üzərinə yürüşə başladı. Xorasanın əsas şəhərlərinin bir çoxu ələ keçirildi. Məşhəd rahatlıqla Səfəvi ordusuna tabe etdirildi. Lakin özbək komandanı Din Məhəmməd sağ qurtularaq Herata qaçmağı bacardı. 9 avqust 1598-ci ildə Səfəvi ordusu Herata yaxınlaşdı.
Döyüş[redaktə | mənbəni redaktə et]
Heratın qala divarlarının möhkəmlənliyini görən Şah Abbas qalanın mühasirəsinin çox uzun müddət davam edə biləcəyinin fərqində idi. Buna görə də, saxta geri çəkilmə taktikası işlədərək özbək qoşununu qaladan çıxmağa vadar edə bildi. Qaladan çıxan özbək qoşunu Səfəvi ordusu tərəfindən mühasirəyə alındı və darmadağın edildi. Döyüşdə özbək komandanı Din Məhəmməd yaralandı və geri çəkilmə yolunda öz döyüşçüləri tərəfindən qətlə yetirildi.[6]
Nəticə[redaktə | mənbəni redaktə et]
Bu yürüşün uğurla nəticələnməsi ilə Səfəvi imperiyası sadəcə Xorasanı geri qaytarmadı, həm də şərqdəki əsas rəqibinə elə bir zərbə vurdu ki, şərq sərhədlərinin təhlükəsizliyini təmin edə bildi. Belə ki, özbək ordusuna 1598-ci il döyüşü ilə elə bir ağır zərbə vurulmuşdu ki, onlar bundan sonra uzun müddət qüvvələrini bərpa edib, Səfəvi imperiyası ilə açıq mübarizəyə girə bilmədilər. Şah Abbas yalnız çox əhəmiyyət verdiyi şərq sərhədlərinin təhlükəsizliyini təmin etdikdən sonra Osmanlı imperiyası ilə müharibə məsələsinə kökləndi və 1603-cü ildə bu müharibəyə başladı. Bu müharibə nəticəsində Osmanlı ordusu üzərində böyük zəfərlər qazanıldı.[7][8]
Həmçinin bax[redaktə | mənbəni redaktə et]
İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
- ↑ Əfəndiyev, 2007. səh. 173
- ↑ "Səfəvi-Osmanlı qarşıdurmasının yeni mərhələsi". Siyasət (az.). 3 sentyabr 2015. 15 iyul 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 yanvar 2018.
- ↑ Bengio, Litvak, 2014. səh. 61
- ↑ Yaşar Yücel və Ali Sevim. . AKDTYKTTK Yayınları. 1991. səh. 21–23.
- ↑ Fəlsəfi. səh. 146
- ↑ Abbas I. Chicago: Encyclopedia Britannica. 2010. ISBN 978-1-59339-837-8.
- ↑ AZƏRBAYCAN MiLLi ELMLƏR AKADEMiYASI,A. BAKIXANOV ADINA TARİX İNSTİTUTU. Azərbaycan tarixi.III cild.(XIII-XVIII əsrlər). Bakı: "Elm" nəşriyyatı. 2007. səh. 239. ISBN 978-9952-448-39-9.
- ↑ Süleyman Əliyarlı. Azərbaycan tarixi uzaq keçmişdən 1870-ci illərə qədər. Bakı: Azərbaycan. 1996. səh. 405.
Mənbə[redaktə | mənbəni redaktə et]
- Oqtay Əfəndiyev. Azərbaycan Səfəvilər dövləti. Bakı: Şərq-Qərb. 2007. 407. ISBN 978-9952-34-101-0.
- Ofra Bengio, Meir Litvak. Epilogue: The Sunni-Shi'i paradox. New York: Palgrave Macmillan. 2014. ISBN 9780230120921.