Marlboro qırılmaları sistemi
Marlboro qırılmaları sistemi — Yeni Zelandiyanın cənub adasının şimal hissəsində dörd böyük sağtərəfli yerdəyişmələr və onlarla əlaqəli olan geoloji strukturlar toplusudur. Avstraliya və Sakit okean litosfer plitələrinin nisbi hərəkətinin baş verdiyi konvergent sərhədləri boyunca Alp qırılmasından Kermadek xəndəklərinə qədər uzanan transform qırılmaları sistemidir.[1]
Strukturu[redaktə | mənbəni redaktə et]
Marlboro qırılma sistemi həmin ərazidə yerləşdiyi litosfer plitələrin sərhədləri ilə əlaqəli olan 4 əsas yerdəyişmə qırılmalarından ibarətdir. Bu dörd qırılmanın qarşılıqlı təsiri nəticəsində və ya onların arasında yer qabığının deformasiyalarını ötürən digər, daha kiçik qırılmalar əmələ gəlmişdir, məsələn, Houp qırılmasının qərb hissəsindəki Nyuton və Hura qırılmaları və Siuord Kaikoura silsiləsini əmələ gətirən Djordan üstəgəlməsi kimi. Pliosendən başlayara qırılma divarlarının saat əqrəbi istiqamətində təqribən 20° fırlanması nəticəsində bu sahədə sağtərəfli yerdəyişmə də yaranmışdır.[2]
İnkişaf[redaktə | mənbəni redaktə et]
Marlboro qırılma sistemi təxminən 5 milyon il əvvəl, erkən Pliosen dövründə, litosfer plitələrinin hərəkətindəki dəyişikliklər nəticəsində yaranmışdır. Alp qırılması sayəsində litosfer plitələri əsasən konvergensiya gücünü artıraraq tangensial şəkildə qarşılıqlı təsir göstərməyə başlamışdır. Plitələrin hərəkətinin yerdəyişmə komponentlərinin əksəriyyətini öz üzərinə götürərək, bu dəyişikliyin nəticəsi olaraq yerdəyişmə qırılmaları sistemi yaranmışdır.[3]
Qırılmalar[redaktə | mənbəni redaktə et]
Bu sahədə bir çox başqa, daha kiçik qırılmaların və ya üstəgəlmələrın öyrənilməsinə baxmayaraq, sistemdə dörd əsas qırılma vardır.
Houp qırılması[redaktə | mənbəni redaktə et]
Houp qırılması Marlboro qırılma sisteminin ən cənub hissəsində yerləşir. Holosen dövründə hesablanmış sürüşmə sürəti 20-25 mm/il olmuşdur ki, bu da konvergent sərhəd bölgəsində plitənin ümumi yerdəyişməsinin yarısından çoxunu təşkil etmişdir. Şimal-şərq hissəsində Houp qırılması Djordan üstəgəlməsi ilə birləşir və yerdəyişmələrin əksəriyyəti onun üstünə ötürülür. Qırılma adını qırılmanın mərkəzi seqmentlərindən biri boyunca axan Houp çayından almışdır.[1]
Klarens qırılması[redaktə | mənbəni redaktə et]
Əsas məqalə: Klarens qırılması[en]
Klarens qırılması Alp qırılmasından başlayır və Uorddan 10 km qərbdə bitir, burada qəfil qırılır. Bu qırılma üçün Holosendə hesablanmış sürüşmə sürəti 3,5-5,0 mm/il təşkil edir. Səthdə, yerdəyişmə demək olar ki, üfüqi görünür, lakin eyni dövr ərzində bitişik İnner Kaikoura Reyndj silsiləsinin davamlı yüksəlməsi belə nəticəyə gətirib çıxarır ki, qırılmanın dərinliyində yerdəyişmənin bəzi komponentləri üstəqəlmə və ya əks faylara səbəb olur.[4]. Klarens qırılmasının şimal-şərq ucunda yerləşən blokda saat əqrəbi istiqamətində əlavə 10° dönüş aşkarlanmışdır.[2] Qırılma adının şimal-şərq hissəsindəki qırılma xətti boyunca axan Klarens çayından almişdir.
Avatere qırılması[redaktə | mənbəni redaktə et]
Əsas məqalə: Avatere qırılması[en]
Avatere qırılmasının iki əsas seqmenti vardır: cənub-qərbdə Molesworth və şimal-şərqdə Şərq bölməsi. Molesworth seqmentində hesablanmış sürüşmə sürəti 4,4 mm/ildir.[5] Qırılmanın adı Avatere çayından alınmışdır.
Vairau qırılması[redaktə | mənbəni redaktə et]
Əsas məqalə: Vairau qırılması[en]
Vairau qırılması bəzən Alp qırılmas;nın birbaşa davamı kimi hesab edilir. Onu Alp-Vayrau qırılması da adlandırmaq olar. Adını qırılma boyunca axan Wairau çayının adından almışdır. Qırılmanın hesablanmış sürüşmə sürəti 3,5 mm/ildir.[6]
Seysmikliyi[redaktə | mənbəni redaktə et]
Marlboro qırılma sisteminin bütün komponentləri seysmik cəhətdən aktivdir. Yeni Zelandiyada Avropa məskəni qurulandan başlayaraq, Houp və Avatere qırılmalarında, kiçik Poulter qırılmasında zəlzələlər baş vermişdir. Geomorfologiyanın və tədqiqatların öyrənilməsi nəticəsində Marlboro qırılma sisteminin bir çox yerində Holosendə baş verən çoxlu zəlzələlər aşkar edilmişdir.[1][4][5][6] Ən yüksək sürüşmə sürətinə malik olan Houp qırılması ən qısa zəlzələ təkrarlama intervalı ilə xarakterizə olunur.
Həmçinin bax[redaktə | mənbəni redaktə et]
İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
- ↑ 1 2 3 Langridge, R.; Campbell J., Hill N., Pere V., Pope J., Pettinga J., Estrada B. & Berryman K. Paleoseismology and slip rate of the Conway Segment of the Hope Fault at Greenburn Stream, South Island, New Zealand (PDF) // Annals of Geophysics . 46 (journal) (ingilis). № 5. 2003. İstifadə tarixi: 2012-10-08.
- ↑ 1 2 Roberts, A.P. Tectonic rotation about the termination of a major strike?slip fault, Marlborough Fault System, New Zealand // Geophysical Research Letters . 22 (journal) (ingilis). № 3. 1995. 187—190. Bibcode:1995GeoRL..22..187R. doi:10.1029/94GL02582. 2012-09-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-10-08.
- ↑ Musgrave, R.J. Early to Middle Miocene Pacific-Australia plate boundary in New Zealand: an alternative transcurrent-fault system // Evolution and dynamics of the Australian plate. Geological Society of Australia Special Publications. 22. Geological Society of America. Hillis R.R. & Muller R.D. 333–341. ISBN 978-0-8137-2372-3. "Arxivlənmiş surət". Archived from the original on 2012-11-12. İstifadə tarixi: 2023-06-02.
- ↑ 1 2 Nicol, A.; Van Dissen R. Up-dip partitioning of displacement components on the oblique-slip Clarence Fault, New Zealand // Journal of Structural Geology . 24 (journal) (ingilis). № 9. 2002. 1521—1535. Bibcode:2002JSG....24.1521N. doi:10.1016/S0191-8141(01)00141-9.
- ↑ 1 2 Mason, D.P.M.; Little T.A. & Van Dissen R.J. Rates of active faulting during late Quaternary fluvial terrace formation at Saxton River, Awatere fault, New Zealand // Geological Society of America Bulletin . 118 (journal) (ingilis). № 11—12. 2006. 1431—1446. doi:10.1130/B25961.1. 2008-08-20 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-10-08.
- ↑ 1 2 Zachariasen, J.; Berryman K., Langridge R., Prentice C., Rymer M., Striling M. & Villamor P. Timing of late Holocene surface rupture of the Wairau Fault, Marlborough, New Zealand (PDF) // New Zealand Journal of Geology and Geophysics . 49 (journal) (ingilis). № 1. 2006. 159—174. İstifadə tarixi: 2012-10-08.