Qazaxıstan–Türkmənistan–İran dəmiryolu xətti
| Dəmiryolu xətti | |
| Qazaxıstan—Türkmənistan—İran dəmiryolu xətti | |
|---|---|
 | |
| Ölkələr | |
| Uzunluğu | 917,5 km |
| Tikilmə tarixi | 2009 — 2014 |
| Şpalları | beton |
| Vəziyyəti | Tam işlək |
Qazaxıstan—Türkmənistan—İran dəmiryolu xətti — Şimal-Cənub beynəlxalq nəqliyyat dəhlizi. 2009-2014-cü illərdə Orta Asiyada Qazaxıstan, Türkmənistan və İranı birləşdirən bir dəmir yoludur[1].
Xəttin digər bir ad Şərqi Şimal - Cənub dəhlizidir. Bu yolun köhnə bir variantı Qaraqalpaqıstan qəsəbəsindən keçərək iran sərhəddinə qədər uzanırdı. Vaqonların reylslərinin uyğunlaşdırılması Seraxs stansiyasında aparılır[2].
Yeni xətt Bolaşak stansiyasından birbaşa Qərbi Qazaxıstandan Türkmənistana keçir. Bu xətt 2014-cü ildə istifadəyə verilir. Bu xətt Ətrek-Gürgan sərhəd keçidi ilə İran Respublikasına daxil olur. Bununla yanaşı Qazaxıstan vastəsi ilə Çindən İrana qədər olan məsafəni 500 km azalır.
Dəmir yolu Qazaxıstanı, Rusiyanın mərkəzi bölgələrini Türkmənistan, İran, Fars Körfəzi ölkələri, Cənubi və Cənub-Şərqi Asiya ilə birləşdirən əlavə marşrutlar çoxalda, tranzit yük və sərnişin daşımalarını artıra bilər. Üstəlik nəqliyyat xərclərini azaldmasına,səyahət müddətinə qənaət etməsinə və bölgələrdə iqtisadi inkişafa səbəb ola bilər.
Sərnişin daşınması yalnız Janaozen - Bolaşak hissəsində mövcuddur.
İnşa tarixi[redaktə | mənbəni redaktə et]
2007-ci ildə Qazaxıstan, Türkmənistan və İran arasında Janaozen - Qızılgaya - Bərəkət - Etrek - Gürgan xəttinin sonradan Rusiya dəmiryolu şəbəkəsinə çıxışı ilə bağlı üçtərəfli hökumətlərarası saziş imzalanmışdır[3]. Bu da marşrutu 600 km azaldmağa imkan verəcəkdir[4][5].
2009-cu ildə ölkələr tikinti işlərinə başlamışdır[6].
Qazaxıstan — Türkmənistan hissəsi[redaktə | mənbəni redaktə et]
2011-ci ilin noyabr ayında qədər yolun Qazaxıstan hissəsinin Janaozen stansiyasından Bolaşak sərhəd məntəqəsinə qədər uzunluğu 145 km olan hissəsi inşa edildi[7]. Qazaxıstan ərazisində aşağıdakı stansiyalar da qurulmuşdur: Bastau, Akbobek, Bopay, Taigir, Kurmash, Bestortkol[8]. Xəttin açılışı 2012-ci ilə planlaşdırılır. Lakin bu vaxta qədər Türkmənistan hissəsinin inşası başa çatmamışdı[9].
11 may 2013-cü ildə Bolaşak (Qazaxıstan) ↔ Serxetak (Türkmənistan) sərhəd keçidinin[10], habelə Türkmənistan ərazisi boyunca Aşqabad - Türkmənbaşı (Krasnovodsk) xəttindəki Bereket (Qazancık) stansiyasına qədər 441 km uzunluğunda dəmir yolu xətti təntənəli açılışı gerçəkləşir. Bu açılış mərasimi Türkmənistan prezidenti Qurbanqulu Berdiməhəmmədov və Qazaxıstan Prezidenti Nursultan Nazarbayevin iştirakı ilə keçirildi[11]. beynəlxalq keçid Bolaşak (Qazaxıstan) və Serxetak (Türkmənistan) sərhəd məntəqələri arasından keçir[12][13][14].
Türkmənistan — İran hissəsi[redaktə | mənbəni redaktə et]
2012-ci ilin sentyabr ayında iqtisadi səbəbdən Bərəkət-Ətrək yolunun Türkmənistan hissəsini inşa edən İran şirkəti Pars Energy ilə müqavilə ləğv edilir[15].
2013-cü ilin mayında İran Qırğızıstanı İran-Türkmənistan-Qazaxıstan dəmir yolunun inşasına qoşulmağa dəvət edir[16].
27 may 2013-cü ildə uzunluğu 78.5 km olan olan Gürgan-İncəburun yolunun İran hissəsi açılışı gerçəkləşir[17]. İyun ayında Bərəkət-Ətrək yolunun Türkmənistan hissəsində 13 dəmiryol körpüsünün inşasına dair müqavilə imzalanmışdır ki, bunun da 2014-cü ilin avqustunda tamamlanması planlaşdırılırref>На туркменском участке железной дороги Казахстан-Туркменистан-Иран будет построено 13 железнодорожных мостов, gundogar-news.com, 23 июня 2013 года</ref>.
2013-cü ilin iyununda Türkiyə Prezidenti Abdullah Gül Türkiyənin İran-Türkmənistan-Qazaxıstan nəqliyyat dəhlizinə qoşulmağa hazır olduğunu bəyan edir[18].
23 avqust 2014-cü ildə İran sərhəddinə qədər 253 km uzunluğunda olan Türkmənistan dəmiryolu hissəsinin inşası başa çatır[19].
Şimal-Cənub dəmir yolunun açılış mərasimi 3 dekabr 2014-cü ildə Türkmənistan Prezidenti Qurbanqulu Berdiməhəmmədov, İran Prezidenti Həsən Ruhani və Qazaxıstan Prezidenti Nursultan Nazarbayevin iştirakı ilə keçirilir[20].
Maliyyələşdirilmə[redaktə | mənbəni redaktə et]
Dəmir yolunun Şimal türkmənistan seqmentinin bir hissəsi (Bereket-Qızılgaya-Serxetak) 225 milyon dollar məbləğində Asiya İnkişaf Bankı tərəfindən qismən (75%) maliyyələşdirilir. Türkmənistandakı beynəlxalq dəmir yolunun digər bir hissəsi (Bərəkət-Ətrək) İslam İnkişaf Bankından 371 milyon dollar kredit ilə tikilir[21].
Qazaxıstan ərazisindəki iki illik 145 km tikintinin dəyəri 65 milyard təngə (430 milyon dollar) təşkil edib.
İranın Gürgan - İncəburun hissəsinin 78,5 km-lik hissəsinin inşası 10 ay çəkmiş və 130 milyard tümənə (106 milyon dollar) başa gəlmişdir.
İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
- ↑ "Qazaxıstan Fars körfəzinə çıxış əldə etdi". 2014-11-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-11-17.
- ↑ Развитие железнодорожного транспорта Arxivləşdirilib 2014-12-09 at the Wayback Machine, railway.gov.tm
- ↑ "Международный транспортный коридор «Север — Юг»". 2014-08-26 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-11-17.
- ↑ Шустов, Александр. "И все-таки коридор «Север — Юг»… Насколько удачно Туркмения «впишется»". Фонд стратегической культуры. 30.03.2009. 2012-07-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-04-15.
- ↑ "Соглашение о строительстве железнодорожной линии Узень (Казахстан) — Кызылкая — Берекет — Этрек (Туркменистан) — Горган (Иран)". Посольство Республики Казахстан в Туркменистане. 16 октября 2007 года. 2012-07-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-04-15.
- ↑ "Новая магистраль открывает новые возможности для предприятий Казахстана и Туркменистана, стимулируя экономический рост и повышение благосостояния наших народов — Глава государства". 2014-07-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-11-17.
- ↑ "Казахстанская часть транснационального проекта «Узень — граница с Туркменистаном» завершена". zakon.kz. 5 декабря 2011 года. 2012-07-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-12-06.
- ↑ По новой железной дороге Узень — государственная граница с Туркменистаном начал ходить пригородный поезд Узень — Болашак Arxivləşdirilib 2014-12-07 at the Wayback Machine, railways.kz, 17/01/2013
- ↑ Дорога не достроена, вице-премьер уволен Arxivləşdirilib 2014-12-07 at the Wayback Machine, gundogar.org, 14.01.2013
- ↑ Президенты Казахстана и Туркменистана открыли новый железнодорожный переход между двумя странами Arxivləşdirilib 2019-02-07 at the Wayback Machine, kt.kz, 11.05.2013
- ↑ "Президенты Казахстана и Туркмении открыли дорогу, дающую выход к Персидскому заливу". 2013-06-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-11-17.
- ↑ "Путь стабильного развития". 2016-03-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-06-18.
- ↑ "Президенты Туркменистана и Казахстана открыли туркмено-казахстанский участок транспортного коридора «Север — Юг»". 2014-12-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-11-17.
- ↑ "Дорога к новым горизонтам развития". 2019-02-07 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-11-17.
- ↑ "Туркменистан расторгает контракт с иранской компанией". 2016-03-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-11-17.
- ↑ Иран пригласил Кыргызстан присоединиться к строительству ЖД «Казахстан-Туркменистан-Иран»
- ↑ Иран ввёл в эксплуатацию железную дорогу до Туркменистана Arxivləşdirilib 2014-12-14 at the Wayback Machine, ansar.ru, 27 мая 2013
- ↑ "Турция готова присоединиться к транспортному коридору Иран-Туркменистан-Казахстан — президент". 2013-10-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-11-17.
- ↑ "Досрочно завершено строительство туркменского участка транспортного коридора «Север — Юг»!". 2019-02-07 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-11-17.
- ↑ "При участии Президентов Туркменистана, Казахстана и Ирана состоялась торжественная церемония стыковки железнодорожной магистрали «Север — Юг»". 2019-02-07 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-11-17.
- ↑ "АБР профинансирует строительство части туркменского отрезка железнодорожного коридора Север — Юг". 2019-02-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-11-17.