Türkiyədə insan hüquqları

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç

Türkiyədə insan hüquqları — 1982-ci il Konstitusiyasının 90-cı maddəsinə əsasən, daxili qanunvericilikdən üstün olan müxtəlif beynəlxalq hüquq müqavilələri ilə qorunur. Mülki və Siyasi Hüquqlar üzrə Beynəlxalq Pakt Türkiyə tərəfindən 2000-ci ilə qədər imzalanmamışdır.[1] Hər halda, bu günə qədər Türkiyə Birləşmiş Millətlər Təşkilatının 18 beynəlxalq insan hüquqları müqaviləsindən 16-nın iştirakçısıdır.[2] Avropa İttifaqı (Aİ) ilə aparılan danışıqlarda insan haqları məsələsi böyük əhəmiyyət kəsb edir.

2022-ci ildə "Freedom House" Türkiyənin insan haqlarını 100 baldan 32 (azad deyil) olaraq qiymətləndirmişdir.[3]

Ümumi baxış[redaktə | mənbəni redaktə et]

Kəskin insan haqları məsələlərinə xüsusilə Türkiyədə yaşayan kürdlərin statusu daxildir. PKK münaqişəsi illər ərzində çoxsaylı insan haqlarının pozulmasına səbəb olmuşdur. Ölkədə yaşamaq hüququ, işgəncə, ifadə azadlığı, eləcə də din, sərbəst toplaşma və birləşmək azadlıqları ilə bağlı müzakirələr davam edir.

2009-cu ildə Türkiyə İnsan Hüquqları Fondu işgəncə, pis rəftar və həbsxanada kiçik qrupların təcrid olunması da daxil olmaqla insan hüquqlarının pozulmasını təfərrüatlandıran iki hesabat yaymışdır.[4] Hesabatlarda 15 illik hərbi idarəçilik dövründə həbsxana şəraitində 419 ölüm qeydə alınmışdır və təkcə 2008-ci ildə həbsxanalarda 39 ölüm halı baş tutmuşdur. Fövqəladə vəziyyət səlahiyyətləri altında bir neçə jurnalistin həbs olunaraq həbsxanalarda saxlanması, terrorizm, "dövlət əleyhinə fəaliyyət", "türklüyü ləkələmək" və ya "islamı təhqir etmək" iddiaları ilə bağlanan və ya dövlət tərəfindən ələ keçirilən media orqanları ilə media azadlığına təzyiqlər artmışdır.[5][6]

Türkiyə hələ də azlıqların öz ana dillərində ibtidai təhsil almasını qadağan edən qeyri-demokratik və ya avtoritar qanunları saxlayır. Türkiyənin Mülki və Siyasi Hüquqlar üzrə Beynəlxalq Paktı imzalamasına baxmayaraq, ölkənin ən böyük azlığı, əhalinin 15%-ni təşkil edən kürdlərin öz müqəddəratını təyin etmək hüququ yoxdur. 2017-ci ilin martında Birləşmiş Millətlər Təşkilatı Türkiyə hökumətini etnik kürd azlığına qarşı "kütləvi dağıntılar, qətllər və çoxsaylı digər ciddi insan haqları pozuntuları"nda ittiham etmişdir.[7]

İşçi hüquqları[redaktə | mənbəni redaktə et]

Konstitusiyanın 51-ci maddəsi işçi qüvvəsinin "icazə almadan" həmkarlar ittifaqı yaratmaq, "ittifaqa üzv olmaq və üzvlükdən sərbəst çıxmaq hüququna malik olmaq" hüququnu təsdiq edir. 53-cü və 54-cü maddələr işçilərin müvafiq olaraq kollektiv danışıqlar aparmaq və tətil etmək hüququnu təsdiq edir. Qanun dövlət qulluqçularının, həyat və əmlakın mühafizəsi ilə məşğul olan ictimai işçilərin, kömür hasilatı və neft sənayesi, sanitariya xidmətləri, milli müdafiə, bank və təhsil işçilərinin tətillərini qadağan edir. Buna baxmayaraq, sözügedən sektorlarda çalışan bir çox işçilər ümumi cəzasız qalaraq bu məhdudiyyətləri pozaraq tətillər keçirmişdilər. Qanun tələb edir ki, sövdələşmə agenti olmaq üçün həmkarlar ittifaqı müəyyən bir iş yerindəki işçilərin 50 faizi üstəgəl bir işçini və həmin sənayedəki bütün işçilərin 10 faizini təmsil etməlidir. Əmək qanunvericiliyi həmkarlar ittifaqı rəhbərlərinin siyasi partiyaların məmuru olmasını və ya başqa cür vəzifələri yerinə yetirməsini, hər hansı mənfəət əldə edən müəssisədə işləməyi və ya onların fəaliyyətində iştirak etməyi qadağan etmişdir.[8]

2003-cü il Əmək Aktı 45 saatlıq iş həftəsi təyin etmişdir. Bu, cinsi, dini və ya siyasi mənsubiyyətinə görə diskriminasiyanı qadağan etmiş, üzrlü səbəb olmadan işdən çıxma halında kompensasiya almaq hüququ təmin etmişdir. Qanun həmçinin, gündəlik iş saatının 11 saatdan çox ola bilməyəcəyini əmr etmişdir.[9]

Türkiyədə 1930-cu illərdən etibarən Avropa modellərinə əsaslanan standart dövlət pensiya sistemi mövcuddur. Bundan əlavə, 1999-cu ildən Türkiyədə 4447 saylı Qanun ilə elan edilmiş bütün işçilər üçün məcburi olan dövlət tərəfindən idarə olunan işsizlik sığortası sistemi mövcuddur.[10]

Ərazidən kənar[redaktə | mənbəni redaktə et]

2017-ci ilin mayında Rəcəb Tayyib Ərdoğanın mühafizəçiləri Vaşinqtondakı Türkiyə səfirliyi qarşısında kürd hüquqlarının müdafiəsi ilə bağlı meydana çıxmış etirazçılara hücum etmişdilər.[11]

Həmçinin bax[redaktə | mənbəni redaktə et]

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. ↑ Arat, Zehra F. Kabasakal. Human Rights in Turkey. University of Pennsylvania Press. 1 January 2011. ISBN 978-0812201147 – Google Books vasitəsilə.
  2. ↑ The info was achieved through "Arxivlənmiş surət". Archived from the original on 2014-07-26. İstifadə tarixi: 2024-04-30.; accessed on 11 January 2022
  3. ↑ "Freedom House, 2022 report". 2023-05-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-04-30.
  4. ↑ The report of Amnesty International on Prosecution of Religious Activists Arxivləşdirilib 2019-11-10 at the Wayback Machine was published in November 1987
  5. ↑ "Russia, China and Turkey top yearly list of music freedom violations". freemuse.org. 19 February 2015 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 19 February 2015.
  6. ↑ "Turkey". freedomhouse.org. 4 July 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 29 January 2015.
  7. ↑ Section, United Nations News Service. "Turkey: UN report details allegations of serious rights violations in country's southeast". 10 March 2017. 17 May 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 28 April 2017.
  8. ↑ "Turkey". 2009-02-26 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
  9. ↑ "Turkey Continues Its Reform Of Labor And Employment Laws Despite Waning Enthusiasm For EU Membership – Employment and HR – United States". 2017-01-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-01-09.
  10. ↑ "For the full text of the law see www.mevzuat.adalet.gov.tr, an official site of the Justice Ministry; accessed on 22 October 2009". 25 February 2013 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 December 2009.
  11. ↑ "Kurdish protesters attacked by Erdoğan's bodyguards at DC demonstration sue Turkish government". 2019-02-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-02-17.

Əlavə ədəbiyyat[redaktə | mənbəni redaktə et]

Xarici keçidlər[redaktə | mənbəni redaktə et]

Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Türkiyədə_insan_hüquqları&oldid=7614248"