Vaxtanq Orbeliani
| Vaxtanq Vaxtanqoviç Orbeliani | |
|---|---|
| gürc. ორბელიანი, ვახტანგ ვახტანგოვიჩი | |
 | |
| Doğum tarixi | 5 aprel 1812 |
| Vəfat tarixi | 29 sentyabr 1890 (78 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Milliyyəti | gürcü |
| Uşağı | |
| Anası | Təklə Baqrationi |
| İxtisası | hərbçi |
| Fəaliyyəti | şair |
| Əsərlərinin dili | gürcü, rus |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Aleksandr Vissarionoviç Abaşeli (gürc. ალექსანდრე (ისააკ) ბესარიონის ძე აბაშელი;5 aprel 1812 – 29 sentyabr 1890, Tiflis[1]) — gürcü şairi, romantiki, knyazı və general-mayoru.
Nəsl şəcərəsi[redaktə | mənbəni redaktə et]
Gürcüstanın qədim aristokrat nəslinin nümayəndəsi idi. O, Polkovnik knyaz Vaxtanq Dmitriyeviç Orbelianinin (1769–1.03.1812) və Kartli-Kaxeti çarlığının sonuncudan əvvəlki çarı olan II İraklinin qızı knyaginya Təklə Baqrationinin (Fekla) (1776–1846) oğlu idi.
Həyatı[redaktə | mənbəni redaktə et]
Vaxtanq Orbeliani 1812-ci il aprelin 5-də anadan olub. Onun atası, polkovnik Vaxtanq Dimitriyeviç Orbeliani gələcək şairin anadan olmasına iki ay qalmış üsyankar Kaxetiya kəndliləri tərəfindən öldürülüb. Atanın xatirəsinə oğula Vaxtanq adı verildi. Vaxtanqın anası Təklə Orbeliani çar II İraklinin ən kiçik sevimli qızı idi.
Balaca Vaxtanq on üç yaşına qədər anasının himayəsi altında böyümüşdü. Anası ona oxumağı və yazmağı öyrətmişdi və Vaxtanqın dünyagörüşü onun təsiri altında formalaşmışdı. 1825-ci ildə oğlanı Tiflis "Zadəgan məktəbi"nə qoydular, üç ildən sonra isə Vaxtanq Sankt-Peterburqa göndərildi. Orada o, təhsilini Kadetlər Korpusunda davam etdirdi, amma Sankt-Peterburq iqlimi gənc üçün zərərli oldu və iki ildən sonra o, Gürcüstana qayıtdı.
1830–1832-ci illərdə Orbeliani ailəsini yanında yaşayır və özünütəhsillə məşğul olur. O, rus və fransız dillərini uğurla mənimsəyir. Bu illərdə o, rus və Qərbi Avropa ədəbiyyatının bir çox görkəmli nümayəndələrinin yaradıcılığı ilə hərtərəfli tanış olur. Onun oxuduğu şəxslər arasında Vilyam Şekspir, Aleksandr Puşkin, Yohann Volfqanq Göte, Fridrix Şiller, Viktor Hüqo vardı.
Sonralar Puşkinin təsiri gürcü şairinin yaradıcılığında öz əksini tapdı. Elə həmin illərdə V. Orbeliani o dövrün gürcü gəncləri ilə, xüsusən onun poetik yaradıcılığının ilhamvericisinə çevrilən Solomon Dodaşvili ilə yaxınlıq edir.
Vaxtanq Orbeliani 1832-ci ildə üstü açılan gürcü zadəganlarının Rusiya hakimiyyətinə qarşı çevriliş cəhdində iştirakçı olmuşdu. Sui-qəsdin əsas iştirakçılarından biri kimi o, ölüm cəzasına məhkum edildi, daha sonra bu hökm Gürcüstandan Kaluqaya sürgün ilə əvəz olundu. Dörd il sonra, 1837-ci ildə Vaxtanq Orbeliani cəzasını çəkdikdən sonra Gürcüstana qayıtdı. 1838-ci ildə hərbi xidmətə qəbul edildi. O, bir çox müharibələrdə və döyüş kampaniyalarında iştirak etməli oldu. Bir zamanlar Vaxtanq Kuban bölgəsinin hökmdarı idi.
1860-cı ildə ona general-mayor rütbəsi verildi. 1864-cü ildə isə o, Zaqafqaziya ordusuna göndərilir. Həmin il V. Orbeliani Kəndli İşləri üzrə Komissiyanın üzvü təyin edilmiş və müxtəlif vaxtlarda arbitraj hakim vəzifəsini tutmuşdur. V. Orbeliani 1890-cı il sentyabrın 29-da (köhnə üslubda) Tiflisdə vəfat etmişdir.[2]
Yaradıcılığı[redaktə | mənbəni redaktə et]
Vaxtanq Orbeliani 1857-ci ildən nəşr edilməyə başlanmışdı, lakin onun şeirlərinin çoxu 1879–1890-cı illərə aiddir. Gürcüstanla bağlı xatirələr onu — "küldən və xarabalıqdan yenidən doğulmasını, əfsanəvi Simurq quşu kimi gözləməyə vadar edir; inanır ki, "ataların əməlləri yer üzündən yox olmayacaq, indi yazıq xarabalıqlar bir daha dolğun həyatla alovlanacaq" ("Ümid" şeiri) yazmağa məcbur etmişdi.
O, vətənpərvərliyinin bütün şövqünü iki ən yaxşı əsərinə – "Ümid" və "Yetim"də canlandırıb. Sonuncu şeir XII əsr gürcü şairi Şota Rustavelinin həyatından əsas məqamların lirik rekreasiya təcrübəsidir. Burada onun şiddəti cazibə və zərif incəliklə əlaqələndirmək qabiliyyəti ən aydın şəkildə özünü göstərir. O, öz yaradıcılığında milli qəhrəmanların rəşadətlərini tərənnüm etmiş, vətənin əldən getmiş müstəqilliyinin kədərini ifadə etmişdir ("Əlvida", "Ümid", "Vətənin cavabı", "Herakli və onun dövrü" şeirləri və s.).
O, fars poeziyasının təqlidlərini Qərbi Avropa mənzum və gürcü poeziyasının ənənələrinə qarşı qoymuşdu. O, həm də Qafqaz təbiətinin əzəmətini məharətlə canlandırırdı; onun hər bir şeirində birdən-birə "sakit sehrli yuxu"nu əvəz edən dinc mənzərə, sonra fırtınalı və qorxulu hadisələr var.
Bəzən onun şeirlərində siyasətin, gündəkik həyatın qəzəbinin əks-sədası hiss olunur: eqoizmi pisləyir ("Biz niyə doğulmuşuq"), gənc gürcü ədəbiyyatının ("Çarina") meyllərinə toxunur. Orbelianinin şeirlərinin tam toplusu (gürcü dilində) 1894-cü ildə tərcümeyi-halıyla birlikdə İlya Çavçavadzenin redaktəsi ilə nəşr edilmişdir. Vaxtanq Orbelianinin tam əsərləri sonuncu dəfə 1928-ci ildə Tiflisdə "Gürcüstan kitabı" nəşriyyatında işıq üzü görüb.
Ailəsi[redaktə | mənbəni redaktə et]
O, (1842-ci ildən) Yekaterina Vasiliyevna İlyinskaya (1828–1883) ilə ailəli olub. Bu evlilikdə onların iki övladı var idi:
- Oğlu — Hüquqşünas Nikolay Vaxtanqoviç Orbeliani (1845–1925) Nina Nikolayevna Tumanova (1852–1911) ilə evli olub (1871-ci ildən).
- Qızı — Məryəm Vaxtanqovna Cambakur-Orbeliani (1852–1941), ictimai xadim, müəllim, femenist. O, general-mayor, Tiflis dairəsinin zadəganlarının lideri, knyaz Aleksandr İvanoviç Orbeliani ilə evli idi.
İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
- ↑ 1 2 Орбелиани Вахтанг Вахтангович // Большая советская энциклопедия (rus.): [в 30 т.]. / под ред. А. М. Прохоров 3-е изд. Москва: Советская энциклопедия, 1969.
- ↑ История Грузинской Литературы стр. 63 Arxivləşdirilib 2011-05-17 at the Wayback Machine
Ədəbiyyat[redaktə | mənbəni redaktə et]
- // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). СПб.. 1890–1907.
- Хаханов А. С., "Из истории современной грузинской литературы. Кн. В. В. Орбелиани" ("Русская мысль", 1896, кн. 5).
- Грузинские романтики (под ред. Н. Тихонова и Ю. Тынянова), Л., 1940;
- Барамидзе А. Г., Радиани Ш., Жгенти Б., История грузинской литературы, Тб., 1958.