Yusif bəy Yusifbəyli
 | Bu məqalədəki məlumatların yoxlanılabilər olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
| Yusif bəy Yusifbəyli | |
|---|---|
| Doğum tarixi | 1852 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 1922 |
| Uşaqları |
|
| Partiyası | |
Yusif bəy Həşim bəy oğlu Yusifbəyli — Azərbaycan Demokratik Cümhuriyyətinin görkəmli dövlət xadimi, baş naziri Nəsib bəy Yusifbəylinin atası.
Həyatı
1852-ci ildə Gəncədə tanınmış ziyalı ailəsində anadan olmuşdur. O, Nəsib bəy, Həmid bəy və Eyyub bəy kimi istiqlal üçün çalışmış oğullar tərbiyə etmişdir. Atası Həşim bəy Gəncə xanı Cavad xanın vəziri Usub bəyin nəvəsi idi.
Ulu baba Usub bəyin igid oğlu Eyyub bəyin oğludur. 1804-cü ildə Cavad xan şəhid olanda rus zabiti onun meyidinə tüpürmək istəyib. Mərhumun qayını və vəziri Usub bəyin igid oğlu Eyyub bəy kütlə içindən çıxaraq rus zabitini öldürmüşdü. Həşim bəy iş dalınca İrana gedir və bir daha geri qayıtmır. Ailənin tək övladı olan Yusif bəy anası Bəşirət xanımın himayəsində böyümüşdür. O, dövrünün ən qabaqcıl maarifpərvər qadınlarından idi. Bəşirət xanım Üzeyir bəy Hacıbəyovun atası Əbdülhüseyn bəyin bibisidir.
Maarifçilik hərəkatı
Bu maarifpərvər qadın Gəncədə xüsusi rus məktəbinin açılmasında fəal iştirak edib. Həmin məktəb Cavad xanın dəftərxanasında fəaliyyət göstərib. Məktəbdə cəmisi 7 şagird oxuyurdu. Onlardan dördü erməni, ikisi yəhudi, biri isə Yusif bəy idi. Müəllimlər Tiflisdən gəlirdilər.
Peterburqda oğlunu universitetə qoymaq üçün Bəşirət xanım Gəncə qubernatorunun verdiyi sənəd əsasında Rusiya imperatoru II Aleksandrın qəbuluna getmişdir. Yusif bəyi anası ilə birlikdə imperatorun qardaşı qəbul edib və Yusif bəy Peterburq universitetinin hüquq fakültəsinə qəbul olunur.
Ali təhsil aldıqdan sonra Gəncəyə qayıdır. Lakin xaçpərəst olmadığına görə ən aşağı işlərdən birinə - Yelizavetpol (Gəncə) qəza məhkəməsinə tərcüməçi vəzifəsinə işə götürülür. Nənəmin söylədiyinə görə, dadam həmişə deyirmiş ki,Yusif byin ailəsində həmiş müstəqillik söhbəti getmişdir.
Təşkilatlanma gedən evin taleyi
Hacıkənddəki ikimərtəbəli yaylaq evimizə arabir Gəncənin sayılıb-seçilən adamları yığışardı. İstiqlal, müstəqillik, muxtariyyat haqqında çoxlu söhbətlər gedərdi. Hacıkənddə qubernatorun da yaylağı var idi. Qubernatora Yusif bəyin evində yığıncaqlar keçirilməsi barədə məlumat verilir və ermənilərə evi yandırmaq göstərişi verir. 1905-ci ilin yanvarında ermənilər həmin evi yandırırlar. Çox illər sonra yanğını bilavasitə törədənlərdən biri bunu etriaf edir. 1964-cü ildə Hacıkənddəki "İnşaatçılar" pioner düşərgəsində ermənilərin yaşadığı Çaykənd kəndindən olan 80 yaşlı erməni Levon düşərgədə ocaqçı işləyirdi. Levon danışırdı ki," 1905-ci ildə Gəncə qubernatoru atamı yanına çağırdı. O vaxt 21 yaşım var idi. Atamla bərabər mən və əmim oğlu da qubernatorun qəbulunda olduq. Qubernator bizə Yusif bəyin Hacıkənddəki evinə od vurmağı tapşırdı. Tapşırığa elə həmin günün axşamı əməl olundu. "
Sonradan yandırılmış evin birinci mərtəbəsini Yusif bəy bərpa etdirib. Sovet vaxtı bu evin bir hissəsində mülki müdafiə komitəsi yerləşirdi.
"Türk sosial-federalist inqilabı" komitəsi
1905-ci ildə, erməni quldurlarının fəallaşdığı bir vaxtda, Yusif bəy, oğlu Həmid bəy, dostu və qohumu, millət atası sayılan Ələkbər bəy Rəfibəyli, Ələsgər bəy Xasməmmədli bərpa edilmiş evdə "Türk sosial-federalist inqilabı" adlı komitə yaratmağı qəraralırlar. İntibahnamə hazırlanmaq, çap etdirmək və kütlələr arasında paylanmaq qərara lınıt.
Həmin təşkilat Azərbaycana muxtariyyat verilməsi və Rusiyanın federativ şəkildə qurulması ideyasını qoyan ilk siyasi qüvvə oldu. Komitənin əsasında "Qeyrət" təşkilatı yaradıldı. Bəzi sənədlərdə "Tatar sosialistlər, federalistlər, inqilabçılar partiyası" adlanan təşkilatın rəhbərliyinə Ələkbər bəy Rəfibəyli, Yusif bəy Yusifbəyli, Ələsgər bəy Xasməmmədov və Həmid bəy Yusifbəyli daxil idilər. El ağsaqqalı Ələkbər bəy Rəfibəyli həmin partiyanın rəhbərliyinin Həmid bəy Yusifbəyliyə tapşırılmasını təklif etmişdi.
"Qeyrət" partiyası Gəncə məkanında çoxlu işlər görməsinə baxmayaraq, çarizmin fitvası ilə 1905-ci ildə erməni-daşnak quldurları tərəfindən azərbaycanlılara qarşı soyqırımı törədildi. Soyqırımların qarşısını almaq məqsədi ilə Əhməd bəy Ağayev 1906-cı ildə Şuşada "Difahi" partiyası yaratdı. "Difahi" ən çox Gəncə və Gəncə quberniyasında fəaliyyət göstərirdi.
"Difahi" Partiyasının Gəncə təşkilatı
"Difahi"nin Gəncə təşkilatının sədri Mirzə Məhəmməd Pişnamazzadə, müavini isə Ələkbər bəy Rəfibəyli idi. Yusif bəy və Həmid bəy Yusifbəylilər, Ələkbər bəy və Ələsgər bəy Xasməmmədli qardaşları, Həsən bəy Ağayev, Məhəmməd Hüseyn Rəfiyev təşkilatın ən fəal üzvləri idilər. Həsən bəy Ağayevlə Xasməmmədlilər Yusif bəyin qohumları idilər.
İstər "Qeyrət", istərsə "Difahi" partiyasının əsasən gizli yığıncaqları Yusif bəyin Hacıkənddəki "Lemsə bulağı" deyilən yerdəki yaylaq evində keçirilirdi. Çünki, bu ev şəhərdən nisbətən uzaq ərazidə yerləşirdi.
"Difahi"nin Mərkəzi Komitəsi Bakıda olsa da, Gəncə təşkilatı daha nüfuzlu və fəal idi. Bu təşkilata ilk dəfə Mirzə Məhəmməd Pişnamazzadə sədrlik edib. M.M.Pişnamazzadə "Difahi"dəki fəaliyyətinə görə Kazan şəhərinə sürgünə göndərilir. Bundan sonra "Difahi"yə Ələkbər bəy Rəfibəyli sədrlik edir. Təşkilata Həmid bəy Yusifbəyli, Ə.Xasməmmədov, Məşədi Əli Rəfiyev, M.Qazıyev, Molla İsmayılzadə, Q.M.Həmzəyev daxil idilər.
"Difahi"nin əsas məqsədi ermənilərin rusların köməkliyi ilə azərbaycanlılara qarşı törətdikləri zorakılığın və soyqırımın qarşısını almaq idi. Xalq arasında bu təşkilat "Qisas" kimi də adlanırdı. Erməni terrorunun qarşısını almaqda, eləcə də erməni qatillərini cəzalandırmaqda qorxmaz, igid, qaçaq Dəli Alının fəaliyyəti böyük olub. "Difahi"nin fəaliyyəti nəticəsində demək olar ki, Gəncədə erməni terroruna son qoyuldu.
1917-ci il fevral inqilabından sonra Nəsib bəy Yusifbəylinin rəhbərliyi ilə "Qeyrət" siyasi arenaya yeni ad altında - "Türk-ədəmi-mərkəziyyət" partiyası kimi daxil oldu. Bundan sonra Yusif bəy siyasi fəaliyyətini dayandırıb.
Şəxsi keyfiyyətləri
Deyilənə görə Yusif bəy çox xeyirxah, kövrək adam idi. Hamıya əl tuturdu, köməkliyini əsirgəmirdi. Dayələrinin əri bir Novruz bayramı axşamı Yusif bəyə çuxa bağışlayır. Yusif bəy cavab olaraq dayənin ərinə deyib ki, sən mənə çuxa bağışladın, mən də sənə olduğunuz evi bağışlayıram. Gəncə toxuculuq kombinatının ərazisi, yeni İrəvan qəsəbəsinin sahəsi, "Quruqov" adlanan torpaqlar, Gəncənin kənarındakı Quşqara deyilən yerdəki ağ torpaqlar Yusif bəyə məxsus olub.
MTN-in arxiv sənədlərindən məlum olur ki, şəhərin kənarında Yusif bəyin kərpic zavodu da olub. Yusif bəy Gəncədə üç kəhriz çəkdirib. Həmin kəhrizlərdən biri Yusif bəyin məhləsində, biri toxuculuq kombinatının ərazisində, biri isə yeni İrəvan qəsəbəsi yerləşən yerdə çəkilib. 1960-cı illərin əvvəllərinə qədər fəaliyyət göstərən kəhrizlər baxımsızlıqdan batıb.
Vəfatı
Yusif bəy uzun sürən xəstəlikdən sonra 1922-ci ildə vəfat edib. Ölümünün sürətlənməsinə səbəb isə Nəsib bəyin qətl edilməsi xəbərini eşitməsi olub. Bundan sonra isə Yusifbəylər nəsli Sovet hakimiyyətinin təqiblərinə məruz qalır.
Mənbə
- "Milli mövqeyindən çəkinməyən dönməz mübarizlər". "Ülfət" qəzeti.