Qaşqar döyüşü (1933)
Qaşqar döyüşü (1933) | |||
---|---|---|---|
Çin vətəndaş müharibəsi, Kumul üsyanı | |||
| |||
Tarix | 1933-cü il[1] | ||
Yeri |
Çin Respublikası Şərqi Türküstan İslam Respublikası, Qaşqar |
||
Səbəbi | Qaşqar şəhərinin uyğur və qırğız üsyançıları tərəfindən ələ keçirmək cəhdi | ||
Nəticəsi | Nəticəsiz | ||
Ərazi dəyişikliyi | Şərqi Türküstan | ||
Münaqişə tərəfləri | |||
|
|||
Komandan(lar) | |||
|
|||
Tərəflərin qüvvəsi | |||
|
|||
Qaşqar döyüşü (1933) (çin. 喀什戰役) — 1933-cü ildə Kumul üsyanı zamanı Qaşqar şəhərinin uyğur və qırğız üsyançıları tərəfindən ələ keçirmək cəhdi zamanı baş vermiş döyüş. Şəhər Çin Respublikası, Çin İnqlab Ordusunun 36-cı Diviziyasının huey və han əsgərlərindən ibarət qarnizon tərəfindən qorunurdu. Üsyançılar döyüş sonrası şəhərə daxil olsa da, Qaşqar ağır döyüşdən sonra huey və han çinlilərin nəzarətində qaldı.
Tarixi
Sincan əyalətinin valisi Sin Şurenin Şərqi Türküstandakı muxtar Kumul və Turfan xanlıqlarını ləğv etməsi və mürtəce siyasət yürütməsi Hacı Niyazi Xocanın rəhbərliyi ilə 1931-ci il fevralın 20-də uyğur üsyanın başlamasına səbəb oldu. Əvvəlcə üsyan Komul bölgəsini əhatə etdi, sonra Mahmud Muhitinin rəhbərlik etdiyi Turfana da yayıldı. Demək olar ki, paralel olaraq, Məhəmməd Əmin Buğra və Sabit Damollanın rəhbərliyi ilə Xotanda üsyana qoşuldu. Qısa müddət sonra Şərqi Türkistanın digər bölgələrini də: Qaşqar və Külçəni də üsyan alovu bürümüşdür.
Qaşqar şəhəri uğrunda döyüş
1933-cü ildə Qaşqar şəhəri Çin Respublikası, Çin İnqlab Ordusunun 36-cı Diviziyasının nəzarətində idi. Şəhəri qoruyan qarnizonun tərkibi han və huey xalqlarından ibarət çinli hərbçilərdən təşkil olunmuşdu. Onlara huey general Ma Zçanq rəhbərlik edirdi.
Buğra qardaşlarının[39] və Tofiq bəyin rəhbərliyində olan uyğur və qırğızlardan ibarət hərbi qüvvələr, general Ma Zçanqın komandanlıq etdiyi huey qoşunlarından Yeni Kaşqar şəhərini almağa çalışdılar. Lakin şəhəri ələ keçirməyə müvəffəq ola bilmədilər. Seyid (Məhəmməd peyğəmbərin nəsli) titulunu daşıyan və 1933-cü il avqustun 26-da Qaşqara gələn suriyalı bir ərəb səyyahı olan Tofiq bəy, sentyabr ayında huey qoşunları tərəfindən qarnından vurularaq yaralandı. Bir qədər əvvəl Ma Zçanq uyğur üsyançılarının liderlərindən biri Timur Bəyin qətlini təşkil etmiş və başını kəsərək 1933-cü il avqustun 9-da İd Kah məscidin yaxınlığında asaraq ümumi tamaşaya qoymuşdur.
General Yanın komandanlığında olan huey əsgərləri də Ma Zçanqın ordusunun tərkibinə daxil olundu. Bir neçə han mənşəli çinli zabitlər, 36-cı Diviziya tərkibindəki Ma Zçanqın bölməsinin yaşıl formasını geyinmişdilər. Ehtimal ki, onlar İslamı qəbul etmişdilər.[40] Döyüş zamanı qırğızlar uyğurların şəhəri talan etməsinin qarşısını aldılar, çünki bunu özləri etmək istəyirdilər. Onlar han və huey olan çinli zabitlərin türk mənşəli qadınlarını və həyat yoldaşlarının əşyalarını oğurlayaraq öldürməyə başladılar.[41]
İstinadlar
- ↑ Ondřej Klimeš. Struggle by the Pen: The Uyghur Discourse of Nation and National Interest, c.1900-1949. BRILL. 8 January 2015. 122–. ISBN 978-90-04-28809-6.
- ↑ "FIGHTING IS SEVERE Tungans and Turkis Clash in Chinese Turkestan". The Montreal Gazette. 11 October 1933. İstifadə tarixi: December 12, 2010.