Turfan

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keçin Axtarışa keçin
Turfan
42°57′00″ şm. e. 89°10′56″ ş. u.
Ölkə
Tarixi və coğrafiyası
Sahəsi
  • 69.759,31 km²
İqlimi quraq iqlim
Saat qurşağı
Əhalisi
Əhalisi
  • 622.903 nəf. (2010)[1]
Rəqəmsal identifikatorlar
Telefon kodu +86 995
Poçt indeksi 838000
Nəqliyyat kodu 新K
Digər
tlf.gov.cn
Xəritəni göstər/gizlə
Turfan xəritədə
Turfan
Turfan
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar


Tarim hövzəsi III əsrdə
Turfanlı buddist uyğur kralı nökərləri tərəfindən müşayət olunur. Dunxuandakı Moqao mağaralında təsvir olunub.

Turfan (uyğ. تۇرپان, çin. sadə. 吐鲁番, pinyin: Tulufán) — Çinin Sinzyan-Uyğur Muxtar Rayonunda şəhər dairəsi. Ərazisi — 69,3 min. km². Dairənin hökuməti Qaoçan rayonunda yerləşir.

Relyefi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Qərbində Toksun bölgəsi, şimalqərbində Urumçi şəhəri, şimalında Jimisar bölgəsiQuçung bölgəsi, şərqində Piçan bölgəsi, şimalında Lopnur bölgəsisi ilə həmsərhəddir.

Qəsəbə və kəndləri[redaktə | mənbəni redaktə et]

Turfan şəhəri, iki məhəllə komitəsi (社区居民委员会; jūmínwěiyuánhùi), iki qəsəbə (镇 zhèn), yeddi çöl qışlağı (乡 xiāng) və üç özəl çöl qışlağı (虚拟乡) kimi məntəqələrdən ibarətdir.

Coğrafya və İqlim[redaktə | mənbəni redaktə et]

Turfan şəhəri Turfan hövzəsinin şimal kənarında qurulmuş, hövzənin ən çuxur yerində Ayding gölü, dəniz seviyəsindən 154,50[2] metr dərinlikdə olan bölgədə yerləşir. Beləcə Turfan dünyada Lut gölünden sonra ikinci çuxur olan hövzəsidır. Dünyanın ən isti bölgələrindən birisidir. Şərqi Türkistanda hava istiliyinin ən yüksək olduğu bir bölgədə qurulmuş olan Turfan, "Alov vahəsi" olaraq da adlandırılır.

Üzüm bağları ilə çevrili mərmər yolları ilə bütün kavlaklar birbirine bağlanmıştır. Halkı misafir perverdirlerdir. Turfan çok eskiden beri çok verimli bir vaha (Karez denilen kanal suyu ile beslenen) ve önemli bir ticaret merkezidir. Karez Turfan'da yaşayan insanların çok önemli bir buluşudur.[3] Karez yerel Uygur dilinde "kaynak" anlamındadır.[4] Tanrı Dağlarından eriyen kar suları, Karez denilen yer altı su kanalları ile Turfan Havzası'nı besler. Turfan'dan ortalama otuz kilometre güneydoğusundaki Gülbah köyünde Doğu Türkistan'ın en tatlı Kavun'u burada yetişir.

Tarix[redaktə | mənbəni redaktə et]

Diğer verilen isimler: T'u-lu-fan, Turfan, T'u-lu-fan-chen, Tufan, T'u-lu-fan-hsien, Tourfan, Lukchun ve T'urfang.[5]

Tarihsel olaraq İpek Yolunun şimal güzergahında, o zamanlarda Turfannın güneybatısında Korla ve Qaraşar Krallıkları ve güneydoğusunda da Qaraxoca (Gaochang) Krallığı bulunurdu.

Miladdan öncə, erkən II yüzyıllarında Yuezhi'ler və ya Rouzhi (Çincə: 月支, yuè zhī və ya ròu zhī; ayrıca 月氏, yuè shì veya ròu shì), ayrıca bilinir. Da Yuezhi və ya Da Rouzhi (Çincə: 大月支, dà yuè zhī veya dà ròu zhī, "büyük Yuezhi"; ayrıca Ta Yuezhi ya da Ta Rouzhi) Hunlardan şərqə Bəlxə doğru qaçırlar, sonradan Kuşan dövlətini qururlar.

Turfanın 10 km. qərbində Yamaz vadisinde milattan önce 108 - 450 yılları arasındaki dönemde eski krallıklara başkentlik yapmış tarihi Yarğol (Uygur Latin Yéziqi: Yarghol qedimki shehiri, Uyğur Pinyin Yéziqi: Yarƣol k̡ədimki xəhiri; eski ismi: Yarkhoto, Yarχoto) harabeleri bulunur.

Qaoçan Uyğur idikutluğuna (866 - 1209) Turfan qış aylarında, Beşbalık isə yay aylarında paytaxtlıq etmişdir.

Etnik tərkibi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Bu şəhər də diğər Şərqi Türkistan şəhərləri kimi aşırı miqdarda Xan Çinlilərin köçünə məruz qalıb, Uyğurlar azlığa düşürülmüşdür.

Turfan (şəhər)də yaşayan 2000-ci il sayımına göre xalqlar:

Etnik qrup Nüfus Faiz (%)
Uyğurlar 177.106 70,38%
Xanlar 55.238 21,95%
Hui 18.482 7,34%
Tujia 182 0,07%
Mancurlar 132 0,05%
Tu 98 0,04%
Monqol 77 0,03%
Tibetlilər 70 0,03%
Qazax 56 0,02%
Miao 45 0,02%
Rus 33 0,01%
Zhuang 31 0,01%
Dongxiang 30 0,01%
diğerleri 72 0,03%

İnzibati bölgüsü[redaktə | mənbəni redaktə et]

Turfan şəhər dairəsi şəhər tabeçiliyndə olan bir rayona və iki qəzaya bölünür:

# Status Ad Heroqriflər Pinyin Uyğur dili
(ərəb şrifti)
Uyğur dili
(latın şrifti)
Əhali
(2003
qeyd.)
Ərazi
(km²)
Sıxlıq
(/km²)
1 Rayon Qaoçan 高昌区 Gāochāng qū تۇرپان شەھىرى Qarahoja 260,000 13,690 19
2 Qəza Piçan
(Şanşan)
鄯善县 Shànshàn xiàn پىچان ناھىيىسى Pichan Nahiyisi 210,000 39,759 5
3 Qəza Toksun 托克逊县 Tuōkèxùn xiàn توقسۇن ناھىيىسى Toqsun Nahiyisi 110,000 16,171 7

Şəkillər[redaktə | mənbəni redaktə et]

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. Sixth National Population Census of the People's Republic of China.
  2. CIA Dünya Olgu kitabı Arxivləşdirilib 2016-10-13 at the Wayback Machine  (ing.)
  3. Turpan Arxivləşdirilib 2002-06-14 at the Wayback Machine  (ing.)
  4. Turfan Arxivləşdirilib 2002-06-14 at the Wayback Machine  (ing.)
  5. Turpan, China Page Arxivləşdirilib 2007-03-26 at the Wayback Machine  (ing.)

Xarici keçidlər[redaktə | mənbəni redaktə et]

Həmçinin bax[redaktə | mənbəni redaktə et]