Zal xan məscidi
Zal xan məscidi | |
---|---|
| |
40°10′52″ şm. e. 44°31′01″ ş. u. | |
Ölkə | Ermənistan |
Şəhər | İrəvan |
Yerləşir | İrəvan |
Aidiyyatı | İrəvan xanlığı |
Tikilmə tarixi | 1670-ci illər |
Üslubu | Azərbaycan memarlığı |
Vəziyyəti | Sovet dövründə fəaliyyəti dayandırılıb, bəzi hissələri dağıdılıb, bəzi hissələri fərqli məqsədlər üçün istifadə edilib. |
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar |
Zal xan məscidi — İrəvan şəhərinin qədim hissələrindən biri olan Şəhər bölməsində yerləşən məşhur məscidlərdən biri.[1]İrəvanın Qala ilə Təpəbaşı massivləri arasında yerləşən Köhnə şəhər adlanan hissəsindəki məscidlərdən biri Şəhər və yaxud Zal xan məscidi adlanırdı. Şəhər məscidi həcmcə Göy məsciddən nisbətən kiçik olsa da, çox gözəl olmuşdur.
Tarixi
Məscid İrəvan şəhərinin Qala və Təpəbaşı məhəllərinin arasında yerləşmişdir. Güman edilir ki, məscid 1649–1685-ci illərdə ucaldılmışdır. Henri Linçə görə, məscidin üzərində ərəb qrafikası ilə Azərbaycan türkcəsində olmaqla məscidin 1687-ci ildə tikildiyi qeyd olunmuşdur. Burdan belə başa düşülür ki, 1679-cu ildə tikilmişdir. 1928-ci ildə məscidin böyük zalı sökülmüş və yerində İrəvan oteli tikilmişdir. 1999-cu ildəki rekonstruksiyadan sonra otel Qolden Tulip İrəvan Otel adlandırılmaqdadır. Azərbaycan Dövlət Arxiv İdarəsində saxlanılan və 1949-cu ilə aid məlumata görə, Zal xan məscidi sovet dövründə sərgi salonu kimi istifadə olunmuşdur. Zal xan məscidinin istifadə məqsədi II Dünya müharibəsindən sonra dəyişdirilmişdir. Buna qədər məscidin iki mərtəbəli binası və bir çox hücrəsi mövcud olmuşdur. Hal-hazırda, Artistlər Evinin sərgi salonu köhnə məscidin binasında yerləşməkdədir.[2][3][4][5][6] H.Linçin verdiyi məlumata görə, Şəhər camisinin üzərində ərəb əlifbası ilə türk dilində məscidin hicri tarixi ilə 1098-ci ildə tikildiyi – yəni miladi təqvimi ilə 1687-ci ildə inşa edildiyi yazılmışdır. Belə anlaşılır ki, Şəhər məscidi 1679-cu il zəlzələsindən sonra inşa edilmişdir. Həmin dövrdə İrəvan bəylərbəyliyinin hakimi olan Zal xan şəhərdəki tikililərin bərpası üçün xeyli əmək sərf etmişdi. Onun dövründə inşa edilən məscidlərdən birini əhali Zal xan məscidi, yaxud isə Şəhər məscidi adlandırmışdır.
Memarlıq xüsusiyyətləri
Xarici görünüşünə görə Göy məscidə bənzəyən Zal xan məscidinin də dincəlmək üçün həyəti, sərin bağçası olmuşdur. Tədqiqatçıların verdikləri məlumata görə, Zal xan, yaxud Şəhər məscidi İrəvan şəhərinin mərkəzindəki hazırda Respublika meydanı adlanan ərazidə olmuşdur. 1928-ci ildə Şəhər məscidinin böyük zalı sökülərək onun yerində “Yerevan” hoteli inşa edilmişdir. 1999-cu ildə rekonstruksiya edildikdən sonra həmin hotel hazırda “Golden Tulip Hotel Yerevan” adlanır. Azərbaycan Respublikası Dövlət Arxivində saxlanılan 1949-cu ilə aid bir arxiv sənədində Zal xan məscidinin sərgi zalı kimi istifadə edildiyi göstərilmişdir. İkimərtəbəli binası və çoxlu hücrələri olan Zal xan məscidinin mədrəsəsinin təyinatı İkinci Dünya müharibəsindən sonra dəyişdirilmişdir. Hazırda həmin binada Rəssamlar evinin sərgi salonu yerləşir.
Həmçinin bax
İstinadlar
- ↑ Акопян, Т. X. Очерк истории Еревана. Yerevan: Издательство Ереванского университета. 1977. səh. 131.
- ↑ Nazim Mustafa. "İrəvanın tarixi – memarlıq abidələri". www.virtualkarabakh.az. 2018. 8 December 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 December 2021.
- ↑ İsmayıl Tanrıverdi. "İrəvan məscidləri". modern.az. 2015. 8 December 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 December 2021.
- ↑ ""Город минаретов": Мечети Эривани". azerhistory.com. 8 December 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 December 2021.
- ↑ Chopin, Historical monuments of the Armenian oblast (Исторический памятник Армянской области), p. 867
- ↑ Gevont Alishan, Ayrarat (Այրարատ), p. 311
Xarici keçidlər
- İrəvan məscidlərinin (o cümlədən Zal xan məscidi) qədim fotoları
- "Qərbi Azərbaycanda türk memarlıq irsinə erməni təcavüzü". www.anl.az. İstifadə tarixi: 20 iyul 2023.
- "Erməni vandallarının məhv etdikləri İrəvan məscidləri". ikisahil.az. İstifadə tarixi: 20 iyul 2023.