Çin–Qırğızıstan sərhədi
| Çin–Qırğızıstan sərhədi | |
|---|---|
 | |
| Xüsusiyyətləri | |
| Dövlətlər | |
| Uzunluğu |
|
| Tarixi | |
 |
|
Çin–Qırğızıstan sərhədi — Qırğızıstan və Çin arasındakı dövlət sərhədinin uzunluğu 1063 kilometrdir (661 mil)[1]. Qazaxıstan sərhədi ilə kəsişmə nöqtəsindən Tyan-Şanın müxtəlif dağ silsilələri və zirvələrindən təxminən cənub-qərb istiqamətində Tacikistan sərhədi ilə kəsişmə nöqtəsinə qədər uzanır. Qırğızıstanın İssıkgöl, Narın və Oş vilayətləri Çinin Sintszyan-Uyğur Muxtar Rayonuna daxil olan Kızılsu-Qırğız Muxtar Bölgəsi ilə həmsərhəddir.
Tarix
[redaktə | mənbəni redaktə et]Sərhədin tarixi XIX əsrin ortalarında, Rusiya İmperiyasının Orta Asiyaya qədər genişləndiyi və Zaysan gölü bölgəsi üzərində nəzarəti qurmağı bacardığı dövrdən başlayır. Rusiya İmperiyası ilə Tzin İmperiyası arasındakı sərhəd 1860-cı il Pekin müqaviləsində nəzərdə tutulmuşdur[2][3]. Bu sərhədlər mövcud Çin-Qazaxıstan və Qırğızıstan-Tacikistan sərhədlərindən çox fərqlənmirdi. Konvensiyaya uyğun olaraq həqiqi sərhəd xətti Çuquçak Protokoluna və Ulyasuxay müqaviləsinə əsasən Zaysan gölünü[4][5] Rusiya İmperiyası ərazisində qoyaraq çəkilir. Tsin İmperiyasının İrtış hövzəsindəki hərbi varlığı Dunqan üsyanı zamanı itirilir. Tzo Tzuntan tərəfindən Sincanın fəthi ilə, İli çayı hövzəsindəki Rusiya ilə Tsin İmperiyası arasındakı sərhəd, İli Bölgə Müqaviləsi və sonrakı bir sıra protokollarla Rusiyanın xeyrinə bir qədər dəyişdirildi. 1915-ci ildə İli Vadisi ilə Cunqar Alatau bölgəsinin sərhədlərinin daha dəqiq bir şəkildə təyin edilməsi haqqında bir müqavilə imzalanmışdır. Sərhədin ən cənub hissəsi (yəni təxminən müasir Çin-Tacikistan sərhədinin cənub yarısı) bölünməmiş qalır. Bu sərhəddin əksəriyyəti Orta Asiya və Cənubi Asiyada üstünlük qazanmaq üçün Rusiya ilə Böyük Britaniya arasındakı geosiyasi rəqabət səbəbiylə bölünməmiş qalır. Britaniya İmperiyası ilə Rusiya İmperiyası arasında baş verən "Böyük oyun" nəticəsində Əfqanıstanın Rusiya İmperiyası ilə İngilis Hindistanı arasında müstəqil bir tampon dövlət olaraq qalacağı və 1895-ci ildə Əfqanıstanda Vahan dəhlizi yaradıldığını qəbul etdilər. Çin bu razılaşmanın tərəfdaşı deyildi və bu səbəbdən Çin-Rusiya sərhədinin cənub hissəsinin sərhədləri təyin olunmamış qalmışdı.
1991-ci ildə Qırğızıstan müstəqil dövlətə çevrilir. Sovet-Çin sərhədinin bir hissəsini bu ölkəyə miras qalır. İki ölkə 1996-cı ildə sərhədlərini müəyyənləşdirir. Rəsmi demarkasiyaya Qırğızıstan müxalifətinin, xüsusən də Azimbek Beknazarovun o zamankı prezident Əsgər Akayevə qarşı Lalə İnqilabı adlı bir hərəkat başladır. Sərhəd müqaviləsi 2009-cu ildə Çinin Xan-Tenqri zirvəsinin bir hissəsini, Qırğızıstan isə İssıkgöl rayonunun cənubunda yerləşən Uzenqi-Kuş dağlıq bölgəsini qarşı tərəfə təhvil verən zaman təstiqlənir.
Sərhəd keçidləri
[redaktə | mənbəni redaktə et]Torugart keçidi (yol)
Erkeş-Tam (yol)
Tarixən şərqdə Tyan Şan dağları boyunca yerləşən Bedel aşırımından da istifadə edilmişdir.
İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ "FIELD LISTING :: LAND BOUNDARIES". The World Factbook. İstifadə tarixi: 1 February 2020.
China total: 22,457 km border countries (15): {...}Kyrgyzstan 1063 km,{...}Kyrgyzstan total: 4,573 km border countries (4): China 1063 km,{...
- ↑ Articles 2 and 3 in the Russian text of the treaty
- ↑ (#empty_citation)
- ↑ (See the map)
- ↑ "The Lost Frontier: the treaty maps that changed Qing's northwestern boundaries". 2015-03-13 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-07-17.
