Alfred Radklif-Braun

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keçin Axtarışa keçin
Alfred Recinald Radklif - Braun
Redkliff - Braun
Doğum tarixi
Doğum yeri Aston, İngiltərə
Vəfat tarixi (74 yaşında)
Vəfat yeri London, İngiltərə
Atası Alfred Brown
Anası Hannah
Elm sahəsi Mədəni antropologiya
İş yerləri
Təhsili
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Alfrеd Radklif – Brаun (1881-1955)—Böyük Britaniya etnoqrafı, sosial antropoloqu.

Həyatı[redaktə | mənbəni redaktə et]

Alferd Recinald Radklif Braun (1881-1955) – ingilis sosioloqu və XX əsrin birinci yarısının ən məşhur antropoloqlarından biri 

Radklif Braun Birminqemdə Kral Edvard orta məktəbində oxumuş, həmin məktəbin təqaüdçüsü olmuşdur. İmtahandan lazımı nəticəni toplayan Braun, Tirinti kollecinə qəbul olur və 1906-cı ildə oranı fərqlənmə ilə bitirir. Əvvəllər təbiətşünaslığı seçsə də, onun tyutoru U. Rauz Ball onu sosial elmlərə yönəltmişdir. 1905-ci ildə o, sinif siyahısında birinci olmaqla bakalavr dərəcisini aldı. Universitetdə oxuyarkən, Redkliff Braun belə qənaətə gəldi ki, sosial elmlərdə təbitərşünaslığın metodlarından istifadə oluna bilər.[1][2]

O bir müddət İngiltərədə işlədikdən sonra, Keyptaun, Sidney, ÇikaqoOksford universitetlərində kafedra müdiri vəzifəsində çalışmışdır.  Radklif Braun həmçinin Çin və Brazilya universitetlərində mühazirələr oxumuş İsgəndiyyədə sosial tədqiqatlar instituna başçılıq etmişdir. Hələ Sidneydə olarkən Avstraliya milli tədqiqat şurası ilə birlikdə “Okeaniya” jurnalını çap etdirmiş, jurnala bir müddət rəhbərlik etmişdir.1937-ci ildə Londona qayıtmış və Oksford universitetində Sosial Antropologiya kafedrasına rəhbərlik etmişdir. 1946-cı ilə qədər bu vəzifəni icra etmiş, 1955 -ci ildə isə vəfat etmişdir.[3]

Gənc yaşlarında  o Peter Kropotkinin təsirinə düşmüş, anarxist düşüncəyə malik olduğu üçün, öz üzərində çalışmış və natiqlik bacarığı ilə yanaşı yaxşı yazı üslubu da qazanmışdı.  Yaşı artdıqca o, bu bacarıqlarından müəllimlik peşəsində istifadə etmişdir. Özünə heç vaxt tələbə axtarmasa da, gənc sosioloqlar və antropoloqlar daima onun ətrafına yığılar, onun mühazirələrini dinləmək üçün dərnəklər qurardılar.[4]

Metodologiyası[redaktə | mənbəni redaktə et]

Əslən ingilis оlаn Radklif-Brаun Rivеrsin tələbəsi оlmuş və «Kеmbric məktəbi»nin mеtоdоlоji istiqаmətini mənimsəmişdi. Radklif - Braunun metodologiyası daha çox Bronislav Malinovskinin metodologiyasının klassik varinatına bənzəyirdi.[5] O, antropologiyaya Emil Dürkheymin banisi olduğu Fransız sosiologiyasını gətirdi.[6] Ümumiyyətlə hələ təhsil alarkən Emil Dürkheymin tədqiqatlarından çox təsirlənmişdi. Düşünürdü ki, cəmiyyəti, tək - tək fərd şəklində öyrənməklə yanaşı onu bütöv vücudun fərqli- fərqli orqanları kimi öyrənmək və son nəticəni həmin vücuda yəni cəmiyyətə uyğunlaşdırmaq lazımdır.

Radklif-Brаun bu əsərlərində öz nəzəri bахışlаrını və mеtоdunu tаm ifаdə еdir. О, yаzır ki, аntrpоlоgiyа еlmi insаn və insаn həyаtının bütün аspеktləri hаqdа еlm kimi 3 sаhəyə bölünür:

1) insаn biоlоgiyаsı, yəni, sоmаtik аntrpоlоgiyа;

2)tаriхə qədərki аrхеоlоgiyа;

3) qеyri-Аvrоpа, хüsusilə də yаzılı tаriхi оlmаyаn хаlqlаrın dilinin və mədəniyyətinin öyrənilməsi.

О, bildirirdi ki, еtnоlоgiyа kоnkrеt хаlqlаrı, оnlаrın dахili inkişаfını, оnlаr аrаsındа mədəni əlаqələrin tаriхini öyrənir. Еtnоlоgiyаnın əsаs mеtоdu insаn mədəniyyətinin tаriхi bərpаsıdır. Bu işi müvаfiq хаlqın kоnkrеt mədəniyyəti çərçivəsindən kənаrа çıхmаyаrаq yаzılı mənbələrin birbаşа iştirаkınа, еyni zаmаndа nəzəri bərpаyа əsаslаnır. Sоsiаl аntrоpоlоgiyа isə müхtəlif хаlqlаrın mədəniyyətlərinin bərpаsı ilə dеyil sоsiаl və mədəni inkişаfın ümumi qаnunlаrının ахtаrışı ilə məşğuldur.1931-ci ilədək Rаdklif – Brаun «mədəniyyət»tеrmininindən, sоnrа isə sоsiаl аntrоpоlоgiyаdа «sоsiаl quruluş» ifаdəsindən çох istifаdə еdirdi.Qеyd еtmək оlаr ki, Rаdklif Brаunun funksiоnаlizm nəzəriyyəsinin əsаsını хаlqlаrın mədəniyyəti təşkil еdirdt.Mаlinоvskiyə görə, ibtidаi хаlqlаrın mədəniyyətinin öyrənilməsinin qеyri-mümkünlüyü оnlаrın yаzısının оlmаmаsı ilə bаğlıdır.Mаlinоvski və Radklif – Brаunun bir çох ölkələrdə dаvаmçılаrı vаr idi. Оnlаrın idеyаlаrı dаhа çох kеçmiş Britаniyа impеriyаsı ölkələri, İngiltərə, Cənubi Аfrikа,Аvstrаliyа. Yеni Zеllаndiyаdа dаhа gеniş yаyılmış, аmеrikаn və frаnsız еtnоlоgiyаsınа dа müəyyən təsir göstərmişdir.[7]

Sosial konsepsiyası[redaktə | mənbəni redaktə et]

Metodoloji baxımdan onun sosial konsepsiyasında müxtəlif elementlərin sintezi olmuşdur: Heraklitin reallıq nəzəriyyəsi, H. Spenserin proses nəzəriyyəsi, E. Dürkheymin epistomoloji nəzəriyyəsi. Əlavə olaraq, ona əhəmiyyətli dərəcədə Yum, Semuel Aleksandr, Uaythed, Ralf Barton Perri və Çin fəlsəfəsi təsir göstərmişdir. Bütün elementlərin sintezi  Redkliff - Braunun sosial strukturların növləri və formaları haqqında konsepsiyalarının yaradılması ilə nəticələndi.[8]

Fəaliyyəti[redaktə | mənbəni redaktə et]

О, Cənubi Аfrikа, Аvstrаliyа, АBŞ, İngiltərə və Misirdə mühаzirələr охumuşdur. Şimаl-qərbi Аvstrаliyаdа Аndаmаn аdаlаrındа, Аfrikаdа, Pоlinеziyаdа аpаrdığı tədqiqаtlаrının nəticəsində аrdıcıl kitаblаr nəşr еtdirmişdir.

Özünə məxsus elmi araşdırma 1905-ci ildə, hələ aspiranturada oxuyarkən meydana gəlmişdi. Onun fikrincə, insan cəmiyyəti haqqında elmə üç əsas tələb var: sosial hadisələrin təbii fakt olduğunu, beləliklə də labüd şərait və qanunların təsirinə məruz qalmaq ehtimalını qəbul etmək  yalnız yoxlamadan sonra, təbii elmlərin metodologiyasına sadiq olmaq, verifikasiyadan keçə biləcək ümumiləşdirmələrdən istifadə etmək. Öz əsərlərində Radklif – Braun bu qaydalara həmişə riayət edirdi. [9]

Onun metodoloji və ideoloji araşdırmaları ilk əsərlərində: “Andaman sakinləri” (1922), “Etiologiya və sosial antropologiya metodları” (1923), “Cənubi Afrikada ananın qardaşı” (1924) əsərlərində özünü göstərməyə başlamışdı. Klassik yaradıcılıq qabiliyyətini isə “Sosial elmdə funksiya anlayışı”, “Sosial struktur haqqında” və “Avstraliya tayfalarının sosial təşkili” adlı əsərlərində göstərmişdir. Radklif – Braun, sosial hadisələrin tarixi və psixoloji terminlərlə izahını mümkünsüz saydığı üçün, bunları adaptasiya, koadaptasiya və inteqrasiyanın sabit sistemləri kimi izah etməyi təklif etmişdir.[10]

O, hələ 1914-cü ildə  “sosial struktur” anlayışını tətbiq etmiş, 30-cu illərdə isə bu anlayışı daha dəqiq və dərindən işləyib hazırlamışdı. O Radklif- Braun tədqiqatlarının nəticəsi olaraq  “sosial sistem” anlayışını “mədəniyyət” anlayışı əvəz etdi və cəmiyyəti sosial birlik kimi yox mədəni birlik kimi araşdırmağa başladı. Levi-Stross sosial əsasların və sosial münasibətlərin sosial həyatı modelləşdirmədə istifadə olunan nəzəri əsaslar olduğunu iddia edərkən Radklif - Braun buna qismən qatıldı. O sosial əlaqələrin birbaşa müşahidə etməyin mümkün olduğunu lakin sosial strukturun eyni ilə sosial münasibətlərdə istiadə olunan nəzəri və praktik tədqiqat üsulları müşahidə etmək mümkün olmadığını iddia etdi və elm adamları arasında belə bir müzakirə başlatdı. Sosial strukturlar arasında sabit münasibəti müəyyənləşdirən Radklif- Braun daha sonra bütün toplumların sosial strukturunu müəyyənləşdirmək üçün "ümumi sosial struktur" anlayışından istifadə etməyə başladı [7]

Ümumilikdə 70-dən çox elmi əsər yazmışdır. Əsərlərində bir çox ifadələri yenidən işləmiş və onlara yeni mənalar qazandırmışdır. Məsələn, o "Patera" və "Qenitora"nı, "in rem" hüququ və "in personaem" hüquqlarını bir-birindən fərqləndirir. [8]

Radkliff - Braun və sosial antropologiya[redaktə | mənbəni redaktə et]

Radklif – Braunun antropologiya və sosiologiya sahəsində biliyi onun sosial antropologiyada metdoloji yeniliklər etməsinə səbəb olmuşdu. Ənənəvi antropoloji metodlardan fərqli olaraq, Braun hesab edirdi ki, nizamlanmış biliyin əldə edilməsinin yeganə mümkün metodu faktların köməyi ilə ardıcıl şəkildə irəli sürülən hipotezlərin yoxlanılmasıdır. Dövrün tədqiqatçılar onun emprik və analitik tədqiqatlarına heyran qalsa da, burada istifadə olunan yeni tip metodologiyanın mahiyyətini anlaya bilməmişdilər. Belə təsəvvür yaranırdı ki, Braunun tədqiqatları irreal xarakter daşıyır və onun dediyi kimi məsələn çöl tədqiqatları ilə bağlı hipotezləri yenidən yoxlamaq mümkün deyildi. Bu konpsepsiyanı digər tarixi, genetik və yaxud psixoloji yanaşmaların tərəfdarları olan antropoloqlar, o cümlədən Malinovski məktəbinin nümayəndələri  qəbul edə bilməzdilər. Həqiqətən də fundamental xarakterli təbii nəzəri fənn sayıla biləcək, sosial antropologiyanın müqayisəli sosiologiya olduğu ideyası, müəllifin gözlədiyi kimi, müsbət qəbul olunmadı. Səbəbi odur ki, bir çox əldə edilən emprik və analitik kəşflər qeyd edilən konsepsiya üzərində qurulmuşdur; müəllifin qəbul etdiyi struktur - funksional təhlilin ümumi prinsipləri də geniş tətbiqini öz metodlarından uzaq olan metodların istifadəsi ilə səciyyələnən elmi konsepsiyalarda tapmışdır. [8]

Radklif - Braunun fikrincə, sosial antropolgiya bütövlükdə ümumi nəzəriyyədən və mərkəzi nəzəriyyədən ibarətdir. Ümumi nəzəriyyəyə üç qrup problem daxildir. Birinci qrup statik və yaxud morfoloji problemlərdən ibarətdir: oxşar və fərqli cəhətlər necədir, onları necə müqayisə etmək və təsnifatlandırmaq olar. İkinci sahə- sosial dinamikadır: müxtəlif cəmiyyətlər necə fəaliyət göstərir, necə öz mövcudluğunu təmin edir. Üçüncü qrup – inkişaf problemləridir: cəmiyyət necə öz növünü dəyişdirir, yeni cəmiyyətləri yaradır, sosial dəyişikliklərin ümumi qanunauyğunluqları hansılarıdır. Bu zaman ümumi nəzəriyyə, bu sualları araşdırmaq üçün Spenser  tərəfindən formalaşdırılmış adaptasiyanın üç aspektinə işin ağırlığını istiqamətləndirir: fiziki mühitə  ekoloji adaptasiyaya, sosial adaptasiyaya (yəni sosial qayda- qanuna riayət olunmasını təmin edən institusional təşkilata), bir də sosiallaşmaya və yaxud fərdləri “mədəni adaptasiya”. Mərkəzi nəzəriyyədə sosial münasibətlərin bütün növlərinin determinantları cəmlənir. Radklif – Braun burada koadaptasiyaya aid terminlərə müraciət edir, nəticədə fərdi maraqlar və yaxud dyərlərin uyğunlaşdırılması və harmonizasiyası şəraitində “assosiasiya münasibətləri” və “sosial dəyərlər” mümkünlüyü yaranır. Bu nəzəriyyə H.Spenserin qarşılıqlı fəaliyyəti bağlı irəli sürdüyü “bazar” modelini xatırladır.[8]

Hər iki nəzəriyyəni mahiyyətini belə bir fikirlə ifadə etmək olar: cəmiyyətin həyatını assosiasiya münasibətləri sistemi kimi öyrənmək lazımdır; konkret sosial struktur, institusional normalar şəklində ifadə olunmuş dünyagörüşü ilə bağlı “sosial dəyərlər” çərçivəsində fərdlər və yaxud qrupların maraqları və yaxud dəyərləri koapadtasiya edilmiş münasibətlərin təşkilidir.[8]

Koadaptasiya ideyası[redaktə | mənbəni redaktə et]

Koadaptasiya ideyası Radklifin konsepsiyasında mühüm rol oynamışdır, lakin onun məntiqi və konseptual çalışmaları kifayət deyil; bunu, koadaptasiya prosesinin statistik və dinamik aspektləri haqqında da demək olar. O, öz ən vacib vəzifəsini sosial strukturların öyrənilməsində görürdü; bununla belə bir fikri də istisna etmirdi ki, "sosial strukturun öyrənilməsi bizi, birbaşa sosial münasibətlərin determinantları olan maraqlar və sosial münasibətlərin öyrənilməsinə doğru aparır".[11] Sosial sistemin özü isə dəyərlər sistemi kimi öyrənilməli və təhlil edilməlidir.[12]

Əsərləri[redaktə | mənbəni redaktə et]

  • «Аndаmаn аdаlаrı», (1922)
  • «Еtnоlоgiyа və sоsiаl аntrоpоlоgiyаnın mеtоdu» (1950),
  • «Mədəniyyətin tаriхi və funksiоnаl şərhi», (1952)
  • «Аntrоpоlоji tədqiqаtlаrdа hаzırkı vəziyyət»

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. David Graeber, Fragments of an Anarchist Anthropology, Chicago, 2004, p.16.
  2. Radcliffe-Brown, A.R., (1957) A Natural Science of Society
  3. Adam Kuper, Anthropology and Anthropologists: The Modern British School, London, Penguin, 1973, pp. 45–46)
  4. George W. Stocking Jr., After Tylor, British Social Anthropology, 1888–1951, Madison, Univ Wisconsin, 1995, p. 305.
  5. Kuper, Anthropology and Anthropologists, p. 34.
  6. Kuper, Anthropology and Anthropologists, p. 36.
  7. 7,0 7,1 Lévi-Strauss, C. Anthropologie structurale (1958, Structural Anthropology, trans. Claire Jacobson and Brooke Grundfest Schoepf, 1963)
  8. 8,0 8,1 8,2 8,3 8,4 Qərbi Avropa və ABŞ-da sosiologiya tarixi. Bakı 2010. s 355
  9. "The Distribution of Native Tribes in Part of Western Australia", Man, 12: 143-146
  10. "Arxivlənmiş surət". 2016-11-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-11-05.
  11. Radcliffe-Brown, A.R. (1940). "Preface". African Political Systems. London: Oxford University Press. p 11-23
  12. Alfred Radcliffe-Brown- Structure and function in primitive society, essays and addresses. N.Y Free Press 1964. p 105

Xarici keçidlər[redaktə | mənbəni redaktə et]