Baş Layısqı

BAŞ LAYISQI
41°21′03″ şm. e. 47°05′08″ ş. u.
Ölkə	Azərbaycan
Rayon	Şəki rayonu
Tarixi və coğrafiyası
Saat qurşağı	UTC+04:00
Əhalisi
Əhalisi	5.772 nəfər

Baş Layısqı — Azərbaycan Respublikasının Şəki rayonunun inzibati ərazi vahidində kənd. Şəki rayon mərkəzindən təxminən 35 km məsafədə yerləşir. Kənd 3 tərəfdən uca dağlar, sıldırım qayalar ilə əhatələnib.

Etimologiyası

Şin çayının sahilində, Baş Qafqaz silsiləsinin cənub ətəyindədir. Oykonim Baş və Layski (Laskiqaya adından) komponentlərindən düzəlib, "Layski yaşayış məntəqəsinin yuxarı hissəsi" deməkdir. Layski komponenti Laysqi, Laski, Laysıqı variantında da qeydə alınmışdır.

1831-ci il mənbələrində Layısqı kəndinin adı "Layiqsə" kimi qeyd edilmişdir. Belə ki, 1831-ci ildə kənd əhalisindən Balaşağa Əhməd oğlu, Məhəmməd Şəfi oğlu, Oruc İmamqulu oğlu, Məhəmməd Ramazan oğlu, Sofi Yüzbaşı Məhəmməd Əmin oğlu, Abbas Qasım oğlu, Kərim Cabbar oğlu, Kovxa Dərviş oğlu, Kərim Şəfi oğlu, Hümmət balaoğlan oğlu olmaqla ümumilikdə 14 nəfərim imzaları ilə təsdiqlədikləri Azərbaycan türkcəsində ərəb qrafikası ilə yazılmış sənəddə kəndin adı Layısqı deyil, Layiqsə kimi göstərilmişdir. Sənəddə yazılıb: Şəki vilayətinin Köynük mahalının Layiqsə kəndinin nüfus dəftəri. Biz bu aşağıda siyahı üzrə olan adamların xəbəri ilə doğru və dürüstlük olaraq məcmuin bu dəftərə yazdırmışıq. Hər şeyi, bu şeyi də gizli tutmamışıq. O səbəbdən adlarımızı yazdırıb möhür və barmaq basdıq. Fişəhri Rəcəb-ül mərsəb (Şərəfli Rəcəb ayı - A.R.) 1247

Əhalisi

Kəndin əhalisinin böyük bir hissəsi Azərbaycan türküdür. Az sayda ləzgilərdə yaşayırlar. Əhali islam dininə etiqad edir. Baş Layıskı İcra nümayəndəliyinin tərkibində olan Qumux kəndinə gedən yolun üstünə Kənd məscidi yerləşir. Kəndin əhalisi 5772 nəfər-2920 kişi və 2852 qadın təşkil edir. Əhalisinin sayına görə Şəki rayonunda 5-ci yerdədir.

Siyahıyaalınmalar

Rusiya İmperiyasının müvafiq orqanları tərəfindən Şəki əyalətinin Layısqı kəndi XIX yüzillikdə 6 dəfə siyahıya alınmışdır. Bu siyahıyaalınmalarda əhalinin tərkibi, həyat tərzi, sosial-iqtisadi güzəranı fərqli, özünəməxsus xüsusiyyətləri qeyd olunmuşdur. Kəndin əhalisi azalan tendensiya ilə 1824-cü ildə 195 ailə, 1831-ci ildə 190, 1842-ci ildə 155, 1863-cü ildə isə ilə 116-ya enmişdir. 1886-ci ildəki siyahıya əsasən Baş Layısqı kəndində 202 ailə,1250 nəfərdən çox sakin yaşıyır. Baş Layısqı kəndinin milli tərkibi bütün sənədlərdə tatar(türk) olduğu, dini dünyagörüş etibarilə islam dininə məsubluğu qeyd edilir.

Maddi tapıntılar

1980-ci ildə kənddə bir küp-qəbir aşkar edilmişdir. Eramızdan əvvəl VIII-VII əsrə aid edilən Layısqı tapıntılarının içərisində insan sümükləri, bəzək əşyaları ilə yanaşı xeyli sayda nizə ucluqları, 90-dan çox adda müxtəlif bürünc nümunələr tapılmışdır. Bu tapıntı ərazinin qədim insan məskənlərindən biri olduğuna dəlalət edir.

Təhsil və mədəniyyət

Mədəniyyət abidələri

Baş Layısqı kəndində 7 qədim ziyarətgah var. Bunlar Şeyx Nurullah Əfəndi Ziyarətgahı, Mütüş baba ziyarətgahı, Hacı Salah baba ziyarətgahı, Əfəndi baba ziyarətgahı, Qəsib baba ziyarətgahı, "Nişanlı qız-oğlan" ziyarətgahı, "Günahsız gənclər" ziyarətgahıdır. Bu ziyatrətgahların hər birinin öz əfsanəsi vardır. Bu ziyarətgahlardan başqa Əhməd Salman oğlunun və kəndin Yusiflilər ailəsinin maliyyə dəstəyi ilə Böyük Vətən müharibəsi iştirak edən və həlak olan kənd sakinlərinin şərəfinə ucaldılmış möhtəşəm abidə və Qarabağ müharibəsində qəhrəmanlıqla şəhid olan şəxslər üçün salınmış "Şəhidlər Xiyabanı" var.