Baş Layısqı

Vikipediya, azad ensiklopediya
Jump to navigation Jump to search
BAŞ LAYISQI
41°21′03″ şm. e. 47°05′08″ ş. u.
Ölkə Azərbaycan Azərbaycan
Rayon Şəki rayonu
Tarixi və coğrafiyası
Saat qurşağı
Əhalisi
Əhalisi 5.772 nəfər
Baş Layısqı xəritədə

Baş Layısqı — Azərbaycan Respublikasının Şəki rayonunun inzibati ərazi vahidində kənd. Şəki rayon mərkəzindən təxminən 35 km məsafədə yerləşir. Kənd 3 tərəfdən uca dağlar, sıldırım qayalar ilə əhatələnib.

Etimologiyası[redaktə | əsas redaktə]

Kəndin 1824 cü ildə adı keçir. 1863 cüildən isə Baş Layısqı olaraq keçir.[1] Baş Layısqı Şəki rayonunun eyniadlı inzibati ərazi vahidində kənd. Şin çayının sahilində, Baş Qafqaz silsiləsinin cənub ətəyindədir. Oykonim Baş və Layski (Laskiqaya adından) komponentlərindən düzəlib, "Layski yaşayış məntəqəsinin yuxarı hissəsi" deməkdir. Layski komponenti Laysqi, Laski, Laysıqı variantında da qeydə alınmışdır[2]. 1831-ci il mənbələrində Layısqı kəndinin adı Layiqsə kimi qeyd edilmişdir. Belə ki, 1831-ci ildə kənd əhalisindən Balaşağa Əhməd oğlu, Məhəmməd Şəfi oğlu, Oruc İmamqulu oğlu, Məhəmməd Ramazan oğlu, Sofi Yüzbaşı Məhəmməd Əmin oğlu, Abbas Qasım oğlu, Kərim Cabbar oğlu, Kovxa Dərviş oğlu, Kərim Şəfi oğlu, Hümmət balaoğlan oğlu olmaqla ümumilikdə 14 nəfərim imzaları ilə təsdiqlədikləri Azərbaycan türkcəsində ərəb qrafikası ilə yazılmış sənəddə kəndin adı Layısqı deyil, Layiqsə kimi göstərilmişdir. Sənəddə yazılıb: Şəki vilayətinin Köynük mahalının Layiqsə kəndinin nüfus dəftəri. Biz bu aşağıda siyahı üzrə olan adamların xəbəri ilə doğru və dürüstlük olaraq məcmuin bu dəftərə yazdırmışıq. Hər şeyi, bu şeyi də gizli tutmamışıq. O səbəbdən adlarımızı yazdırıb möhür və barmaq basdıq. Fişəhri Rəcəb-ül mərsəb (Şərəfli Rəcəb ayı - A.R.) 1247[3][4]

Əhalisi[redaktə | əsas redaktə]

Kəndin əhalisinin böyük bir hissəsi Azərbaycan türküdür. Az sayda ləzgilərdə yaşayırlar. Əhali islam dininə etiqad edir. Baş Layıskı İcra nümayəndəliyinin tərkibində olan Qumux kəndinə gedən yolun üstünə Kənd məscidi yerləşir. Kəndin əhalisi 5772 nəfər-2920 kişi və 2852 qadın təşkil edir. Əhalisinin sayına görə Şəki rayonunda 5-ci yerdədir.

Siyahıyaalınmalar[redaktə | əsas redaktə]

Rusiya İmperiyasının müvafiq orqanları tərəfindən Şəki əyalətinin Layısqı kəndi XIX yüzillikdə 6 dəfə siyahıya alınmışdır. Bu siyahıyaalınmalarda əhalinin tərkibi, həyat tərzi, sosial-iqtisadi güzəranı fərqli, özünəməxsus xüsusiyyətləri qeyd olunmuşdur. Kəndin əhalisi azalan tendensiya ilə 1824-cü ildə 195 ailə, 1831-ci ildə 190, 1842-ci ildə 155, 1863-cü ildə isə ilə 116-ya enmişdir. 1886-ci ildəki siyahıya əsasən Baş Layısqı kəndində 202 ailə,1250 nəfərdən çox sakin yaşıyır. Baş Layısqı kəndinin milli tərkibi bütün sənədlərdə tatar(türk) olduğu, dini dünyagörüş etibarilə islam dininə məsubluğu qeyd edilir.

Maddi tapıntılar[redaktə | əsas redaktə]

1980-ci ildə kənddə bir küp-qəbir aşkar edilmişdir.Eramızdan əvvəl VIII-VII əsrə aid edilən Layısqı tapıntılarının içərisində insan sümükləri,bəzək əşyaları ilə yanaşı xeyli sayda nizə ucluqları, 90-dan çox adda müxtəlif bürünc nümunələr tapılmışdır. Bu tapıntı ərazinin qədim insan məskənlərindən biri olduğuna dəlalət edir.

Təhsil və Mədəniyyət[redaktə | əsas redaktə]

Mədəniyyət abidələri[redaktə | əsas redaktə]

Baş Layısqı kəndində 7 qədimi ziyarətgah var. Bunlar Şeyx Nurullah Əfəndi Ziyarətgahı, Mütüş baba ziyarətgahı, Hacı Salah baba ziyarətgahı, Əfəndi baba ziyarətgahı, Qəsib baba ziyarətgahı, "Nişanlı qız-oğlan" ziyarətgahı, "Günahsız gənclər" ziyarətgahıdır. Bu ziyatrətgahların hər birinin öz əfsanəsi vardır. Bu ziyarətgahlardan başqa Əhməd Salman oğlunun və kəndin Yusiflilər ailəsinin maliyyə dəstəyi ilə Böyük Vətən müharibəsi iştirak edən və həlak olan kənd sakinlərinin şərəfinə ucaldılmış möhtəşəm abidə və Qarabağ müharibəsində qəhrəmanlıqla şəhid olan şəxslər üçün salınmış "Şəhidlər Xiyabanı" var.[5]

Kəndin təsviri şeirlərdə[redaktə | əsas redaktə]

Molla Cümə "Layısqı" şeiri:

Nə gözəl vətənsən, mübarək kəndsən,

Qismət oldun biz ümmətə Layısqı,

Yan gəzənlər sənin qədrini bilməz,

Sən hayıfsan müxənnətə Layısqı.

İlimiz dünyada on iki aydır,

Arzumuz geyməkdir, şadlıqdır, toydur,

Gözəlin gözəldir, cahilin saydır,

Bəzənmisən yüz zinətə, Layısqı.

Molla Cümə qəm hicranə batıbdır,

Ahu zarı asimana çatıbdır,

İsmi Pünhan səndə qərar tutubdur,

Oxşayırsan lap cənnətə, Layısqı.


Aşıq Siracın "Layısqı" şeiri:

Şəfalı Qafqazın dilbər guşəsi,

Yetirir hər naz-nemətin, Layısqı.

Ətlasa bürünən dağlar meşəsi,

Göstərir xoş səxavətin, Layısqı.

Çəkiləndə qışın dumanı, çəni,

Yağır leysan, yuyur çölü, çəməni,

Gəlintək bəzəyir təbiət səni,

Bir aləmdir lətafətin, Layısqı.

Qalıb yaddaşımda körpəlik çağım,

Uşaqlıq illərim, gənclik növrağım,

Əziz ana yurdum, ana torpağım,

Kim unudar məhəbbətin, Layısqı?

Sazımın, sözümün ilk təməlisən,

Könül rübabımın incə telisən,

Molla Cümə vətənisən, elisən,

Məşəlisən səadətin, Layısqı.

Yetirmisən alim, aşıq, ziyalı,

Qız-gəlinin xoş ismətli, həyalı,

İnsan təfəkkürü, insan xəyalı,

Artırıbdır mətanətin, Layısqı.

Hər kəsin gələndə əziz qonağı,

Zövq ilə bəzənir qonaq otağı,

Açılır süfrələr Hatəm sayağı,

Başlanır şən ziyafətin, Layısqı.

Adəm dünyasına burda gəlmişəm,

Çalıb-çağırmışam, deyib-gülmüşəm,

Hər yerdən müqəddəs səni bilmişəm,

Kəsmə məndən ünsiyyətin, Layısqı.

Müqəddəs ruhların nurlu sayəsi,

Üstündədir, bilir Moğal məhləsi,

Nurullahın, Şeyx Mütüşün türbəsi,

Olub şərəf, şan-şöhrətin, Layısqı.

Hacısalahdır, müqəddəs pirin, ocağın,

Saxlayır zavaldan elin, oylağın,

Odur havadarın, ümid çırağın,

Şəfa verən ziyarətin, Layısqı.

Siracam, qoynuna demişəm cənnət,

Qədir-qiymətini bilməz müxənnət,

Mən necə özümü sanmayım xoşbəxt,

Sakiniyəm bu cənnətin, Layısqı.

.............................................................

Qoyulub təməlin uğurlu gündə,

İlahi gözəllik duyulur səndə.

Məhsul karvanların üz tutur kəndə,

Aşıb daşır bol sərvətin, Layısqı

İki qardaş hər möhnətə dözərdik,

Dərəqutan,Tapüstünü gəzərdik.

Çiyələk toplayıb düzüm düzərdik,

Sevərdik yaz hərarətin, Layısqı

Qaş qaraldı qəm-kədəri atardıq,

Hey qaçardıq,biz qan tərə batardıq.

Öküz,Şildozun qovub tutardıq,

Dərk etməzdik bu hikmətin Layısqı

Atam dərs dediyi məktəbə hərdən,

Baxanda ayrılmır könlüm o yerdən.

Acılı şirinli xatirələrdən,

Sinəmdədir söz söhbətin, Layısqı.

Kəndin ziyalıları[redaktə | əsas redaktə]

Molla Cümə

Aşıq Sirac

Əhməd Yusifov

Yamən Yaqub oğlu Bəkirov

Ələsgər Abdulla oğlu Əhmədov

Eldar Mustafa oğlu Əhmədov

Musa İsa oğlu Mikayılov

Ramazan Camal oğlu Ramazanov

Zaməddin Sadəddin oğlu Cumayev

Zəkəriyyə Qədir oğlu Əzizov

Zeynal Mustafa oğlu Əhmədov

Rəcəb Qədir oğlu Əzizov

Hasil Camal oğlu Ramazanov

Kamal Qoca oğlu Salahov

Məlahət Ənvər qızı Qurbanova

Məmmədemin Yaqub oğlu Bəkirov

Nəsir Eli oğlu İsrafilov

Məmməd Yusuf oğlu Qəniyev

Fikrət Ramazan oğlu Xalıqov

İlham Vəliyullah oğlu Əliyev

Səyyad Cabbar oğlu İbrahimov

Bəşarət Mustafa oğlu Paşayev

Cabbar Məmmədəli oğlu İbrahimov

İsmayıl Məmməd oğlu İsmayılov

Abdulla Yusifov

Vəli Vəlilullah oğlu İsrafilov

Mehman Əhməd oğlu Yusifov

Novruz Kamal oğlu Bəkirov

Faiq Vəlhəm oğlu Əliyev

Elman Mövlud oğlu Əzizov

Mübariz Həsən oğlu Məmmədrzayev

İstinadlar[redaktə | əsas redaktə]

  1. ↑ [1][ölü keçid]
  2. ↑ "Azərbaycan toponimlərinin ensiklopedik lüğəti". İki cilddə. I cild. Bakı, "Şərq-Qərb", 2007.
  3. ↑ AR Dövlət Tarix Arxivi, fond-24, siyahı-1, saxlama vahidi-365, vərəq-366
  4. ↑ Asif Rüstəmli - Tariximizin qaranlıq qatları arxeoloji tapıntıların və arxiv sənədlərinin işığında
  5. ↑ Anl.Az - Tariximizin qaranlıq qatları arxeoloji tapıntıların və arxiv sənədlərinin işığında
Şəki rayonu  Şəki rayonu ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin.
Kənd  Kənd ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Baş_Layısqı&oldid=5873665"