Bank panikası

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç
Bank panikası
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar
American Union Bank, Nyu-York, 26 aprel 1932-ci il

Bank panikası (ing. bank run or run on the bank) — banklara inamın geniş şəkildə sarsıldığı və əmanətçilərin böyük bir qisminin eyni anda pullarını çıxarmağa çalışdığı bir maliyyə hadisəsi.[1] Bu hadisə adətən iqtisadi və ya maliyyə qeyri-sabitliyi zamanı baş verir və tez-tez bank sistemində ciddi problemlərə yol açır. Bank panikası həm fərdi banklara, həm də ümumilikdə maliyyə sisteminə təsir edə bilər.[2] Bank panikası nadir baş verən, lakin ciddi nəticələrə səbəb olan hadisələrdən biridir. Onun təsirlərini minimuma endirmək üçün həm dövlət, həm də banklar effektiv tədbirlər görməlidir.[3]

Bankçılıq panikası və ya bank panikası, insanların birdən-birə təhdid altında olan əmanətlərini nağd pula çevirməyə və ya yerli bank sistemindən tamamilə çıxmağa cəhd edərkən, bir çox bankların eyni vaxtda uğursuzluqla üzləşdiyi zaman baş verən maliyyə böhranıdır. Sistemli bank böhranı ölkədə bank kapitalının hamısının və ya demək olar ki, hamısının məhv edildiyi böhrandır.[4] Nəticədə ortaya çıxan iflaslar uzunmüddətli iqtisadi tənəzzülə səbəb ola bilər, çünki yerli bizneslər və istehlakçılar kapital aclığına məruz qalır və yerli bank sistemi bağlanır. ABŞ Federal Ehtiyatlar Sisteminin keçmiş sədri Ben Bernankeyə görə,[5] Böyük Depressiya Federal Ehtiyatın deflyasiyanın qarşısını ala bilməməsi və iqtisadi zərərin böyük hissəsinə birbaşa bank əməliyyatları səbəb olmuşdur. 1970-ci ildən 2007-ci ilə qədər böyük böhranlar üçün ÜDM-in orta hesabla 13%-ni təşkil edən fiskal xərclər və ÜDM-in orta hesabla 20%-ni təşkil edən iqtisadi məhsul itkiləri ilə sistemli bank böhranının həlli xərcləri çox böyük ola bilər.[6]

Tarixi nümunələr

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • 1929-1933-cü illərin Böyük Depressiyası — ABŞ-da bir çox bankların iflası zamanı kütləvi bank panikaları baş verdi.[7]
  • 2008-ci il qlobal maliyyə böhranı — bank panikaları birbaşa baş verməsə də, maliyyə sistemindəki çətinliklər əmanətçilər və investorlar arasında ciddi qorxu yaratdı.[8]

Əsas səbəbləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. İnamın itirilməsi
    • Əmanətçilər bankın ödəmə qabiliyyətinə malik olmadığını düşünəndə kütləvi şəkildə vəsaitlərini çıxarmağa çalışırlar.[9]
  2. Makroiqtisadi problemlər
    • Resessiya, defoltlar və ya iqtisadi qeyri-sabitlik kimi hadisələr bank panikasını tətikləyə bilər.
  3. Şayiələr və yanlış məlumatlar
    • Bankın maliyyə çətinliyi ilə üzləşdiyi barədə yayılan şayiələr əmanətçilər arasında qorxu yaradır və kütləvi çıxarışlara səbəb olur.
  4. Sistemli risklər
    • Əgər bir bank uğursuz olarsa, bu, digər banklara da inamın azalmasına səbəb ola bilər. Bu vəziyyət "domino effekti" adlanır.[10]

Bank panikasının nəticələri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Bankların likvidlik problemlərinə görə əmanətçilərin tələblərini[11] qarşılamaq üçün kifayət qədər nağd pula malik olmadıqda, fəaliyyətlərini davam etdirə bilməzlər.[12] Kreditlərin dayandırılması nəticəsində bizneslər və fərdlər maliyyə dəstəyindən məhrum olur, bu da iqtisadi böyüməni ləngidə bilər.[13] Bir bankın uğursuzluğu digər bankların və maliyyə qurumlarının da çətinliklə üzləşməsinə səbəb ola bilər. Əgər hökumət və ya mərkəzi bank müdaxilə etməzsə, əmanətçilər pullarını itirə bilər.[14]

Bank panikasının qarşısını almaq üçün tədbirlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. Əmanətlərin sığortalanması — dövlətlər adətən əmanətlərin müəyyən bir hissəsini sığortalamaq üçün sistemlər qururlar (məsələn, ABŞ-da FDIC)
  2. Mərkəzi bank müdaxilələri — mərkəzi banklar likvidlik təmin edərək və ya zəmanət proqramları tətbiq edərək bank sistemini sabitləşdirə bilər.[15]
  3. İctimai maarifləndirmə — yanlış məlumatların yayılmasının qarşısını almaq üçün effektiv kommunikasiya strategiyaları
  4. Tənzimləmə və nəzarət — bank sisteminin sağlamlığını qorumaq üçün daha sərt maliyyə qaydaları tətbiq edilə bilər[16]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ "Remarks by Governor Ben S. Bernanke At the Conference to Honor Milton Friedman, University of Chicago, Chicago, Illinois". Federalreserve.gov. November 8, 2002. March 1, 2003 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: November 18, 2024.
  2. ↑ Richardson, G. "The collapse of the United States banking system during the Great Depression, 1929 to 1933, new archival evidence" (PDF). The Australasian Accounting Business & Finance Journal. 1 (1). 2007: 39–50. doi:10.14453/aabfj.v1i1.4.
  3. ↑ Gross, David M. 99 Tactics of Successful Tax Resistance Campaigns. Picket Line Press. 2014. səh. 176. ISBN 978-1490572741.
  4. ↑ Laeven, L.; Valencia, F. Systemic banking crises: a new database (PDF) (IMF Working Paper). IMF WP/08/224. International Monetary Fund. 2008. 10 October 2008 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 29 September 2008.
  5. ↑ "The only way to stop a eurozone bank run". Financial Times. 2012-05-20. Archived from the original on 2012-05-24. İstifadə tarixi: 2012-05-29.
  6. ↑ Lietaer, B.; Ulanowicz, R.; Goerner, S. "Options for managing a systemic bank crisis". S.A.P.I.EN.S. 1 (2). 2008. 2010-01-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-11-18.
  7. ↑ Sowell, Thomas. The Housing Boom and Bust (Revised). Basic Books. 2010. ISBN 978-0465019861.
  8. ↑ Wicker, E. The Banking Panics of the Great Depression. Cambridge University Press. 1996. ISBN 978-0-521-66346-5.
  9. ↑ Fuller, Robert L. Phantom of Fear: The Banking Panic of 1933. 2011. 16–22.
  10. ↑ Bernanke, B. S. "Nonmonetary effects of the financial crisis in the propagation of the Great Depression". American Economic Review. 73 (3). 1983: 257–76.
  11. ↑ Diamond, D. W. "Banks and liquidity creation: a simple exposition of the Diamond-Dybvig model" (PDF). Federal Reserve Bank of Richmond Economic Quarterly. 93 (2). 2007: 189–200. 2012-05-13 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2008-10-17.
  12. ↑ Friedman, Milton; Schwartz, Anna J. A Monetary History of the United States. 1993. 301–305, 342–346, 351–52.
  13. ↑ Diamond, D. W.; Dybvig, P. H. "Bank runs, deposit insurance, and liquidity" (PDF). J Political Econ. 91 (3). 1983: 401–19. CiteSeerX 10.1.1.434.6020. doi:10.1086/261155. 2012-08-29 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2024-11-18. Reprinted (2000) in Federal Reserve Bank of Minneapolis Quarterly Review 24 (1), 14–23.
  14. ↑ Cooper, R.; Ross, T. W. "Bank runs: deposit insurance and capital requirements". International Economic Review. 43 (1). 2002: 55–72. doi:10.1111/1468-2354.t01-1-00003.
  15. ↑ Barrell, R.; Davis, E. P. "The evolution of the financial crisis of 2007–8". National Institute Economic Review. 206 (1). 2008: 5–14. doi:10.1177/0027950108099838.
  16. ↑ Bagehot, Walter. Lombard Street: A Description of the Money Market. New York: Charles Scribner's Sons. 1897. İstifadə tarixi: 21 July 2014. via Archive.org

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Bank_panikası&oldid=7883948"