Bolqarıstan–Şimali Makedoniya münasibətləri

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç
Bolqarıstan–Şimali Makedoniya münasibətləri
Bolqarıstan və Şimali Makedoniya
 Bolqarıstan  Şimali Makedoniya
Digər
Quruluş tarixi 15 yanvar 1992
Sərhəd 148 km
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Bolqarıstan–Şimali Makedoniya münasibətləri — Bolqarıstan Respublikası ilə Şimali Makedoniya Respublikası arasındakı mövcud ikitərəfli əlaqələr.

Hər iki ölkə Avropa Şurasının və NATO-nun üzvüdür. Bolqarıstan Avropa İttifaqının üzvüdür. Bolqarıstan 1992-ci ildə qonşusunun müstəqilliyini tanıyan ilk ölkə olmuşdur. Hər iki dövlət 2017-ci ildə dostluq müqaviləsi imzalamışdır. Şimali Makedoniya 2004-cü ildən Aİ-yə üzv olmağa çalışır, Aİ hökumətləri isə 2020-ci ilin martında üzvlük danışıqlarına daxil olmaq üçün rəsmi icazə vermişdilər. Buna baxmayaraq, Şimali Makedoniya və Bolqarıstan mürəkkəb qonşuluq münasibətlərinə malikdir, beləliklə, Bolqarıstan faktoru Makedoniya siyasətində "B-kompleksi" kimi tanınır. [1]

2020-ci ildə Bolqarıstan kompromis təklif etmiş və Şimali Makedoniya həm millətlərin, həm də dillərin ortaq tarixi köklərə malik olduğunu tanıyacağı təqdirdə makedon dilini və milli kimliyini tanımağa razılaşmışdır. Bu təklif Şimali Makedoniya tərəfindən təhdid kimi rədd edilmişdir. Bolqarıstanın Şimali Makedoniya tarixinə təsirinin etirafı bir çox makedoniyalılar üçün olduqca problemlidir, çünki bu, İkinci Dünya müharibəsindən sonra Yuqoslaviya Makedoniyasının dərin antibolqar mövqeyinə əsaslanan milli dövlət quruculuğu narrativi ilə ziddiyyət təşkil edir. Şimali Makedoniya tarixşünaslığının digər revizionist istiqaməti ondan ibarətdir ki, onların milli tarixi daha əvvəl bolqar milli tarixşünaslığı tərəfindən mənimsənilmişdir.[2] Postkommunist Bolqarıstanda şovinizmin və milli tarixi miflərin dərinləşməsi səbəbindən bolqar irredentizminin yenidən dirçəlməsi Şimali Makedoniyaya Bolqarıstan milliyətçiliyində Serbiya ideologiyasındakı Kosovonun yeri kimi rol vermişdir, çünki bolqarlar Makedoniya xalqının mövcudluğundan narazıdırlar, onları "süni" hesab edirlər və makedon dilinin bolqar dilinin dialekti olduğuna inanırlar.[3]

Tarixi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Zəmin

[redaktə | mənbəni redaktə et]

15 yanvar 1992-ci ildə Bolqarıstan o zamankı Makedoniya Respublikasının müstəqilliyini tanıyan ilk ölkə olmuşdur.[4] Bununla belə, Bolqarıstan ayrıca etnik Makedoniya millətinin[5][6][7] və ayrıca makedon dilinin mövcudluğunu tanımaqdan imtina etmişdir. Bu narrativ etnik makedonların bolqar millətinin bir alt qrupu olduğunu[8][9][10] və makedon dilinin bolqar dilinin dialekti olduğunu iddia edir.[11][12] Bu düşüncə tərzi bəzi tədqiqatçılar tərəfindən Bolqarıstanda milliyətçi-kommunist Todor Jivkov rejiminin dövründən bəri kök salmış psevdoelmi addımlar kimi müəyyən edilmişdir [13] Bu, iki ölkə arasında müqavilələrin imzalanması zamanı bəzi çətinliklərə səbəb olur. Bu cür müqavilələr sonunda bu uzun ifadə ilə imzalanır: "İki dövlətin rəsmi dillərində – Bolqarıstan Respublikasının Konstitusiyasına uyğun olaraq bolqar dilində və Şimali Makedoniya Respublikasının Konstitusiyasına uyğun olaraq, makedon dilində imzalanır".[14] Digər tərəfdən, Skopye Bolqarıstanda makedon icmasının mövcudluğunda israr edir. Bəzi mənbələr orada 750,000 "etnik makedon"un olduğunu[15] bildirmişdir. Şimali Makedoniya hökuməti IX əsrdən İkinci Dünya müharibəsinin sonuna qədər əslən həmin regiondan olan Bolqarıstan tarixindən bir sıra şəxsiyyətlərə "etnik makedon" kimi yanaşır. Şimali Makedoniya Bolqarıstanla siyasi, iqtisadi və hərbi sahədə münasibətlərini inkişaf etdirmişdir. İki ölkənin hökumətləri işgüzar münasibətlərin yaxşılaşdırılması üçün çalışmışlar. Bolqarıstan həmçinin, Şimali Makedoniya Ordusuna tanklar, artilleriya və digər hərbi texnika bağışlamışdır. Bolqarıstan və Şimali Makedoniya arasında razılaşdırılmış mehriban qonşuluq münasibətlərini tənzimləyən qaydalar 22 yanvar 2008-ci ildə Sofiyada imzalanmış birgə memorandumla təsdiq edilmiş 22 fevral 1999-cu il tarixli Birgə Bəyannamədə müəyyən edilmişdir.[16]

2009-cu ildə Makedoniya Elmlər və İncəsənət Akademiyasının (MANU) mübahisəli ensiklopediya nəşrinə reaksiya verən Bolqarıstan xəbərdarlıq etmişdir ki, "NATO və Aİ-yə üzv olmaq istəyən bir ölkənin Soyuq müharibə dövrünün ideologiyasına xas terminologiyaya müraciət etməsi qəbuledilməzdir" və ensiklopediyanın "qonşuluq münasibətlərinin möhkəmlənməsi"nə və "nifrət nitqinin qarşısının alınmasına heç bir töhfə vermədi"yini bildirmişdir.[17][18][19][20][21] Şimali Makedoniyada Bolqarıstan vətəndaşlarına və Şimali Makedoniya vətəndaşlarına qarşı inzibati, polis və digər təzyiq növləri ilə əlaqədar olaraq 4 avqust 2009-cu ildə Bolqarıstan Xarici İşlər Nazirliyi bəyan etmişdi ki, "Bolqarıstan Makedoniya tərəfinin bu cür hallarda yanaşmasını, Şimali Makedoniya Respublikasının Avropaya inteqrasiyasına imkan verəcək dəyişikliklər etməyə hazırlığını qiymətləndirmək üçün meyarlardan biri kimi nəzərdən keçirəcək".[22] Bolqarıstan Şimali Makedoniyanın Avropa İttifaqına daxil olması üçün Bolqarıstanın dəstəyini təmin etmək üçün iki ölkə arasında mehriban qonşuluq münasibətlərinə zəmanət verən müqaviləni (1999-cu il Birgə Bəyannaməsinə əsaslanaraq) imzalamağı təklif etmişdir.[23][24] Son bir neçə il ərzində minlərlə Şimali Makedoniya vətəndaşı Bolqarıstan vətəndaşlığı üçün müraciət etmişdir. Onların arasında Şimali Makedoniyanın keçmiş baş naziri Lyubko Georgiyevski də var.[25] Müraciət edənlərdən 90,000-dən çoxu artıq Bolqarıstan pasportu əldə etmişdir. Bolqarıstan vətəndaşlığına müraciət edən Şimali Makedoniya vətəndaşları pasport əldə etmək üçün bolqarmənşəli və bolqar milli şüuruna sahib olduqlarını sübut etməlidirlər. 1 yanvar–18 noyabr 2011-ci il tarixləri arasında Bolqarıstan Vətəndaşlıq Şurası vətəndaşlıq üçün 22,241 müraciətə baxmış, onlardan 13.607-si təsdiqlənmişdir.[26][27][28]

Dostluq müqaviləsi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Bolqarıstan və Şimali Makedoniya hökumətləri 1 avqust 2017-ci ildə iki Balkan dövləti arasında münasibətləri gücləndirmək üçün dostluq müqaviləsi imzalamışdılar.[29] "Dostluq, mehriban qonşuluq və əməkdaşlıq haqqında" adlanan müqavilə 15 yanvar və 18 yanvar 2018-ci il tarixlərində Şimali Makedoniya Respublikası və Bolqarıstan parlamentləri tərəfindən ratifikasiya edilmişdir.[30] 2018-ci ildə mübahisəli, tarixi və maarifləndirici məsələlərin qaldırıla və müzakirə oluna biləcəyi bir forum kimi fəaliyyət göstərmək üçün tarixi və təhsil məsələləri üzrə birgə komissiya təsis edilmişdir. Məlumatlara görə, bu komissiya bir il ərzində öz işində çox az irəliləyiş əldə etmişdir.[31]

2019-cu ilin oktyabrında Bolqarıstan Şimali Makedoniya Bolqarıstanın ölkədə "antibolqar ideologiyası" kimi qəbul etdiyi bir sıra tələbləri yerinə yetirmədiyi halda Aİ-yə üzvlük prosesini əngəlləyəcəyi barədə xəbərdarlıq edərək "çərçivə mövqeyi" ortaya qoymuşdur.[32] 2020-ci ilin oktyabrında Bolqarıstan kompromis təklif etmiş və Şimali Makedoniya onların tarixən bolqar köklərinə malik olduğunu qəbul etdiyi təqdirdə makedon dilini və Makedoniya kimliyini tanımağa razılaşm;.d;r. Xarici Işlər naziri Yekaterina Zaxariyeva qeyd etmişdir ki, "biz reallığı etiraf etməyə hazır olduğumuz kimi, onlar da keçmişi etiraf etməlidirlər".[33] Bu təklif Şimali Makedoniya tərəfindən rədd edilmişdir. Şimali Makedoniya pprezidenti Stevo Pendarovski və baş nazir Zayev, makedon dilinin və kimliyinin Bolqarıstanla tarixən bağlı olub-olmaması ilə bağlı nə danışıqlar apardıqlarını, nə də heç vaxt danışıqlar aparmayacaqlarını açıqlamışdılar.[34] Nəticədə, 17 noyabr 2020-ci ildə Bolqarıstan Avropa İttifaqının Şimali Makedoniya üçün danışıqlar çərçivəsini təsdiqləməkdən imtina etmiş, bu ölkə ilə üzvlük danışıqlarının rəsmi başlamasına faktiki mane olmuşdur.[35] Almaniya və Aİ qurumları Sofiyanın qeyri-konstruktiv davranışını tənqid etmişlər.[36] Polşalı politoloq Tomaş Kamusellanın fikrinə görə, Bolqarıstanın Aİ üzvlüyü Moldovadan tutmuş Şimali Makedoniya və Albaniyaya qədər bütün regionda bolqar etnosiyasi təsirini yaymaq üçün Aİ-yə namizəd dövlətlərə təzyiq vasitəsi kimi silahlandırılmamalıdır.[37]

Baş nazir Zoran Zayev 2020-ci ilin noyabrında Bolqarıstan mediasına verdiyi müsahibədə Şimali Makedoniyada onilliklər boyu dəyişdirilmiş və gizlədilən hər iki xalqın ortaq tarixi ilə bağlı bir çox tarixi faktları etiraf etmişdir.[38] Müsahibə mübahisələrə səbəb olmuş və bunun ardınca Skopyedə milliyətçilik dalğası,[39] həmçinin Zayevin istefasını tələb edən etirazlar baş tutmuşdur.[40] Makedoniyalıların bolqar köklərində israr edən Makedoniyanın keçmiş baş naziri Lyubço Georgiyevskinin fikrinə, bu reaksiyalar "cəhalət, ikiüzlülük və ya siyasətçiliyin nəticəsidir".[41] O qeyd etmişdir ki, Şimali Makedoniyadakı "dərin dövlət" iki ölkə arasında "normal münasibətləri pozmuş, Bolqarıstana qarşı nifrət və düşmənçilik yaratmışdır". Digər tərəfdən, Zayevin Bolqarıstana elçisi təyin edilən digər keçmiş baş nazir Vlado Buckovski də güclü bolqarpərəst mövqelərə malik idi və makedoniyalılarla bolqarların XX əsrdə Yuqoslaviya siyasəti ilə qəsdən ayrılmış vahid xalq olduğunu iddia etmişdir. Antibolqar ritorikanın ifadə olunmağı Bolqarıstan bayraqlarının dəfələrlə yandırılması ilə bağlı ciddi narahatlıq doğurur.[42][43] Bu hərəkətlər Şimali Makedoniya prezidenti Stevo Pendarovski və Bolqarıstan Xarici İşlər naziri Yekaterina Zaxariyeva tərəfindən kəskin şəkildə pislənmişdir.[44] 2021-ci ilin mart ayının sonlarında, Zoran Zayevin başçılıq etdiyi Makedoniya hökumətinin 2017–2020-ci illər arasında Beynəlxalq Yaxın Şərq və Balkan Araşdırmaları İnstitutu (IFIMES) adlı institutu maliyyələşdirdiyi aşkar edildikdən sonra Bolqarıstanda qalmaqal baş vermişdir.[45][46] IFIMES Bolqarıstan və Almaniyanı "nasizmlə maraqlanan mafioz dövlətlər" kimi təsvir edən bir sıra məqalələr dərc etmişdir.[45][46] Bu, Bolqarıstanda Şimali Makedoniya tərəfindən Bolqarıstanı Aİ tərəfdaşları qarşısında nüfuzdan salmaq üçün maliyyələşdirilən böhtan kampaniyası kimi qəbul edilmişdir.[47][48] Şimali Makedoniya hökuməti Bolqarıstan tərəfinin bu iddialarını rədd etmişdir.[49] 24 yanvar 2022-ci ildə iki yeni baş nazir, Bolqarıstandan Kiril Petkov və Şimali Makedoniyadan Dimitar Kovaçevski Skopyedə görüşərək münasibətləri yaxşılaşdırmaq, Aİ danışıqlarını və həll edilməli olan digər məsələləri müzakirə etmişdilər.[50] 24 iyun 2022-ci ildə Aİ-nin ağır təzyiqi altında Bolqarıstan parlamenti ölkənin Şimali Makedoniya ilə Aİ-yə üzvlük danışıqlarının açılmasına qoyduğu vetonu ləğv etdiyini təsdiqləmişdir.[51]

Həmçinin bax

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Kyril Drezov, Bulgaria and Macedonia: Voluntary Dependence on External Actors in Democratic Consolidation in Eastern Europe Volume 2: International and Transnational Factors with Jan Zielonka and Alex Pravda as ed., Oxford University Press, 2001; ISBN 0199241686, pp. 413-414.
  2. ↑ Paul Reef, Macedonian Monument Culture Beyond 'Skopje 2014'. From the journal Comparative Southeast European Studies. https://doi.org/10.1515/soeu-2018-0037
  3. ↑ Marinov, Tchavdar. "National Myths in Post-Communist Bulgaria and Their Criticism" (PDF). Euxeinos (2). 2011: 7–8. 2022-07-25 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2024-04-04.
  4. ↑ Republic of Macedonia, bilateral cooperation Arxivləşdirilib 2010-07-23 at the Wayback Machine. Ministry of Foreign Affairs of the Republic of Bulgaria, official website, September 10, 2011.
  5. ↑ Negotiating Diplomacy in the New Europe: Foreign Policy in Post-Communist Bulgaria, Author Stefanos Katsikas, Publisher I.B.Tauris, 2012, ISBN 1845118855, p. 163.
  6. ↑ Who are the Macedonians? Author Hugh Poulton, Publisher C. Hurst & Co. Publishers, 2000, ISBN 1850655340, p. 214.
  7. ↑ Atlas of Eastern Europe in the Twentieth Century, Authors Richard Crampton, Benjamin Crampton, Publisher Routledge, 2016, ISBN 1317799526, p. 233.
  8. ↑ Aspen Institute Prague, 1/2016, Between Skopje and Sofia, Jan Muś. The agreement on Good Neighborly Relations between Bulgaria and Macedonia faces serious difficulties related to the crucial issue of nationality.
  9. ↑ The Politics of Language and Nationalism in Modern Central Europe, Author T. Kamusella, Contributor Peter Burke, Publisher Springer, 2008, ISBN 0230583474, p. 253.
  10. ↑ Macedonia, Bradt Travel Guide, Authors Thammy Evans, Rudolf Abraham, 2015, ISBN 1841628581, p. 42.
  11. ↑ Encyclopædia Britannica-online, Bulgaria, transition period Arxivləşdirilib 2021-04-18 at the Wayback Machine, Loring Danforth.
  12. ↑ The Princeton Encyclopedia of Self-Determination, Macedonia Arxivləşdirilib 2021-04-20 at the Wayback Machine, Author: Jenny Engstrom.
  13. ↑ Marinov, Tchavdar. In Defense of the Native Tongue: The Standardization of the Macedonian Language and the Bulgarian-Macedonian Linguistic Controversies // Daskalov, Roumen; Marinov, Tchavdar (redaktorlar ). Entangled Histories of the Balkans - Volume One National Ideologies and Language Policies. Leiden / Boston: Brill. 2013. 420. Consequently, the Bulgarian anticommunist president and government started repeating scholarly clichés firmly established during the nationalist-communist regime of Todor Zhivkov.
  14. ↑ Agreement of free trade between the Republic of Macedonia and the Republic of Bulgaria Arxiv surəti 18 yanvar 2018 tarixindən Wayback Machine saytında Arxivləşdirilib 2018-01-18 at the Wayback Machine, Stability Pact for Southeast Europe, Retrieved on 2012-02-29.
  15. ↑ Macedonia's Latest Propaganda Spree Invents 750 000 'Macedonians' in Bulgaria. 16, 2011, Novinite.com. Arxivləşdirilib 2023-04-11 at the Wayback Machine
  16. ↑ Bulgarian Policies on the Republic of Macedonia: Recommendations on the development of good neighbourly relations following Bulgaria’s accession to the EU and in the context of NATO and EU enlargement in the Western Balkans. Sofia: Manfred Wörner Foundation, 2008. 80 pp. (Trilingual publication in Bulgarian, Macedonian and English) ISBN 978-954-92032-2-6
  17. ↑ Bulgaria joins growing criticism of Macedonian Encyclopedia. Independent News Agency Makfax, September 24, 2009.
  18. ↑ Kosovo Slams Macedonia Over Encyclopaedia Arxivləşdirilib 2009-09-24 at the Wayback Machine. BalkanInsight.com, September 22, 2009.
  19. ↑ Macedonian Encyclopaedia To Be Changed Arxivləşdirilib 2018-01-19 at the Wayback Machine. Eurasia Press and News, September 24, 2009.
  20. ↑ FYRMacedonia: "Macedonian Encyclopedia" withdrawn Arxiv surəti 17 fevral 2012 tarixindən Wayback Machine saytında Arxivləşdirilib 2012-02-17 at the Wayback Machine. EMportal, September 26, 2009.
  21. ↑ Macedonia embroiled in encyclopaedia row Arxiv surəti 23 oktyabr 2017 tarixindən Wayback Machine saytında Arxivləşdirilib 2017-10-23 at the Wayback Machine. Euractiv, October 13, 2009.
  22. ↑ Bulgarian Ministry of Foreign Affairs. Official website, August 4, 2009.
  23. ↑ Bulgaria's Position Concerning Macedonia Unchanged – Kalfin. Arxivləşdirilib 2016-03-03 at the Wayback Machine The Sofia Echo, July 31, 2006.
  24. ↑ Bulgaria Treaty Proposal Called 'Indecent'. Arxivləşdirilib 2010-04-11 at the Wayback Machine BalkanInsight, March 17, 2010.
  25. ↑ Macedonia’s Former PM Ljubco Georgievski Received Bulgarian Citizenship Arxivləşdirilib 2009-01-14 at the Wayback Machine, Macedonian News, July 16, 2006
  26. ↑ Како преку ноќ се станува Бугарин, Утрински весник, December 22, 2011
  27. ↑ Македонци на брза лента за бугарски пасош[ölü keçid][daimi ölü keçid], Утрински весник, December 23, 2011
  28. ↑ Macedonia Suffers from 'Bulgarian Citizenship Syndrome' Arxivləşdirilib 2021-04-20 at the Wayback Machine, Sofia News Agency
  29. ↑ "Bulgaria pledges to champion Macedonia's EU and NATO dreams". 2 August 2017. 12 April 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 April 2024.
  30. ↑ "Macedonian Parliament Ratifies The Declaration of Cooperation With Bulgaria" (ingilis). 2018-01-15 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-01-15.
  31. ↑ Georgi Gotev, Borissov warns North Macedonia against stealing Bulgarian history. EURACTIV.com. Jun 20, 2019. Arxivləşdirilib noyabr 17, 2020, at the Wayback Machine
  32. ↑ Sinisa Jakov Marusic, Bulgaria Sets Tough Terms for North Macedonia’s EU Progress Skopje. BIRN; October 10, 2019. Arxiv surəti 11 dekabr 2019 tarixindən Wayback Machine saytında Arxivləşdirilib 11 dekabr 2019 at the Wayback Machine
  33. ↑ "Бартер със Скопие - минало за настояще, в-к Труд, 29.10.2020 г." 2023-12-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-04-04.
  34. ↑ "България признава македонския език и идентичност. Компромисът е македонците да признаят, че историческите им основи са български, но те се дърпат. в-к Сега, 29 Окт. 2020 г." 2023-12-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-04-04.
  35. ↑ Bulgaria blocks EU accession talks with North Macedonia. Nov 17, 2020, National post.
  36. ↑ Andrew Rettman. "Germany apologises to Skopje for Bulgaria fiasco". euobserver.com. 9 December 2020. 22 January 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 April 2024.
  37. ↑ "Tomasz Kamusella. 2021. Bulgaria's Secret Empire: An Ultimatum to North Macedonia (pp 155-212). Journal of Balkan and Black Sea Studies. No. 6". 2023-10-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-04-04.
  38. ↑ Зоран Заев: Договорът с България ще бъде закон. Меdiapool публикува интервюто на Любчо Нешков, собственик на информационната агенция БГНЕС. 25 November, 2020; Mediapool.bg. Arxivləşdirilib 2021-01-26 at the Wayback Machine
  39. ↑ Sinisa Jakov Marusic, North Macedonia PM’s Remarks About History Hit a Nerve. BIRN, November 26, 2020. Arxivləşdirilib dekabr 8, 2020, at the Wayback Machine
  40. ↑ VMRO-DPMNE leader Mickoski demands PM Zaev's resignation, announces more protests. MIA, 26 November 2020 Arxiv surəti 19 yanvar 2021 tarixindən Wayback Machine saytında Arxivləşdirilib 19 yanvar 2021 at the Wayback Machine.
  41. ↑ Любчо Георгиевски: Хората са шокирани от Заев, защото не познават миналото. Епицентър, 28 ноем. 2020. Arxivləşdirilib 2021-01-20 at the Wayback Machine
  42. ↑ "Skopje condemns a video with a burning Bulgarian flag". bnr.bg (ingilis). 2020-11-20 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-01-16.
  43. ↑ Öztürk, Talha. "North Macedonia condemns burning of Bulgarian flag". Anadolu Agency. 15 January 2021. 30 January 2021 tarixində arxivləşdirilib.
  44. ↑ Georgievski, Nenad. "Macedonian President Pendarovski and the Foreign Affairs Ministry condemned the burning of the Bulgarian flag at the Vevchani Carnival | Meta.mk" (ingilis). 2021-01-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-01-16.
  45. ↑ 1 2 "Latest publication by Slovenian IFIMES rekindles tensions between Bulgaria and North Macedonia". Independent Balkan News Agency (ingilis). 2021-03-29. 2021-04-26 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-04-26.
  46. ↑ 1 2 Nikolov, Krassen. "Sofia suspects Skopje for anti-Bulgarian PR". www.euractiv.com (ingilis). 2021-03-29. 2021-04-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-04-26.
  47. ↑ "Захариева: Очакваме отговор от РСМ за клеветническата кампания срещу България". БГНЕС (bolqar). 2021-04-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-04-26.
  48. ↑ "Zaev's Advisers Call Bulgaria And Germany Mafia States As Well As Fans of Nazism". Bulgaria Business Insider (ingilis). 2021-03-26. 2021-04-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-04-26.
  49. ↑ "Владата демантира каква било поврзаност со анализите на ИФИМЕС за Бугарија". 2023-05-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-04-04.
  50. ↑ Welle (www.dw.com), Deutsche. "New prime ministers reboot Bulgaria-North Macedonia relations | DW | 24.01.2022". DW.COM (ingilis). 2022-02-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-02-07.
  51. ↑ "Bulgarian parliament votes to lift veto on EU accession talks with North Macedonia". France 24. 2022-06-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-06-29.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Bolqarıstan–Şimali_Makedoniya_münasibətləri&oldid=7858867"