Boqos silsiləsi
| Boqos silsiləsi | |
|---|---|
 | |
| Ümumi məlumatlar | |
| Mütləq hündürlüyü | 4151 m |
| Uzunluğu | 72 km |
| Hündür nöqtəsi | Addalla-Şuxqelmer |
| Yerləşməsi | |
| 42°20′20″ şm. e. 46°14′55″ ş. u. | |
| Ölkə |
 Rusiya |
| Region | |
|
|
|
Boqos silsiləsi (bir sıra mənbələrdə Boqoz[1] kimi qeyd olunur) — Dağıstan Respublikası ərazisində yerləşən dağ silsiləsi.[2][3] Böyük Qafqaz sistemində Boqos dağ silsiləsinin bir hissəsidir,[3] Baş Qafqaz silsiləsinə perpendikulyardır.
Yerləşməsi
[redaktə | mənbəni redaktə et]Boqosski silsiləsi Baş Qafqaz silsiləsinin cənub-qərbindən şimal-şərqə doğru və Meçiqala dağından (hündürlüyü 3116) Xapurda aşırımına qədər uzanır. Silsilənin uzunluğu təxminən 72 km-dir.[3]
Silsilə Avar və Andi Koysusu çay hövzələrini ayırır.[3]
Boqos silsiləsi Dağıstanın altı inzibati vahidindən: Tsunta rayonu, Tlərata rayonu, Tsumada rayonu, Axvax rayonu, Şamil rayonu, Bejtin rayonlarından keçir.[3]
Boqos silsiləsinddən keçir:[3]
- Xema silsiləsi (3809 m-ə qədər) və Kad (4111 m-ə qədər) - şimal-qərbdə.
- Cənub-şərqdə Keran silsiləsi (3375 m-ə qədər), Tlim (3769 m-ə qədər), Rosoda (3662 m-ə qədər) və Qamçıl (3573 m-ə qədər) silsilələri.
Geologiyası
[redaktə | mənbəni redaktə et]Boqos massivi Böyük Qafqaz meqantiklinoriumunun şimal-şərq hissəsində yerləşir.[4]
Silsilənin strukturunda qalın gil şist və qumdaşı təbəqələri üstünlük təşkil edir.[5]
Massiv Dağıstanın əsas eninə qırılmalarından biridir.
Boqos dağ silsiləsinin relyefi yamacların böyük sıldırımlığı, qayalılıqları ilə xarakterizə olunur.
Flora və faunası
[redaktə | mənbəni redaktə et]Bejtinski və Kosobsko-Kelebski qoruqları Boqos silsiləsinin ərazisində yerləşir.
Faunası ayı, qarapaça, Dağıstan dağ keçisi, ular, dələ kimi müxtəlif qiymətli növlərlə təmsil olunur.[3]
Veronika Borisova, əsasən xerofitik kollar, subalp və alp çəmənlikləri ilə örtülmüş Boqos silsiləsinin qayalı yamaclarında böyüyür.
Təbii abidələri
[redaktə | mənbəni redaktə et]Boqos silsiləsində qorunmağa ehtiyacı olan təbiət abidələri var:[3]
- Çox şaxəli Ajuçi şəlaləsi (Tindi kəndinin yaxınlığında).
- İri çay qayası üzərində böyüyən şam ağacları, göbələklər(Xuştada və Tindi kəndlərinin yaxınlığında).
- Boqos silsiləsi buzlaqları (ümumi sahəsi təxminən 20 kvadrat kilometr).
- Səkkiz metrlik sahəni əhatə edən ağcaqayın ağacları (Kvaçax təsərrüfatı).
- "Timsah" torpaqları (Kvanada kəndi)
Tədqiqatçıları
[redaktə | mənbəni redaktə et]Boqos silsiləsinin ilk kəşfiyyatçılarından biri Qustav Radde (1885) olmuşdur.
Boqos massivi boyunca turizm marşrutlarının öyrənilməsinə və təsvirinə mühüm töhfə SSRİ-nin turizm üzrə idman ustası K.E.Axmedxanov tərəfindən verilmişdir.[3]
Boqos silsiləsinin ən yüksək zirvəsində Addala-Şuxqelmerdə 2927 m hündürlükdə Rusiya və Avropanın ən yüksək hündürlüyündə meteoroloji stansiya (sərhəd Qafqaz silsiləsi ilə çəkilərsə) - “Sulak, alp” yerləşir. Massiv boyunca uca dağ zirvələri yerləşir. Bu səbəbdən hər il yerli və xarici alpinistlərin zirvə qalxma yarışı keçirilir. Üstəlik dağ yamacı boyunca istirahət məkanları və yay düşərgələri yerləşir.
Zirvələri
[redaktə | mənbəni redaktə et]Ümumiyyətlə, Boqosda on dörd min zirvə var, onların arasında ən hündür olanları aşağıdakılardır:[3]
- Addalla-Şuxqelmer (4151 m - ən yüksək nöqtə).[6][7]
- Baydukov zirvəsi
- Çkalov zirvəsi (4150 m)
- Belyakov zirvəsi
İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ Boqos silsiləsi // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] (3-е изд.). М.: Советская энциклопедия. гл. ред.: А. М. Прохоров. 1969–1978.
- ↑ Boqos silsiləsi // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] (3-е изд.). М.: Советская энциклопедия. гл. ред.: А. М. Прохоров. 1969–1978.
- ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 "27 озер Богосского хребта". 2010-01-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-10-22.
- ↑ Акаев Б. А., Атаев З. В., Гаджиев Б. С. и др. Физическая география Дагестана — М.: Школа, 1996
- ↑ Акаев Б. А., Галин В. Л., Галина А. А., Казанбиев М. К. Геология и полезные ископаемые Дагестана. — Махачкала: Дагкнигоиздат, 1976.
- ↑ Весь Кавказ. Восточный Кавказ. Arxivləşdirilib 2014-12-29 at the Wayback Machine Г. И. Анохин
- ↑ "Богосский хребет в Энциклопедии Кирилла и Мефодия".
Ədəbiyyat
[redaktə | mənbəni redaktə et]- Акаев Б. А., Атаев З. В., Гаджиев Б. С. и др. Физическая география Дагестана — М.: Школа, 1996.
- Акаев Б. А., Галин В. Л., Галина А. А., Казанбиев М. К. Геология и полезные ископаемые Дагестана. — Махачкала: Дагкнигоиздат, 1976.
- Анохин Г. И. Восточный Кавказ. — М.: Физкультура и спорт, 1978.
- Ахмедханов К. Горный туризм в Дагестане. — Махачкала, 1979.
- Ахмедханов К. Э. Путешествие по Дагестану. — М.: Физкультура и спорт, 1988.
- Ахмедханов К. Э. Горный Дагестан. Очерки природы. — Махачкала: Юпитер, 1998.
- Гюль К. К. и др. Физическая география Дагестанской АССР. — Махачкала, 1959.
- Шахмарданов З. А. Охрана природы в Дагестане. — Махачкала, 1978. 9. Эльдаров Э. М. Памятники природы в Дагестане. — Махачкала, 1991.