Cabir ibn Həyyan
| CABİR İBN HƏYYAN | |
| Əbu Musa Jabir ibn Həyyan | |
 | |
| Doğum tarixi: | 721 |
|---|---|
| Doğum yeri: | Tus |
| Vəfat tarixi: | 815 |
| Vəfat yeri: | Kufə |
| Cabir ibn Həyyan Vikianbarda | |
Əbu Abdulla Cabir ibn Həyyan əd-Əzdi əs-Sufi (fars جابر بن حيان; Tus, təx. 721, — Əl-Kufə, təx. 815) — tanınmış Fars əlkimyaçı, həkim, əczaçı, riyaziyyatçı, astronom. Əczaçı Həyyan əd-Əzdinin ailəsində dünyaya gəlib. Orta əsrlər Avropasında Geber adı ilə tanınıb.
Həyatı[redaktə | əsas redaktə]
İbn Həyyan ilk dəfə kimyada (əlkimyada) eksperimental metodları tətbiq etmiş və müasir kimya elmində indi də geniş şəkildə istifadə olunan bir sıra mühüm kimyəvi proseslərı kəşf etmişdir. Bunlardan xlorid və nitrat turşularının sintezini, kimyəvi məhlulların distillə edilməsi və kristallizasiya kimi kimyəvi prosesləri misal göstərmək olar. Onun əsərlərinin orijinalı olduqca mürəkkəb və anlaşılmaz qaydada yazılmışdır və çox ehtimal ki şifrələnmişdir. Bu şifrələri açmaq isə müasir günümüzə qədər mümkün olmamışdır. İlk baxışdan İbn Həyyanın əsərləri kimyəvi maddələrin ərəbcə adlarından ibarət düşünülmüş, mürəkkəb kimyəvi numeraloji sistemə əsaslanır. Bundan əlavə ibn Həyyan təkvin- laboratoriya şəraitində canlıların süni yolla yaradılması kimi yüksək, mütərəqqi, o dövr üçün ağlasığmaz ideyanı da irəli sürmüş və üzərində çalışmışdır.
Cabir ibn Həyyanın bir alim kimi formalaşmasında müəllimi Cəfər əl-Sadiqin misilsiz rolu olmuşdur. Onda kimyaya olan sonsuz marağı başlıca olaraq məhz Cəfər əs-Sadiq oyatmışdır.
Elmi əsərləri[redaktə | əsas redaktə]
Cabir ibn Həyyanın elmi əsərlərini dörd kateqoriyaya bölmək olar:
- 112 Kitab - xəlifə Harun ər-Rəşidin vəzirlərinə ithaf olunmuşdur. Bu qrup əsərlərinə "Zümrüd lövhə" əsəri aiddir. Bu əsər orta əsrlərdə latın dilinə tərcümə edilmiş (Tabula Smaragdina) və Avropa əlkimyaçılarının masaüstü kitabına çevrilmişdir.
- Yetmiş Kitab - bu kateqoriyaya daxil olan əsərlərinin əksəriyyəti latın dilinə tərcümə olunmuşdur. Buraya "Kitab əl-Zöhrə" (Zöhrə ulduzuna dair kitab) və "Kitab əl-Əhcər" (Daşlar haqqında kitab) əsərləri daxildir.
- Kimyəvi distilləyə dair on kitab - bu əsərində antik yunan "əlkimyaçıları" - Pifaqor, Sokrat, Platon, Aristotel haqqında məlumat verir.
- Tarazlığa dair kitablar - bu qrupa ən məşhur əsəri - "Təbiətdə kimyəvi tarazlıq nəzəriyyəsi" daxildir.
