Edsger Deykstra

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keçin Axtarışa keçin
Edsger Deykstra
nid. Edsger Wybe Dijkstra
Doğum adı Edsger Wybe Dijkstra[2]
Doğum tarixi 11 may 1930(1930-05-11)[1][2][…]
Doğum yeri
Vəfat tarixi 6 avqust 2002(2002-08-06)[1][2][…] (72 yaşında)
Vəfat səbəbi kolorektal xərçəng
İş yerləri
Təhsili
Üzvlüyü
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Edsger Deykstra (11 may 1930[1][2][…], Rotterdam, Niderland[1]6 avqust 2002[1][2][…]) — hollandiyalı riyaziyyatçı alim, proqramçı və fizik. İnformasiya Texnologiyaları sahəsində çalışan hər bir şəxsin tanımalı olduğu bir şəxsdir, Dijkstra (Daykstra, Deykstra). Çoxları onu məşhur — qrafda təpələr arasında ən qısa yolun tapılması üçün tətbiq olunan "Dijkstra alqoritmi" -nə görə tanıyır.

 "Kompüter elmlərinin" bir elm kimi formalaşmasında bu şəxsin çox böyük rolu olmuşdur. Məhz Dijsktra kompüter elmlərinin ən vacib sahələrinin — kompilyatorların hazırlanması, əməliyyat sistemləri, paylanmış sistemlər, ardıcıl(sequential) və konkurent proqramlaşdırma, proqramlaşdırma metodologiyası, proqram dizaynı, proqram təminatı mühəndisliyi (software engineering) prinsipləri, qraf alqoritmləri, və kompüter elmlərinin və proqramlaşdırmanın fəlsəfi əsasını yaradan bir şəxsdir. Onun yazdığı elmi məqalələrin bir çoxu yeni tədqiqat sahələrinin mənbəsi olmuşdur. 
Kompüter elmlərində bu gün standart kimi qəbul olunmuş bir çox konsepsiyaları və problemlər ilk olaraq məhz Dijkstra tərəfindən qoyulmuşdur. Kompüter proqramlaşdırması 1950–1960-cı illərdə bir elm kimi qəbul olunmurdu, o dövrlərdə fizika elmində olduğu kimi bu sahədə nəzəri konsepsiya və kodlaşdırma sistemi yox idi. Məhz Dijkstra proqramlaşdırmanın bir elm kim qəbul olunmasında rol oynayan əsas şəxslərdən biri olmuşdur.

Həyatı[redaktə | mənbəni redaktə et]

Riyaziyyat və fizika sahəsində olan bilikləri əsasındə riyazi məntiqin bir sıra qayda və metodologiyalarını proqramlaşdırma elminə tətbiq etmişdir. 70 −80-ci illərdə ən populyar və ən çox istifadə olunan proqramlaşdırma metodologiyası olan "Strukur proqramlaşdırma" metodologiyası məhz ilk olaraq Dijsktra tərəfindən irəli sürülmüşdür. Məhz onun struktur proqramlaşdırma ideyası bu gün istifadə etdiyimiz proqram mühəndisliyi (software engineering) metodologiyalarının əsaslarının qoyulmasına imkan yaratmişdir, hansı ki, bugünkü gün proqramçılara getdikçə mürəkkəbləşən proqram təminatlarının təşkili və idarə edilməsinə imkan yaradır.

Bugünkü gün də kompüter elmləri sahəsində ən aktual məsələrdən olan konkurent hesablama (concurrent computing) və konkurent proqramlaşdırma (concurrent programming) sahəsinin elmi araşdırılması 60-cı illərdə Dijkstra- nın 1965-ci ildə yazdığı ilk məqalə ilə başlanılmışdır. Həmin məqalədə Dijkstra "mutual exclusion" problemini təyin etmiş və həll etmişdir. Dijkstra, həmçinin, paylanmış hesabalama (distributed computing) prinsiplərinin əsasəni qoyan ilk tədqiqatçılardan biri olmuşdur. Paylanmış hesablamanın ən əsas anlayışları olan konkurentlilik (concurrency), "mutual exclusion" (mutex), "semaphores", "deadlock" , qrafda ən qısa yolun tapılması məsələsi, "fault tolerance", "self stabilization" kimi anlayışların fundamental əsaslərını məhz Dijkstra qoymuşdur.

1994-cü ildə aparılmış sorğuya əsasən Komptür elmləri sahəsində həmin dövrə qədər yazılmış mindən çox elmi məqalə arasında 38 ən yaxşı məqalə seçilmişdir. Onlardan 5 dənəsinin müəllifi Dijsktra olmuşdur. 

Mükafatları[redaktə | mənbəni redaktə et]

11 may 1930-cu ildə anadan olmuş və ideyaları ilə kompüter sənayesinin inkişafına əhəmiyyətli töhfələr bəxş etmiş hollandiyalı alim, proqramçı, bir neçə klassik alqoritmin müəllifi Edsger Vibe Deykstra (Edsger Wybe Dijkstra) struktur proqramlaşdırma konsepsiyasının müəlliflərindən biri olmuşdur. Deykstra kompüter proqramlarının emalında riyazi məntiqin tətbiqi sahəsindəki işləri ilə şöhrət qazanmışdır. Yuxarı səviyyəli proqramlaşdırma dilinin yaradılmasında fəal iştirakına görə o, 1972-ci ildə Türinq mükafatına layiq görülmüşdür.

Mənbə[redaktə | mənbəni redaktə et]

  • Əliquliyev R. M., Salmanova P. M. İnformasiya cəmiyyəti: maraqlı xronoloji faktlar. Bakı: "İnformasiya Texnologiyaları" nəşriyyatı, 2013, 169 səh.

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]