Güzgü həyat
Güzgü həyat (həmçinin əks təsvirli həyat; ing. Mirror life; Mirror-image life) – molekulları təşkil edən blokların güzgü əksi olan nəzəri həyat formasıdır.[1][2][3][4] Güzgü həyatın mümkünlüyü ilk dəfə Lui Paster tərəfindən irəli sürülmüşdür. Bu alternativ həyat forması təbiətdə aşkar edilməsə də, biologiyanın molekulyar mexanizmlərinin güzgü görüntüsünü yaratmaq üçün elmi araşdırmalar artıq davam edir.
2024-cü ilin dekabrında aparıcı süni biologiya tədqiqatçıları və Nobel mükafatı laureatları da daxil olmaqla, alimlərin geniş koalisiyası güzgü həyatın, o cümlədən, güzgü bakteriyalarının yaradılmasının bütün dünyada insan sağlamlığına və ekosistemlərə "görünməmiş və geri dönməz zərər" verə biləcəyi barədə xəbərdarlıq edib.[5] Belə ki, güzgü həyatın immun müdafiədən qaçmaq və təbii ekosistemləri işğal etmək potensialı "insanlar da daxil olmaqla, bitki və heyvan növlərinin əhəmiyyətli bir hissəsində yayılması mümkün olan öldürücü infeksiyalara" səbəb ola bilər. Bu riskləri nəzərə alaraq alimlər belə qənaətə gəliblər ki, güzgü orqanizmlər onların təhlükəsizliyinə dair inandırıcı sübutlar olmadan yaradılmamalıdır.
Homoxirallıq
[redaktə | mənbəni redaktə et]Yer kürəsində həyat üçün vacib olan molekulların bir çoxu iki güzgü təsviri şəklində mövcud ola bilər ki, bunlara "sol əlli" və "sağ əlli" deyilir, burada "əl" dedikdə polyarizasiya olunmuş işığın saf molekul məhlulundan keçərkən əyildiyi istiqamət nəzərdə tutulur. Lakin canlı orqanizmlər hər iki tərəfi istifadə etmir.[6] Zülallar yalnız sol əlli aminturşulardan ibarətdir; RNT və DNT isə yalnız sağ əlli şəkərlərdən ibarətdir. Bu fenomen homoxirallıq kimi tanınır.[7] Homoxirallığın həyatın yaranmasından əvvəl və ya sonra ortaya çıxdığı, həyatın tikinti bloklarının xüsusi xirallığa malik olmaq məcburiyyətində olması və ya həyatın homohiral olmasına ehtiyac olub-olmadığı məlum deyil.[8] Qarışıq xirallığa malik aminturşulardan qurulan zülal zəncirləri qatlanmağa və ya katalizator rolunu icra etməyə meyilli deyil.[7]
İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ Singer, Emily. "New twist found in the story of life's start". Quanta Magazine. 26 November 2014. İstifadə tarixi: 8 May 2018.
- ↑ Church, George M. Regenesis how synthetic biology will reinvent nature and ourselves. New York: Basic Books. 2014. ISBN 9780465038657.
- ↑ Sawyer, Eric. "The one and only popular synthetic biology book". Scitable (ingilis). Nature Education. 11 January 2013. İstifadə tarixi: 8 May 2018.
- ↑ Acevedo-Rocha, Carlos G. The synthetic nature of biology // Hagen, Kristin; Engelhard, Margret; Toepfer, Georg (redaktorlar ). Ambivalences of Creating Life: Societal and Philosophical Dimensions of Synthetic Biology. Springer. 2015. 9–54. ISBN 978-3-319-21088-9.
- ↑ Zimmer, Carl. "A 'Second Tree of Life' Could Wreak Havoc, Scientists Warn". New York Times. 12 December 2024.
- ↑ Wired UK.
- ↑ 1 2 Plaxco, Kevin W.; Michael, Michael. Astrobiology: A Brief Introduction. JHU Press. 2011. 140–141. ISBN 978-1-4214-0194-2.
- ↑ Sedbrook, Danielle. "Must the Molecules of Life Always be Left-Handed or Right-Handed?". Smithsonian.com (ingilis). 28 July 2016. İstifadə tarixi: 8 May 2018.