Hacı Məhəmməd Ştulski

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keçin Axtarışa keçin
Hacı Məhəmməd Ştulski
ləzg. Штул Гьажи Мугьаммад
Cənubi Dağıstanda Sovet hakimiyyətinə qarşı baş vermiş Ştulski üsyanının iştirakçıları
Cənubi Dağıstanda Sovet hakimiyyətinə qarşı baş vermiş Ştulski üsyanının iştirakçıları
Cənubi Dağıstandakı üsyanın rəhbəri
1930-cu ilin apreli – 1930-cu ilin noyabrı
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi
Doğum yeri Ştul kəndi
Vəfat tarixi 1930
Milliyyəti ləzgi
Dini İslam

Şeyx Hacı Məhəmməd Ştulski (Ramazanov) (1855, Ştul, Dağıstan — 1930) — Cənubi Dağıstanın tanınmış din xadimi, 1930-cu ildə Cənubi Dağıstanda Sovet hakimiyyətinə qarşı təşkil edilmiş geniş üsyanın lideri. Milliyyətcə ləzgidir.[1].

Həyatı[redaktə | mənbəni redaktə et]

Şeyx Məhəmməd-Xaci Ştulski (Ramazanov) 1855-ci ildə Küraxski rayonunun Ştul kəndində anadan olmuşdur. O, "Şeyx" və "Ştul Məhəmməd-Hacı" kimi tanınırdı. Partiya fondunun əvvəllər elmi dövriyyəyə daxil edilməmiş bəzi sənədlərindən görünür ki, şeyxin Ştul, Kasumkənd və Yuxarı Stalda mülkləri olub, yəni: üç ev, bağ, 50 baş mal-qara və s.

Ailəsinə gəlincə, onun üç arvadı və yeddi uşağı olub. Qeyd edək ki, Şeyx Ştulski Cənubi Dağıstanda məşhur din xadimi olub, tez-tez MahaçqalaBakıda olub. 1929-cu ildə dövlət orqanları tərəfindən həbs edilmiş və iki ay həbsdə saxlansa da, bundan sonra azadlığa buraxılmışdır. 1930-cu ildə Şeyx Ştulski Dağıstanın cənubunda Sovet hakimiyyətinə qarşı üsyan təşkil etdi.

Şeyx Ştulskinin başçılıq etdiyi üsyanın ilkin şərtləri[redaktə | mənbəni redaktə et]

Üsyanın əsas mərkəzi olan Qürah rayonu dağları

Kollektivləşmə kəndli təsərrüfatlarının zorla birləşdirilməsi və qoparılması yolu ilə həyata keçirilirdi. Azad kəndlilərin kolxozlarda birləşdirilməsi siyasəti həyata keçirilirdi və bu, "kulak üsyanları" adlanan kəndli üsyanlarına səbəb olmaya bilməzdi. Dağıstanda da oxşar iğtişaşlar olub. Qeyd edək ki, Dağıstanda kollektivləşmə dövründə ən böyük üsyan Qürah, Qasımkənd, Tabasaran rayonlarını əhatə edən Şeyx Ştulskinin çıxışı olub.

Bu üsyanın motiv və məqsədlərini başa düşmək üçün Maqomed Ramazanov (Şeyx Ştulski) və üsyanın digər iştirakçılarının ittihamı üzrə 1632 saylı işin məzmunu ilə tanış olmaq lazımdır. İşin materiallarından oxuyuruq: "Hələ qiyamdan əvvəl sinfi və siyasi xəttin kəskin şəkildə təhrif olunması nəticəsində əhali yerli hakimiyyət orqanlarına münasibətdə son dərəcə mənfi idi. Sahəyə atılan siyasi işçilər inzibati təzyiq yolu ilə kolxoz əkməyə başladılar və 1930-cu ilin fevral ayının sonunda rayonda 2168 təsərrüfatı birləşdirən 44-ə yaxın kolxoz yaradıldı… Eyni zamanda, yerli işçilər zorakı üsullarla məscidlərin seçilməsi ilə bağlı geniş iş aparıblar. Cəmi 48 məscid seçilərək, müxalif həbs olundu. Bütün bu tədbirlərdən əvvəl taxıl tədarükü kampaniyası zamanı sinif xəttinin kobud təhrifləri baş verdi. Kasıb və orta kəndlilərdən çörək götürüldü və onlar ev əşyalarını sataraq çörək almağa məcbur oldular".[2]

İki aya yaxın üsyan təşkil edildi, Ştulskinin adamları tərəfindən kolxozlara qarşı silahlı mübarizə başladı. Üsyanın 1930-cu il mayın 1-də başlaması planlaşdırılırdı. ÇeçenistanXasavyurtdan olan üsyançıların üsyançılara qoşulacağı gözlənilirdi.

Üsyanın başlanması və yatırılması[redaktə | mənbəni redaktə et]

Üsyanın 1930-cu il mayın 1-də başlaması nəzərdə tutulmasına baxmayaraq, o, daha əvvəl, üsyançılarla Qürah dəstəsi arasında qəfil toqquşma ilə başladı və üsyançılar onları tərksilah edərək darmadağın etdilər. Aprelin 27-də qiyam Qasımkəndə yayıldı, burada bazarda atışma başladı, sonra bütün rayon mərkəzinə yayıldı. Bu atışma zamanı Rayon Partiya Komitəsinin katibi Gereyxanov və cinayət axtarış şöbəsinin əməkdaşı həlak oldu. Şeyx Ştulskinin özü bu hadisələrdə iştirak etməmışdır. Tədricən Kürax rayonunun bütün kəndləri üsyana qoşuldu. Sonra üsyan Tabasaran bölgəsinə yayıldı. Üsyançıların ümumi sayı 3000 nəfərə çatmışdı.[3]

Sovet hökuməti bu çıxışa tez və sərt reaksiya verdi. Üsyanı yatırmaq üçün gələn hərbi hissələrdən və yerli dağlılardan partizan dəstələrindən mərkəzi əməliyyat qrupu təşkil edildi.[4] Şimali Qafqaz diviziyasının 5-ci alayının hissələri, kadet diviziyası, Dağıstan Daxili İşlər Nazirliyinin iki tağımı və dağlılardan partizan dəstələri də iştirak edirdi. Qoşunların cəlb edilməsi ilə genişmiqyaslı əməliyyat hazırlandı. Üsyançılar zəif hazırlıqlı və silahlanmışdılar və Çeçenistandan və digər bölgələrdən vəd edilən yardımlar da gəlmədi. Buna görə də üsyan yatırıldı. Lakin Ştulski üsyan liderlərinin kiçik bir qrupu ilə birlikdə Qürah meşələrində gizlənə bildi. Mayın 2–3-də əməliyyat-tədbirləri başa çatdı, əsas müqavimət mərkəzləri yatırıldı, Daxili İşlər Nazirliyi meşələrdə gizlənən hərəkat rəhbərlərinin ələ keçirilməsi üçün tədbirlər gördü.

Şeyx Ştulskinin edamı[redaktə | mənbəni redaktə et]

Şeyx Ştulskinin tutulması və ya könüllü olaraq meydana çıxmasının şərtləri aydın deyil. Lakin məlumdur ki, Daxili İşlər Nazirliyi və Siyasi İdarə və Dağıstan Muxtar Sovet Sosialist Respublikası səlahiyyətli nümayəndəsi yanında hakim üçlüyünün (troyka) noyabr 1930-cu il tarixli qərarı ilə silahlı üsyan təşkil etmək məqsədi ilə Sovet rejiminin devrilməsi maddəsi ilə əmlakı müsadirə olunmaqla edam cəzasına məhkum edildi. Edam cəzasına məhkum edilənlər arasında İsa Maysumov, A.V.Maqomedov, Aydəmiroğlu Novruz, Mütalib Zağıroğlu, Kaflanov Abdurazak və başqaları olmaqla ümumilikdə on nəfər var idi.[4]

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. "Восстание шейха Штульского в Южном Дагестане (Али Албанви) / Проза.ру". www.proza.ru. 2019-10-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-16.
  2. Из материалов дела № 1632 по обвинению Магомеда Рамазанова
  3. Данные сводки Курахского РК ВКБ(б) в Дагобком партии
  4. 4,0 4,1 Х. Махмудов. "Дело" шейха Штульского[ölü keçid]