I İdris

I İdris
ərəb. محمد إدريس السنوسي‎‎
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi	12 mart 1889(1889-03-12) və ya 12 mart 1890(1890-03-12)
Doğum yeri	Jaghbub[d], Osmanlı Tripolitaniyası, Osmanlı İmperiyası
Vəfat tarixi	25 may 1983(1983-05-25)
Vəfat yeri	Qahirə, Cairo Governorate[d], Misir
Dəfn yeri	Bəqi qəbiristanlığı
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

I İdris, tam adı Seyid Məhəmməd İdris əl-Mehdi əs-Sənussi (d. 12 mart 1890, Cəğbub - ö. 25 may 1983, Misir) — Liviyanın 1951-ci ildə müstəqilliyini qazanmasından sonra ilk Kral olaraq vəzifəyə başladı.

1902-də atasının ardılı olaraq, mərkəzi Berkada olan Senussiyə təriqətinin başına keçdi. Amma hələ rəşid olmadığından təriqətin hərəkəti öndərliyini əmi oğlus(n)u Əhməd bərabər/yoldaş-Şərif üstlendi.1916da bu vəzifəs(n)i əmi oğlusundan götürdü. İlk iş olaraq, 1911-də Liviyanı zəbt etmiş olan İtaliyanlarla razılaşmaq üçün hərəkətə keçdi. Sahil seqmenti xaricindəki bölgələri yoxlama altına al/götürə bilməyən İtaliyanlarla imzaladığı Arcoma Barışıyla (1917) atəşkəsi təmin edib, Berkadakı suverenliyini İtaliyanlara onaylattı.1919-da yenə İtaliyanlarla, Berkada br Parlament qurulmasını və rəhbərliyə maliyyə kömək təmin edilməsini nəzərdə tutan ikinci bir andlaşma imzaladı. Amma özünü dəstəkləyən qəbilələri İtaliyanın istəkləri istiqamətində silahsızdırmaya yanaşmaması, İtaliyanların 1922 Yazında Trablus bölgəsini zəbt etmələriylə nəticələndi. Bölgədə yaşayan qəbilələr İtaliyanlar qarşısında güclü bir-birlik meydana gətirmək və təsirli bir müqavimət göstərə bilmək məqsədiylə İdrisdən hərəkətin öndərliyini boynuna götürməsini istədilər. Amma müqavimətin nəticə verməyəcəyini düşünən İdris bu təklifi geri çevirərək Misirdə sürgün həyatını seçdi və Liviyanın İkinci dünya müharibəsi əsnasında İngilislər tərəfindən işğal edildiyi 1942-ə qədər orada qaldı.

Liviyaya əsaslı dönmək yerinə, yandaşlarının fəaliyyətlərini bir müddət Misirdən istiqamətləndirməyi davam etdirdi. Sonunda 1947-də Hökumətin başına rəsmi olaraq geçti.Berkada bir Sənisi rəhbərliyinin qurulmasını məqsəd qoyan və İdrisin ən əhəmiyyətli dəstəkçiləri olan mühafizəkar qəbilə rəisləriylə, ölkə torpaqlarının birləşməsindən yana olan daha gənc şəhərli seqmentlər arasındakı anlaşılmazlıq 1949-da Birləşmiş Ştatlarda həllə qovuşduruldu. BM Ümumi Qurulu/təşkilatı, Berka, Fizan və Trablusun gələcəyinin bu üç bölgənin nümayəndələrindən meydana gələcək milli bir məclis tərəfindən təyin olunmasını qərarlaşdırdı. Bunun üzərinə toplanan məclis, ölkədə qanuni idi monarxiya rəhbərliyinin qurulmasına qərar verərək İdrisi taxta çıxardı.Dekabr 1951-də Liviyanın müstəqilliyi elan edildi.

Hökmdarlığı əsnasında Parlament üzərində təsirli bir ağırlıq quran və ordunu tamamilə yoxlamas(n)ı altına alan İdris, əhəmiyyətli rəhbərlik vəzifələrini paylaşan zəngin şərəfli ilə güclü qəbilə rəislərindən də tam bir dəstək gördü. Qərbli müttəfiqlərin dəstəyi və özünə sadiq qəbilələrin əsgəri gücü də rəhbərlikdəki ağırlığını qorumasına təsirli oldu. Amma izlədiyi mühafizəkar siyasətlər və inkişaf edən Ərəb milliyyətçiliyi qarşısındakı laqeydliyi, bir çox gənc zabit və get-gedə inkişaf edən şəhərli orta təsnif edər arasında ciddi məmnunsuzluqlara yol açdı. Sentyabr 1969-da qablıca müalicəsi görmək üzrə Türkiyədə ol/tapıldığı sırada Polkovnik Müəmmər əl-Qəzzafi öndərliyində təşkil edilən əsgəri bir inqilab sayəsində devrilən İdris bir müddət Yunanıstanda qaldıqdan sonra siyasi mühacir olaraq Misirə getdi. 1974-də Liviyada sui-istifadə günahlandırmasıyla haqqında iddia açıldı və gıyabında mühakimə olunaraq məhkum edildi. Amma ölkəsinə dönməyərək Qahirədə sürgün həyatını sürdü.